به رایگان دماغتان را عمل کنید و در راه علم جان بدهید

رویداد۲۴-در برزیل، جراحی زیبایی از ضروریات زندگی شده است برخلاف اکثر کشورهای جهان، جراحی زیبایی در برزیل رایگان است و یارانۀ دولتی چشمگیری به آن تعلق می‌گیرد. این مسئله را باید در پرتوی اهمیتِ عجیب‌وغریب زیبایی در زندگی اجتماعی برزیلی فهمید. اگر زشت باشید، نه می‌توانید همسر درست و حسابی‌ای پیدا کنید، نه در مدارج اجتماعی و فرهنگی بالا بروید. اما مثل هرجای دیگر، در این کشورِ زیبارویان نیز، وقتی نوبت به فرودستان می‌رسد، رنج و آسیب غوغا می‌کند.

به نقل از ترجمان، آلوارو ژارین در کانورسیشن نوشت:

اگر بخواهید در آمریکا جراحی زیبایی صورت یا جراحی زیبایی شکم و پهلو انجام دهید، قاعدۀ کلی این است که هزینۀ آن را از جیب خودتان پرداخت کنید. بیمه معمولاً فقط هنگامی هزینه‌های جراحی پلاستیک را پوشش می‌دهد که محرز شود جراحی «ضرورت درمانی» دارد نه اینکه صرفاً برای زیبایی باشد.

اما، در برزیل، بیماران را برخوردار از «حق زیبایی» در نظر می‌گیرند. در بیمارستان‌های دولتی، جراحی‌های پلاستیک مجانی‌اند یا هزینۀ پایینی دارند، و دولت هر سال تقریباً برای نیم میلیون جراحی یارانه پرداخت می‌کند.

من به‌عنوان متخصص انسان‌شناسی پزشکی سال‌ها به مطالعۀ جراحی پلاستیک در برزیل پرداخته‌ام. در حالی که بسیاری از بیماران به‌طرزی باورنکردنی خرسندند که فرصت یافته‌اند زیبا شوند، «حق زیبایی» جنبه‌ای تاریک نیز دارد.

همۀ کسانی که در برزیل با آن‌ها مصاحبه کرده‌ام اذعان می‌کردند که جراحی پلاستیک کاری پرخطر است. در بیمارستان‌های دولتی که جراحی پلاستیک مجانی یا بسیار ارزان‌تر از کلینیک‌های خصوصی است، من از بسیاری از بیماران شنیده‌ام که می‌گویند نقش موش آزمایشگاهی را برای دستیاران پزشکی دارند که روی آن‌ها جراحی می‌کنند.

باوجوداین، این بیماران که بیشتر آن‌ها زن هستند، همچنین به من گفتند که زندگی بدون زیبایی در برزیل به‌معنای پذیرفتن خطری بزرگ‌تر است. زیبایی آن‌چنان عنصری اساسی برای بازار کار در نظر گرفته می‌شود، آن‌چنان برای یافتن همسر حیاتی است و آن‌چنان برای داشتن هرگونه شانسی برای پیشرفت اجتماعی ضروری است که بسیاری نمی‌توانند به جراحی پلاستیک نه بگویند.

علی‌الظاهر صف‌های بسیار طولانی برای جراحی پلاستیک در بیمارستان‌های دولتی، با زمان‌های انتظار چند ماهه یا حتی چند ساله، این اشتیاق عظیم برای زیبایی را تأیید می‌کند. این اشتیاق عظیم برزیل را با ۱.۲ میلیون جراحی در سال به دومین مصرف‌کنندۀ بزرگ جراحی پلاستیک در جهان بدل کرده است.

«پاپِ جراحیِ پلاستیک» در برزیل
امروز، سلامت در برزیل جزء حقوق اساسی افراد محسوب می‌شود و مراقبتِ مجانی از سلامت برای تمام شهروندان در دسترس است، که این پیروزیْ با دشواری و کوشش بسیارِ فعالان اجتماعی پس از سقوط نظام دیکتاتوری برزیل و تصویب قانون اساسی دمکراتیک جدید در سال ۱۹۸۸ به دست آمده است. بااین‌حال، بیمارستان‌های دولتی به‌شدت از کمبود منابع مالی رنج می‌برند، و بیشتر برزیلی‌های طبقۀ متوسط و مرفه ترجیح می‌دهند از خدمات پزشکی خصوصی استفاده کنند.

