امام جواد کیست؟
رویداد۲۴ هدی کاشانیان: امام محمد تقی (ع)، که به عنوان امام جواد (ع) نیز شناخته می‌شود، نهمین امام از ائمه دوازده‌گانه شیعه است. به‌گفته باقرشریف قرشی پژوهشگر تاریخ تشیع، در کتاب حیاة الامام محمد الجواد (ع)، امام محمد تقی (ع) را به‌دلیل خیر و نیکی و احسان فراوانی که به مردم می‌کرد، لقب جواد دادند. جود و بخشش امام جواد (ع) به‌حدی بود که او را منفرد و متمایز از دیگران می‌ساخت.
زندگینامه امام جواد (ع)
امام جواد (ع) سال ۱۹۵ قمری در مدینه به دنیا آمد. درباره روز و ماه ولادت او اختلاف است، اما بیشتر منابع، تولد او را در ماه رمضان دانسته‌اند. برخی روز آن را ۱۵ رمضان و برخی دیگر ۱۹ رمضان گفته‌اند. شیخ طوسی، ولادت او را ۱۰ رجب ذکر کرده است. قبل از تولد جوادالائمه، برخی از واقفیان به دلیل فرزند نداشتن امام رضا (ع)، در امامت او تردید کردند. ازاین‌رو وقتی جوادالاَئمه به دنیا آمد، امام رضا (ع) او را مولودی پربرکت برای شیعیان توصیف کرد. با این حال پس از تولد حضرت جواد نیز برخی از واقفیان، انتساب او به امام رضا (ع) را منکر شدند. آنان می‌گفتند جوادالاَئمه از نظر چهره به پدرش شباهت ندارد؛ تا اینکه قیافه‌شناسان را حاضر کردند و آنان امام جواد (ع) را فرزند امام رضا (ع) دانستند. مادر آن حضرت، سبیکه و به روایت دیگر خیزران بوده، که او را از خانواده امّ‌المؤمنین ماریه قبطیه و اهل نوبه (یکی از نقاط آفریقا، نزدیک مصر) دانستند. نام مادر آن بزرگوار، ریحانه نیز ذکر شده است، به نوشته نوبختى نام این بانو دُره بوده که بعد‌ها او را خیزران خوانده اند. درباره زندگی امام جواد (ع)، اطلاعات چندانی در منابع تاریخی نیامده است. دلیل آن هم محدودیت‌های سیاسی حکومت عباسی، تقیه و عمر کوتاه او است. او در مدینه زندگی می‌کرد و یک بار برای دیدار پدرش به خراسان سفر کرد. پس از امامت نیز چندین بار از سوی خلفای عباسی به بغداد احضار شد.
مأمون عباسی در سال ۲۰۲ یا ۲۱۵ق دختر خود اُم‌ُّالفَضل را به عقد امام جواد (ع) درآورد. برخی گفته‌اند احتمالاً در دیداری که جوادالائمه با پدرش در طوس داشته، مأمون ام‌الفضل را به عقد او درآورده است. به گفته ابن‌کثیر تاریخ‌نگار اهل‌سنت، خطبه عقد امام با دختر مأمون در زمان حیات امام رضا خوانده شد؛ اما مراسم ازدواج آن‌ها در سال ۲۱۵ق در شهر تکریت عراق انجام شد. هدف مأمون از این درخواست این بود که پدربزرگ فرزندی از نسل پیامبر (ص) و امام علی (ع) باشد. به گزارش شیخ مفید در کتاب الارشاد، مأمون به جهت شخصیت علمی محمد بن علی (ع) و نیز فضل، دانش، حکمت، ادب و کمال عقل بی‌نظیری که با وجود سن کم در امام مشاهده کرد، دختر خود را به ازدواج آن حضرت درآورد و نام همسر دیگر امام جواد (ع) حضرت سمانه خاتون (ع) است که فرزندان امام جواد، همه از طریق این بانو هستند.
