مبارزات امام حسن عسکری

رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: امام حسن عسکری (ع)، یازدهمین امام شیعیان است که پس از شهادت پدر بزرگوارش امام هادی (ع)، به امامت رسید.

برخی منابع، تولد ایشان را در مدینه و برخی دیگر در سامرا گزارش داده‌اند. امام حسن عسکری در کودکی به همراه پدرش امام هادی، به اجبار خلفای عباسی به عراق و شهر سامرا که در آن زمان پایتخت عباسیان بود، تبعید شد.

امام بیشتر سال‌های زندگی به‌خصوص زمان امامت را در سامرا و تحت نظر خلفای عباسی سپری کرد. مدت زیادی از زندگی امام حسن عسکری در زندان‌های حکومت عباسی گذشت و ارتباط ایشان با شیعیان بسیار محدود بود. 

عسکر نام دیگر سامرا است و از آنجا که ایشان بیشتر عمر خود را در سامرا ساکن بود، به امام حسن عسکری مشهور است. 

بر اساس رایج‌ترین روایات، نرگس خاتون دختر امپراطوری روم شرقی، همسر امام یازدهم و مادر مهدی موعود (عج) است.

اکثر منابع شیعه براین باورند که امام حسن عسکری (ع) تنها یک فرزند داشته که حضرت مهدی (عج) است؛ ولی برخی منابع دیگر معتقدند که آن حضرت سه فرزند پسر و سه فرزند دختر داشته است.

دوران امامت امام حسن عسکری (ع)

امام حسن عسکری (ع) پس از شهادت پدر بزرگوارش امام هادی (ع) و طبق وصیت ایشان، به امامت رسید و به مدت 6 سال امامت شیعیان را بر عهده داشت. امامت ایشان با سه خلیفه عباسی به نام‌های معتز، مهتدی و معتمد همزمان بود. 

دوران امامت امام حسن عسکری (ع)، با پایان دوران حضور امامان در بین مردم و دوران غیبت همراه بود؛ این همان پدیده‌ای بود که توسط امامان (ع)، با تعبیر امتحانی سخت برای مؤمنان، پیش‌بینی شده بود.

بیشتر بخوانید: جنگ‌های حضرت علی(ع)

امام حسن عسکری سه سال از دوران امامت خود را در زندان بسر برد. سال‌های زندان بر امام بسیار سخت گذشت. حتی در زندان نیز جاسوسانی برای گزارش رفتار و گفتار امام مامور بودند. رفتار زندانبانان اغلب بسیار وحشتناک بود.

از آنجاییکه حکام عباسی از نفوذ و موقعیت اجتماعی امام نگران بودند، در زمان آزادی از زندان نیز، تمامی رفت و آمدهای ایشان را تحت نظر داشتند. امام نیز از طریق نمایندگان و نواب خود با شیعیان در ارتباط بود. 

نمایندگان و نواب امام به صورت‌ پراکنده و پنهانی در سرزمین اسلامی زندگی می‌کردند تا بتوانند افکار امام را به جامعه اسلامی برسانند. یکی از این نمایندگان عثمان بن سعید نام داشت که نایب خاص امام زمان (عج) نیز بود.

به گزارش رویداد۲۴ در عصر امام حسن عسکری، نژادها، قومیت‌ها، زبان‌ها و فرقه‌های گوناگون در میان مسلمانان زندگی می‌کردند. ورود اندیشه‌های مختلف از مناطق دور و نزدیک به سرزمین اسلامی از یک سو و دور دوم حاکمیت عباسی که همان دوره بی‌کفایتی و افول قدرت خلفای عباسی و ورود ترکان به دربار عباسی بود از طرف دیگر، باعث هرج و مرج شده بود و فشارها را بر مردم، به‌خصوص شیعیان بیش‌تر می‌کرد.

