حذف کانونهای گردو غبار ممکن نیست/ دیپلماسی آب و فشار سیاسی راه‌حل مقابله با بحران‌های آبی؟
مسعود تجریشی، درباره نقش دیپلماسی در مقابله با کانونهای گرد و خاک منطقه‌ای گفت: در حال حاضر تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس قربانی گرد و خاک هستند و از آنجا که آمار دقیقی در خصوص کانونهای گرد و خاک منطقه‌ای در دست نداریم، از سازمان هواشناسی درخواست کردیم تا در خصوص شناسایی کانونهای بین‌المللی اقداماتی را انجام دهد.
تهیه دایره‌المعارفی از کانونهای گرد و خاک خارجی توسط سازمان هواشناسی
وی با بیان اینکه دایره‌المعارفی از کانونهای گرد و خاک خارجی و این که منشا و اثرات آنها چیست در کشور وجود ندارد، تصریح کرد: در حال حاضر در حال تجهیز ایستگاه‌های اهواز و ارومیه هستیم تا بتوانیم منشاء این کانون‌ها را تشخیص دهیم. همچنین تعیین کنیم؛ ضخامت گرد و خاک و اندازه ذرات چقدر است. فعالیت‌هایی در سال جاری شروع شده و قرارداده‌هایی با سازمان‌های مربوطه منعقد شده و انتظار داریم، در شش الی ۷ ماه آینده بتوانیم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم.
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مطالعات سالهای گذشته در خصوص کانونهای گرد و خاک بین‌المللی ادامه داد: براساس مطالعاتی که در ۴ الی ۵ سال گذشته انجام شده است، بخش‌هایی از عربستان، سوریه و عراق کانونهای فعال در غرب و جنوب ایران هستند. همچنین تالاب هامون که تبدیل به یک کانون گرد و خاک شده ایران، پاکستان، افغانستان و بخشی از کشورهای حاشیه دریای عمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، از سوی دیگر کانون قره‌قم در کشور ترکمنستان که حدود دو سال است، فعال شده بخش‌هایی از شمال شرقی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و امسال تابستان نیز در روزهایی برای شهر مشهد مشکلاتی را ایجاد کرد.
تجریشی خاطرنشان کرد: اقداماتی که در حال حاضر باید انجام شود؛ علت‌یابی ایجاد این کانون‌‌هاست. برخی از علل این کانون‌ها به ویژه در عراق و سوریه می‌تواند ناشی از این باشد که در سالهای اخیر با حضور داعش در این منطقه کشاورزی رها شده است. همچنین توده‌های کم‌فشار در لایه‌های پایینی مستقر و باعث شده که با وزش باد خاک‌ها جابجا شوند. همچنین این مسئله می‌تواند ناشی از این باشد که ورودی آب به داخل تالاب‌ها و رودخانه‌هایی که تالاب‌ها را تغذیه می‌کنند، کاهش پیدا کرده باشد.
پدیده گرد و خاک یک معضل جهانی است
وی با بیان اینکه بسیاری از پدیده‌هایی که امروز منطقه با آن درگیر است، مختص یک کشور نیست، تاکید کرد: گرد و خاک در حال حاضر به یک معضل جهانی تبدیل شده است. ممکن است برخی کانون‌ها در چین باعث ایجاد گرد و خاک شود و تا فلوریدا در امریکا برسد. گرد و خاک به یک پدیده فراکشوری تبدیل شده و برای حل این معضل باید از کمک همه سازمان‌های بین‌المللی استفاده کرده و نقش و اقدامات کشورها را در مقابله با آن مشخص کرد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: به غیر از عربستان که در حال حاضر هیچ آبی ندارد تا آن را کنترل کند؛ مشکلات عراق، سوریه، ترکیه ایران و افغانستان می‌تواند مسئله آب، گرم شدن زمین و کاهش بارش‌ها باشد که بخشی از آن ناشی از فعالیت‌های انسانی و بخشی دیگر به دلیل تغییرات اقلیم مربوط است و لازم است که توسط نهادهای بین المللی تمامی این عوامل بررسی شود.
باید دیپلماسی آب نقش پررنگ‌تری داشته باشد
تجریشی با بیان اینکه معتقدم در حال حاضر نباید به فعالیت‌های کشوری اتهام زد بلکه باید بررسی‌های دقیق در خصوص کانونهای گرد وخاک در منطقه صورت بگیرد، افزود: به طور مثال افغانستان نیز با خشکسالی شدید و متوالی روبرو بوده و ضعف دولت مرکزی باعث شده آب بیشتری را برداشت کند و در اینجا لازم است دیپلماسی آب وارد شده و آنچه که در توافق‌نامه‌ها تعیین شده است را پی بگیرد.