فرزندان امام جواد (ع)
فرزندان امام جواد (ع) به نام‌های امام علی النقی (ع)، موسی مبرقع، حکیمه خاتون، ابواحمد حسین، ابو موسی عمران، فاطمه، خدیجه، ام کلثوم می‌باشند، امام جواد (ع) صاحب هشت فرزند بودند تنها نام سه فرزند اول ایشان مورد تایید تمامی علمای دینی است.
امامت امام جواد (ع)
امام جواد (ع) با عمر کوتاه ۲۵ ساله خود به ۱۷ سال امامت پرداختند. در سال ۲۰۳ ق که امام رضا (ع) به شهادت رسید، شیعیان آن حضرت به علت این که تنها فرزند او بیش از هشت سال نداشت، در نگرانى و اضطراب عمیقى فرو رفتند. به نوشته برخى از مورخان در خصوص این موضوع، شیعیان به حیرت افتاده و میان آنان اختلاف پدید آمد؛ چنانکه شیعیان دیگر شهر‌ها نیز متحیر شدند. این مشکل براى شیعیان، که مهمترین رکن ایمان را اطاعت از امام معصوم دانسته و در مسائل و مشکلات فقهى و دینى خود به او رجوع مى کردند، از اهمیت بسیار برخوردار بود و نمى توانست همچنان لاینحل باقی بماند. البته براى شیعیان مسلّم بود که امام رضا (ع) فرزند خود امام جواد (ع) را به جانشینى برگزید، ولى مشکل ناشى از خردسالى آن حضرت، آنان را بر آن مى داشت تا براى اطمینان خاطر، به کاوش و جستجوى بیشترى در این‌باره بپردازند. علّت پیدایش این اختلاف، به نظر نوبختى، همین بود که آن‌ها بلوغ را یکى از شرایط امامت مى دانستند. به همین منظور امام با آوردن دلایلی، شرط بلوغ برای امامت را رد کردند. برخی از این دلایل:
بیشتر بخوانید: امام موسی کاظم کیست؟
• نبوت حضرت عیسى (ع) در دوران شیرخوارگی.
• اشاره به جانشینى سلیمان از داود (ع)، هنگامى که هنوز کودکى بیش نبود و گوسفندان را به چرا مى برد، حضرت داود او را جانشین خود کرد، در حالى که علماى بنى اسرائیل، این عمل او را انکار مى‌کردند.
• نبوت یحیى بن زکریا علیه السّلام در کودکی.
شیعیان امامى از یک سو امامت را از جنبه الهى آن مى‌نگریستند و به همین دلیل کمى سن امام هرگز نمى توانست در عقیده آن‌ها خللى وارد آورد، اما از سوى دیگر آنچه اهمیت داشت؛ بروز این وجهه الهى بود که مى بایست در علم و دانش امامان (ع) باشد. در واقع امامان، پاسخگوى کلیه سؤالات شیعیان بودند. از این رو آنان درباره تمامى امامان این اصل را رعایت کرده و آنان را در مقابل انواع پرسش‌ها قرار مى دادند و تنها موقعى که احساس مى‌کردند آنان به خوبى از عهده پاسخ‌گویى به این سؤالات بر مى آیند، از طرف شیعیان به عنوان امام معصوم شناخته مى شدند. با توجه به سن کم امام جواد (ع)، این آزمایش از طرف شیعیان درباره آن حضرت ضرورت بیشترى پیدا مى‌کرد. بر این اساس، در مواقع و فرصت‌هاى مختلف، آزمایشاتی را درباره آن حضرت به عمل آورده و پس از آن، اکثریت قریب به اتفاق آنان تعداد اندک با اطمینان خاطر، امامت او را پذیرفتند.
از جمله مناظرات حضرت جواد (ع) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• مناظره با عموی خویش عبدالله بن موسی برای اثبات امامت خود در نزد شیعیان
• مناظره با یحیی بن اکثم
• مناظره با قاضی القضات معتصم در مورد قطع دست دزد.