روش‌های مبارزاتی امام حسن عسکری(ع)

امام با وجود تمام مشکلات و محدودیت‌ها و خفقان در جامعه، با شیوه‌های مبارزاتی خود به انجام فعالیت‌های فرهنگی- تبلیغی می‌پرداخت و وظایف امامت را به بهترین روش اجرا می‌کرد.

در اینجا به برخی از روش‌های مبارزاتی آن حضرت اشاره می‌شود:

توصیه به روش تقیه 

یکی از روش‌هایی که امامان برای محافظت از خود و پیروانشان همواره به کار می‌برند، استفاده از شیوه تقیه بود، امام حسن عسکری نیز ضمن تاکید بر برائت از دشمنان، پیروان خود را همواره به این اصل قرآنی سفارش می‌کرد.

تبرا و تولا 

یکی دیگر از روش‌های مبارزاتی امام با حکومت وقت، فرمان بیزاری از دشمنان اهل بیت و در عین حال اظهار ولایت و همبستگی با آنان بود. 

ایجاد ارتباط و نامه نگاری با شیعیان

یکی از روش‌های امام (ع) در مسیر رهبری شیعیان، ایجاد رابطه عمیق با آنان بود. از جمله راه‌های ارتباطی آن حضرت با شیعیان این بود که هرگاه مصلحت می دید، دستور می‌داد که بعد از نماز عشاء در خانه یکی از شیعیان که از پیش تعیین شده بود، گرد هم آیند تا با آنان دیدار کند و آنان مشکلات و مسائل شرعی خود را با آن حضرت در میان بگذارند. 

مکاتبه نیز از جمله شیوه‌های ابراز توجه آن حضرت به امت اسلامی بود. در این مکاتبات امام علاوه بر پاسخ‌گویی به سؤالات، از یارانش در برابر سختی‌هایی که در زندان متحمل می ‌شدند، دل‌جویی می‌کرد و گاهی نیز با کمک‌های مالی خود، آنان را مورد عنایت قرار می‌داد.

مبارزه با عقاید انحرافی

عصر امام حسن عسکری اوج فعالیت فرقه‌های گمراه و منحرف عقیدتی بود. تبعید امام به سامرا و نزدیک شدن به قلمرو جاسوسان حاکم، زندانی کردن امام، دور کردن ایشان از مجالس و محافل و تحت نظر بودن ارتباطات آن حضرت، بیش‌ترین تأثیر را در خالی شدن میدان برای نشر اندیشه‌ها و عقاید باطل از سوی این فرقه‌ها داشت.

ولی امام با وجود حبس خانگی، در مقابل آن انحرافات و بدعت‌های اعتقادی و فکری، ایستاد و شیعیان را همواره از این نوع تفکرات بر حذر می‌داشت. از جمله این فرقه‌ها می‌توان به گروه‌های زیر اشاره کرد:

فرقه صوفیه 

یکی از گروه‎های منحرفی که با نفوذ در جامعه اسلامی، موجب بدنامی شیعه شده بود، “تصوف” بود. پیروان این مکتب، با چهره‏ای زاهد، خداپرست و بی‌میل به دنیا، در جهت رسیدن به اهداف سودجویانه خود، مردم را گمراه می‏کردند. 

فرقه واقفیه

این فرقه بعد از امام موسی کاظم (ع)، متوقف در ولایت‌پذیری ائمه شدند. آنها با انکار امامان پس از امام کاظم و موضع‏گیری در مقابل آنان، مردم را نیز از پیروی امامان منع می‌کردند. 

فرقه ثنویه

"ثنویه" از جمله فرقه‌هایی بود که در زمان امام حسن عسکری پایه‌گذاری شد. در فلسفه، موجودات عالم دو دسته هستند؛ قدیم و حادث. تنها قدیم موجود در عالم، ذات خداوند است. اما ثنویه این را قبول نداشتند؛ آن‌ها معتقد بودند دو قدیم وجود دارد، نور و ظلمت، که نور همان خیر و ظلمت همان شر است.