در واقع، نظام سلامت برزیل دارای دو سطح است. در یک سو نظام مراقبت سلامت خصوصی وجود دارد که مجلل و مجهز به آخرین دستاوردهای پزشکی است و در دیگر سو نظام مراقبت سلامت دولتی وجود دارد که از کمبود منابع مالی رنج می‌برد اما خدمات ضروری را به طبقۀ کارگر ارائه می‌دهد.

جراحی پلاستیک عمدتاً به‌دلیل کوشش‌های جراحی به نام ایو پیتانگیه خدمتی ضروری در نظر گرفته شد. در اواخر دهۀ ۱۹۵۰، پیتانگیه که اکنون با لقب «پاپ جراحی پلاستیک» شناخته می‌شود، رئیس‌جمهور ژوسلینو کوبیچک را متقاعد کرد که «حق زیبایی» به‌اندازۀ هر نیاز سلامت دیگری ضروری است. پیتانگیه نشان داد که زشتی آنقدر رنج روانشناختی در برزیل به بار می‌آورد که طبقۀ پزشکی نمی‌تواند در مقابلِ این مسئلۀ انسان‌دوستانه بی‌تفاوت باشد.

او در سال ۱۹۶۰ نخستین مؤسسه‌ای را افتتاح کرد که جراحی پلاستیک به افراد بی‌بضاعت ارائه می‌کرد؛ این موسسه نقش دومی هم به‌عنوان مدرسۀ پزشکی برای تربیت جراحان جدید ایفا می‌کرد. مدرسۀ پزشکی او آن‌چنان موفق بود که به مدل آموزشی برای بیشتر مؤسسات آموزشی دستیاری جراحی پلاستیک در سراسر کشور بدل شد. بیماران طبقۀ کارگر در عوض جراحی‌های مجانی یا با هزینۀ پایین به جراحان امکان می‌دادند حرفۀ خود را یاد بگیرند و به کار بندند.

برزیل زمین آزمایش بی‌نقص این ایده بود. در اوایل دهۀ ۱۹۲۰، دانشمندان برزیلیِ علمِ اصلاح نژاد اظهار کردند که زیبایی معیار پیشرفت نژادی ملت است. زیبایی کم‌کم نفوذ فرهنگی بیشتری پیدا کرد، و جراحان پلاستیک این آرمان‌ها را به ارث بردند، به‌نحوی که حرفۀ خود را «اصلاح‌گر» خطاهای آمیزش نژادی بیش از حد در برزیل، به‌ویژه در بین طبقات پایین، در نظر می‌گرفتند.

هزینه‌های پنهان زیبایی
من در کتاب زیست‌سیاست زیبایی۱ که به‌تازگی منتشر شده است، این ایده را زیر سؤال می‌برم که انسان‌دوستی نیروی محرک جراحی پلاستیک در بیمارستان‌های دولتی برزیل است.

زمانی قربانیان سوختگی و افرادی با ناهنجاری‌های مادرزادیْ ذینفع‌های اصلی جراحی پلاستیک در بیمارستان‌های دولتی بودند. اما در بسیاری از کلینیک‌هایی که من تحقیقاتم را در آنجاها انجام داده‌ام، تقریباً ۹۵درصد از کل این جراحی‌ها کاملاً برای زیبایی انجام می‌شود. من صدها مورد را ثبت کرده‌ام که جراحان و دستیاران به‌عمد مرزهای بین عمل زیبایی و ترمیمی را مخدوش می‌کنند تا بتوانند آن جراحی را به تأیید دولت برسانند.

از آنجا که بیشتر جراحی‌ها در بیمارستان‌های دولتی به‌دست دستیاران پزشکی انجام می‌شود که هنوز دارند آموزش می‌بینند تا جراح پلاستیک شوند، پزشکان در یادگیری جراحیِ زیبایی نفع شخصی دارند، یعنی مهارت‌هایی را می‌آموزند که بعدتر هنگامی که طبابتِ خصوصی خودشان را شروع می‌کنند، از آن بهره خواهند برد. اما آن‌ها علاقۀ بسیار اندکی به یادگیری اعمال ترمیمی دارند که در واقع کارکردی بدنی را بهبود می‌بخشد یا درد جسمانی را کاهش می‌دهد.

علاوه بر این، بیشتر نوآوری‌های جراحی زیبایی در برزیل نخست به‌دست جراحان پلاستیک در بیمارستان‌های دولتی آزمایش می‌شود، که این بیماران را در مقایسه با بیماران ثروتمندتر در معرض خطرات بیشتری قرار می‌دهد. بیماران طبقۀ کارگر به‌مثابۀ موضوع پژوهش در نظر گرفته می‌شوند، و من با شمار اندک اما قابل تأملی صحبت کرده‌ام که از نتایج جراحی‌شان بسیار ناخشنود بودند.