ویژگی‌های علمی و اخلاقی امام جواد (ع)
امام جواد (ع) به عنوان یکی از دانشمندان برجسته زمان خود شناخته می‌شدند. ایشان در زمینه‌های مختلف علمی، فقهی، و اخلاقی به ارشاد و هدایت مردم می‌پرداختند. بسیاری از احادیث و روایات اسلامی از ایشان نقل شده است که همچنان در منابع دینی مورد استناد قرار می‌گیرند. درباره اوصاف ظاهری امام روایاتی آورده‌اند، اما بیش از همه، بر صفات و رفتارهای اخلاقی ایشان تأکید شده‌است؛ چنان که لقب جواد حاکی از آن است که آن حضرت اهل دهش و بخشش و به سخاوت مشهور بود. ایشان در آغاز هر ماه صدقه می‌داد، با مردم به نیکی معاشرت و به ایشان سلام می‌کرد، برای رفع گرفتاری‌های مردم نزد صاحبان مناصب شفاعت می‌کرد، از خطا‌ها درمی‌گذشت و برای اصحابش دعا می‌فرمود. مردم نیز به او احترام می‌گذاشتند و به او علاقه‌مند بودند. امام‌جواد (ع) هر روز به مسجدالنبی می‌رفت و به پیامبراکرم (ص) سلام می‌کرد و به خانه حضرت فاطمه (س) می‌رفت و نماز می‌خواند. او علاقه شدیدی به نماز و دعا و به طور کلی عبادت داشت، از جمله نماز ویژه‌ای که به آن حضرت منسوب است. علاقه او به دعا و مناجات از حجم زیاد ادعیه‌هایی است که از او نقل شده پیدا است.
لقب باب الحوائج امام جواد (ع)
باب الحوائج در لغت به معنی دروازه حاجات است، توسل کردن به امامان معصوم می‌تواند راهی برای بدست آوردن حاجات باشد، از آنجا که توسل به امام جواد (ع) در بدست آوردن حاجات، برکت و فزونی در رزق و روزی، شفای بیماری، گشایش امور اقتصادی، زیاد شدن علم و تسریع در امر ازدواج و... بسیار سفارش شده است و ایشان با بخشندگی به رفع آن‌ها می‌پردازند لقب باب الحوائج به ایشان داده شده است.
شهادت امام جواد (ع)
مامون حضرت جواد (ع) را بعد از شهادت پدر بزرگوارش امام رضا (ع) به بغداد طلبید و همانطور که گفته شد دختر خود ام‌الفضل را به همسری حضرت درآورد، تا از طرفی امام را در کنترل خود داشت و از طرفی آمد‌وشد شیعیان را با حضرت زیر نظر می‌گرفت. این کنترل‌ها ادامه داشت تا آنکه مامون در سال ۲۱۸ ق در هفدهم رجب مرد و برادرش معتصم به قدرت رسید.
چون معتصم از فضائل و کمالات حضرت امام جواد (ع) اطلاع داشت و به ایشان حسد می‌ورزید و ترس در رشد تشیع در حرمین (مکه و مدینه) را داشت، در صدد برآمد که چاره‌ای بیندیشد. پس آن حضرت را به بغداد فرا خواند. امام جواد (ع)، چون قصد رفتن به بغداد کرد، امام هادی (ع) را جانشین خود در مدینه اعلام کرد و در حضور اکابر شیعه و ثقات اصحاب خود نص صریح بر امامت آنحضرت اعلام داشت و کتب علوم الهی و اسلحه و آثار پیامبر اکرم (ص) و سایر پیامبران را به فرزند خود امام هادی (ع) دادند و دل به شهادت داده و با فرزند گرامی خود وداع کردند و روانه بغداد شدند.
امام جواد (ع) در سال ۲۲۰ هجری قمری در بغداد به دست همسرش ام‌الفضل با انگور زهرآلود شهادت رسیدند. گفته می‌شود که معتصم عباسی عموی ام‌الفضل با انگیزه اینکه او از امام (ع) بچه ندارد توانست او را راضی و امام را با زهر مسموم کند. آرامگاه امام جواد (ع) در کاظمین، عراق، در کنار آرامگاه جدشان امام موسی کاظم (ع) قرار دارد و یکی از اماکن زیارتی مهم شیعیان است.