فرقه مفوضه

فرقه "مفوضه" بر این باور بودند که خداوند به انسان‌ها اختیار مطلق داده و خود در سرنوشت بندگانش هیچ نقشی ندارد. آن‌ها کسی را که مرتکب گناه کبیره می‌شد، نه مؤمن می‌دانستند و نه کافر؛ بلکه او را فاسق می‌دانستند.

تربیت شاگردان و احادیث و آثار ارزشمند

امام در دوران امامت خود، با تربیت شاگردانی چون اشعری، کندی، نوبخت و... به نشر علوم و معارف اسلامی ‌پرداخت.

همچنین از امام حسن عسکری آثار ارزشمندی در زمینه فلسفه و تفسیر وجود دارد و احادیث زیادی از ایشان در زمینه‌های تفسیر قرآن، اخلاق، فقه، امور اعتقادی، ادعیه و زیارت روایت شده است.

زمینه‌سازی برای عصر غیبت

یکی از عرصه‌های مهم جهاد تبیین امام، معرفی جانشین خود به شیعیان بود؛ ایشان در مناسبت‌های مختلف همواره می‌کوشید تا زمینه امامت حضرت مهدی (عج) را مهیا نموده و شیعیان را آماده عصر غیبت کند.

روایت است امام هادی (ع) خود را از بسیاری شیعیان، جز تعدادی اندک از یاران خاص خود، پنهان می‌داشت. امام حسن عسکری نیز با شیعیان خاص خود و دیگران از پشت پرده سخن می‌گفت، مگر در روز ملاقات عمومی که به سمت کاخ خلیفه می‌رفت. این رفتار حضرت و پدر بزرگوارش، مقدمه‌ای برای غیبت امام زمان (عج) بود تا شیعیان کم کم به ندیدن امام خود عادت کرده، منکر غیبت نشوند و نهان بودن امام به عنوان یک شیوه پذیرفته شود.

همچنین امام در زمان امامت خود، نمایندگانی را برای حل مشکلات دینی و دنیوی شیعیان به عنوان رابط میان خود و مردم تعیین کرد و آنان را مورد تایید و حمایت خویش قرار داد تا شیعیان به پدیده مراجعه به نمایندگان در زمان غیبت، مأنوس شوند.

علاوه بر این، امام از مردم خواست که برای پاسخ به بسیاری از مسائل خود به برخی از کتب فقه و حدیث که برای هدایت مردم گردآوری شده بود، مراجعه کنند، از جمله کتاب فضل بن شاذان، یونس بن عبدالرحمن و...

مبارزات و مواضع سیاسی ائمه (ع) در مقابل جریانات حاکم، منطبق با شرایط جامعه بوده است. امام حسن عسکری (ع) نیز در دوران امامت خویش با توجه به عمر کوتاه و محدودیت‌های شدید، با مبارزه در دو جبهه سیاسی و فرهنگی، جلوی بسیاری از انحرافات زمان خود را گرفت که نتیجه آن، حفظ تشیع و ایجاد آمادگی برای غیبت جانشین خود حضرت مهدی بود. 

شهادت امام حسن عسکری(ع)

حاکمان وقت عباسی هیچ‌گاه از امام و اقدامات ایشان غافل نشده همواره در تلاش بودند که ایشان را به شهادت برسانند.

معتز امام را زندانی کرد و دستور داد ایشان را به قتل برساند، ولی خود پس از سه روز توسط ترکان به هلاکت رسید. بعد از او مهتدی پس از زندانی کردن امام تصمیم به قتل ایشان گرفت که او نیز توسط ترکان به قتل رسید. سرانجام امام در سن 28 سالگی و در شهر سامرا، به دستور معتمد عباسی به وسیله خوراندن زهر به شهادت رسید.

امام حسن عسکری در جوار مرقد پدر بزرگوارش امام هادی (ع) در سامرا به خاک سپرده شد. بعدها در این مکان زیارتگاهی ساخته شد که به حرم عسکریین مشهور است.