فروچاله‌ها در کمین فارس

رویداد۲۴-فروچاله‌ها هر سال بخشی از استان فارس را می‌بلعد. فیلم فروچاله 80متری استهبان مدام در شبکه‌های مجازی جریان‌سازی می‌کند. کارشناسان هر لحظه آمار جدیدی از فرونشست در فارس اعلام می‌کنند. همه چیز از برداشت بی‌رویه آب شروع می‌شود اما «دکتر عبدالمجید اسدی»، استاد زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران خبر هولناک‌تری دارد.  اسدی فرونشست‌ها را تنها پیامدهای برداشت‌های بی‌رویه آب‌های زیرزمینی نمی‌داند. او  زلزله‌های مکرر و مداوم چند سال اخیر را هم نتیجه همین برداشت‌های بی‌نهایت می‌داند. «عزت‌الله رئیسی» متخصص آب نیز درگفت‌و‌گو با خبرنگار ما تنها راه نجات از فرونشست‌هایی که به زلزله‌های خانمان برانداز منجر می‌شود را پایان دادن به برداشت‌های بی‌رویه و غیرقانونی از سفره‌های زیر زمینی اعلام می‌کند.

برخورد صفحه عربستان با ایران

اسدی در پاسخ به چرایی ایجاد فروچاله‌ها در استان فارس بحث را به پیامد خطرناک تری می‌کشد و می‌گوید: «در چند سال اخیر هم تعداد زلزله‌ها افزایش یافته و هم بزرگتر شده‌اند.» او این افزایش را نشانه حرکت گسل‌ها و فعال شدن صفحه‌های زمین یا همان تکتونیک‌ها در قسمت‌های جنوبی کشور می‌داند و می‌گوید: «این اتفاق به‌دلیل حرکت صفحه عربستان به سمت ایران است.» اسدی می‌گوید: «این مسأله در بخش‌هایی از فارس واکنش متفاوت‌تری از دیگر قسمت‌های ایران دارد.» به گفته اسدی، فارس از قدیم تکتونیک فعال داشته که با بارندگی باعث ایجاد کاست می‌شده است. او درباره پدیده کاست می‌گوید:«این پدیده در اثر انحلال آهک و رسوبات آهکی ونمکی ایجاد می‌شود.» پدیده کاست طی سال‌های گذشته غارهای بزرگی ایجاد کرده. بعضی از غارهای طبقاتی روی هم قرار گرفته‌اند. تا اینجا همه چیز طبیعی است. اما اسدی می‌گوید:«در سال‌های گذشته به‌دلیل وجود آب روی غار فشار منفذی بالا بوده و مانع از ریزش سقف غار می‌شد.»
به‌گفته او در سال‌های اخیر برداشت بی‌رویه آب باعث شد تا این غارها خالی شوند و فشار منفذی کاهش پیدا کند. بنابراین سقف بعضی از این غارها فرو می‌ریزد. این ریزش سقف‌ها باعث می‌شود تا غارهای پایین‌تر فرو بریزد و فروچاله ایجاد شود. او بزرگترین فروچاله را فروچاله «تنگ ایج» استهبان می‌داند. این فروچاله که 37 درخت انار را یکجا بلعید، 80 متر عمق دارد. چند سالی است که به اهالی سه روستای «چاه دراز»، «اشکفت سیاه» و «دیندار» گفته‌اند باید روستا را ترک کنند. فرونشست از دل روستا گذشته و دیوارها ترک برداشته‌اند. این پایان ماجرا نیست. فروچاله‌ها به کمین دریاچه «مهارلو» نشستند. زمین در آنجا هم دهان باز کرد و بخشی از سطح خود را بلعید. دشت «بیزا» و «آسپاس» هم خورده شدند. به گفته اسدی، فروچاله‌ها اپیدمی شده‌اند و افکارعمومی باید منتظر فروچاله‌های بزرگتری باشد. این پدیده به جان دشت جهرم و داراب هم افتاده است. اسدی می‌گوید: «آب‌های زیرزمینی از سمت شمال و شمال غرب به سمت جنوب و جنوب شرقی روان بودند.» اما حالا به‌دلیل برداشت از بالادست، آب‌ها به سمت جنوب روان نمی‌شوند: «در شمال زاگرس کاهش بارش داشته‌ایم. این باعث می‌شود تا آب به سمت جنوب که غارهای نمکی و آهکی در آن قرار دارند نرود.» فروچاله‌ها در میناب هم بیداد می‌کند. او وضعیت میناب را هم مشابه دشت‌های فارس می‌داند. به گفته او حفر چاه‌های غیرمجاز در بخش‌های شمالی زاگرس باعث شده تا فروچاله‌ها و زمین لرزه‌ها به جان بخش‌های جنوب و جنوب شرقی کشور چون بندرعباس بیفتند.
«طهمورث یوسفی» رئیس مرکز مطالعات زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور هم می گوید: «یکی از عوامل فرونشست زمین تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی است که بر اثر کاهش بارندگی و برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی و نیز عوامل زمین‌شناسی رخ می‌دهد اما امکان فرونشست بالا با سطح بارندگی کم و برداشت زیاد رابطه دارد که در نهایت باعث افزایش فرونشست زمین می‌شود.»
عزت‌الله رئیسی متخصص آب و استاد دانشگاه شیراز هم به روزنامه ایران یک مسأله قابل تأمل را می‌گوید. به گفته او خیلی از فرونشست‌ها دیده نمی‌شوند:«ممکن است به یکباره سطح زمین 10 تا 20 سانت کاهش پیدا کند اما چون سراسری است کسی متوجه نمی‌شود و دوربین‌ها و ابزار‌آلات خاص برای ثبت می‌خواهد.» او بیش از هرچیزی حفر چاه‌ها را باعث فرونشست زمین می‌داند و اعتقاد دارد که سدسازی‌ها ربطی به وضعیت خطرناک فارس ندارد. رئیسی خشکسالی که از سال 86 به جان طبیعت استان فارس افتاده را هم مزید بر علت می‌داند و می‌گوید: «تنها راه کاهش فرونشست و فروچاله‌ها مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز است، اما این مسدود کردن هم تحرکات و اعتراض‌های عمومی را در پی خواهد داشت.» به گفته او همه زندگی کشاورز به زمین‌اش وابسته است و آنها نمی‌پذیرند که منبع درآمد خود را از دست دهند. او در پاسخ به این سؤال روزنامه ایران که می‌پرسد آیا شکاف‌ها و فرونشست‌ها و تخلیه روستاها باعث نمی‌شود تا کشاورزان به پلمب بعضی از چاه‌ها راضی شوند، می‌گوید: «این پدیده مرگ کسی را در پی نداشته تا کشاورزان خطر را باورکنند. آنها فکر می‌کنند که برای زمین خودشان چنین اتفاقی نمی‌افتد!»