زنی به‌نام رناتا را در نظر بگیرید که با او مصاحبه کرده‌ام. دستیار پزشکی که روی او جراحی انجام داده، او را با سینه‌هایی بدشکل و غیرطبیعی رها کرده است. رناتا همچنین به عفونت‌های شدید مبتلا شده است که درمان آن‌ها چند ماه طول کشیده است و جای زخم‌های بزرگی روی بدنش بر جا گذاشته است. رناتا در صدد بود که پزشک را تحت پیگرد قضایی قرار دهد، اما فهمید که برای این کار به ارزیابی پزشکی تخصصی پرهزینه‌ای نیاز دارد. او همچنین می‌دانست که نظام حقوقی برزیل به‌دلیل آسیب‌ها محتملاً حق بسیار اندکی به او خواهد داد. در پایان، رناتا به انجام جراحی مجانی دیگری تن در داد، که این بار امیدوار است نتیجۀ بهتری داشته باشد و ناخشنودی کمتری به بار آورد.

این داستانی معمول در بین بیمارانی با درآمد پایین است که از جراحان پلاستیک آسیب دیده‌اند. کمبود منابع مالی باعث می‌شود که هرگونه اعادۀ حق در صورت رخ‌دادنِ هر اشتباهی تقریباً ناممکن شود، بنابراین آن‌ها تمام خطرات را به جان می‌خرند.

در دیگر سو، جراحان پلاستیک مشتاق‌اند هر تکنیک جدید را در صورتی که امیدبخش به نظر برسد آزمایش کنند، حال هر چقدر که می‌خواهد پرخطر باشد. برای مثال، تکینکی با نام «بیوپلاستیا»۲ شامل تزریق ترکیبی مایعی به‌نام پی.ام.ام.اِی به بدن است تا شکل اندام بیمار را به طور دائمی تغییر دهد. این ترکیب، که شبیه به شیشۀ آکریلیک است، در بیشتر بیماران مشکلی به بار نمی‌آورد. اما در اقلیتی اندک، مشکلاتی بسیار شدید به وجود می‌آورد، از جمله فروپاشیِ بافت صورت. بااین‌حال، بسیاری از پرشکانی که با آن‌ها مصاحبه کرده‌ام، شدیداً از این تکنیک دفاع می‌کردند، و مدعی بودند که این ابزاری شگفت‌انگیز است که به آن‌ها امکان می‌دهد تا بدن انسان را دگرگون سازند. آن‌ها استدلال می‌کردند که خطر عنصر ذاتی هر عمل جراحی است.

جراحان پلاستیک برزیلی در سراسر جهان بهترین جراحان این حوزه شناخته می‌شوند، و برای تکنیک‌های جدید و جسورانۀ خود پذیرش جهانی به دست می‌آورند. در یک همایش بین‌المللی جراحی پلاستیک در برزیل، با جراحی آمریکایی مصاحبه کردم که به من گفت: «جراحان برزیلی پیشگام هستند ... می‌دانید چرا؟ زیرا [در برزیل] با موانع نهادی یا حقوقی برای ابداع تکنیک‌های جدید روبه‌رو نیستند. آن‌ها می‌توانند هرطور که می‌خواهند خلاقیت به خرج دهند».

به‌دیگر سخن، قوانین اندکی وجود دارد که بتواند از بیماران با درآمد پایین در برابر قصور پزشکی حمایت کند.

در کشوری که ظاهرِ هرکس عنصر اصلی شهروندان در نظر گرفته می‌شود، بیماران می‌پذیرند که در عوض زیبایی به موضوع آزمایش بدل شوند. اما این اغلب انتخابی است که تحت فشار صورت می‌گیرد، و نتایج آن می‌تواند وخیم باشد.

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را آلوارو ژارین نوشته است و در ۲ مۀ ۲۰۱۸ با عنوان «In Brazil, patients risk everything for the right to beauty» در وب‌سایت کانورسیشن منتشر شده است و وب‌سایت ترجمان در تاریخ ۱۳ تیر ۱۳۹۷ آن را با عنوان «در برزیل جراحی زیبایی از ضروریات زندگی شده است» و ترجمۀ علی برزگر منتشر کرده است.
•• آلوارو ژارین (Alvaro Jarrin) استادیار انسان‌شناسی در کالج هولی کراس است. زیست‌سیاست زیبایی (The Biopolitics of Beauty) از کتاب‌های اوست.
[۱]