وی با تاکید براینکه شرایط در منطقه از نظر آب بسیار بحرانی است و با تغییر اقلیم و ایجاد کانونهای گرد و خاک در منطقه روبه‌رو هستیم، تصریح کرد: هیچ شکی نیست که هر کشور بالادستی برای قدرت نمایی آب بیشتری را برداشت کرده و آب را کنترل کند و اگر آب کم است، اول نیاز خود را برطرف کرده و بعد به کشورهای پایین‌دست آب برساند و در اینجا دیپلماسی آب و فشارهای سیاسی باید نقش پررنگ‌تری داشته باشد.
وجود ۲ میلیون هکتار کانون گرد و خاک در کشور
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان اینکه در حال حاضر ۲ میلیون از اراضی کل کشور به کانون گردو خاک تبدیل شده‌اند، خاطرنشان کرد: زمان‌هایی که در خصوص مقابله با کانونهای داخلی مطرح می‌شود براساس دو نوع کارکرد است؛ اول انجام اقداماتی است که در خصوص مقابله با کانونهای گردو خاک صورت می‌گیرد و در این راستا برخی اقدامات به صورت گسترده در یک مدت کوتاه انجام می‌شود به طور مثال در ارومیه وقتی مساحتی به وسعت ۵۰۰ الی ۶۰۰ هزار هکتار غرق شد، بسیار سریع اثرات آن را در یکی دو سال دیدیم و وقتی اجازه چرای بی‌رویه داده نشد پوشش گیاهی به منطقه بازگشت.بنابراین از آنجا که در این منطقه بارش‌ها نیز خوب بوده، این برگشت پوشش گیاهی می‌تواند ناشی از اقدامات غرق باشد.
تجریشی با بیان اینکه برخی از اقدامات برای مقابله با کانونهای گرد و خاک زمان‌بر است، گفت: به طور مثال برای مقابله با کانونهای گرد و خاک در خوزستان نهال کاشته می‌شود، اما تا این نهال شکل بگیرد و بزرگ شود به ۵ سال زمان نیاز دارد بنابراین اقدامات مقابله با کانونهای گرد و خاک در کشور در مناطق مختلف متفاوت است.
شناسایی کانونهای بحرانی در نزدیکی شهرها
وی ادامه داد: آنچه که به یقین می‌توانیم بگوییم این است که در خصوص مقابله با کانونهای گرد و خاک باید در دو جبهه فعالیت کنیم اول اینکه مناطقی را که پتانسیل تولید گرد و خاک دارند با مدیریت غرق و چرا جلوگیری کنیم. همچنین همزمان نیز مقابله با کانونهای بحرانی را که در نزدیکی شهرها قرار گرفته‌اند و می‌توانند به زیرساخت‌ها و سلامت مردم آسیب جدی برسانند در اولویت قرار دهیم.
برای مقابله با کانونهای گرد و خاک خوزستان ۵ سال زمان لازم است
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به ینکه در حال حاضر کانونهای بحرانی در اهواز شناسایی شده است، گفت: امسال نیز به لطف خدا بارش‌ها مناسب بود و بادهای شدید در منطقه نداشتیم و ۶۰ درصد کانون‌هایی که در اهواز تولید گرد و خاک می‌کردند مدیریت شده‌اند. البته برای اینکه پوشش گیاهی در این منطقه به حدی برسد که بتواند مانع گرد و خاک شود نیاز به ۵ الی ۶ سال است.
تجریشی ادامه داد: با توجه به اینکه سال گذشته مجلس شورای اسلامی فقط برای مقابله با گرد و خاک در خوزستان بودجه تعیین کرده است در حال حاضر نیز تلاش می‌کنیم کانون‌ها را اولویت‌بندی کنیم و به طور حتم تا پایان سال علت همه کانون‌ها گرد و خاک در این منطقه مشخص خواهد شد. برخی از این کانون‌ها به دلیل این است که در بالادست منطقه سد ساخته شده است و آب‌ها رها نمی‌شود از همین رو تلاش می‌کنیم با فشار به وزارت نیرو رها سازی از سدها به صورت سیلابی انجام شود.
وزارت نیرو آب را سیلابی رها کند
وی با اشاره به ساخت سد مارون و ایجاد کانونهای گرد و خاک در پایین دست سد خاطرنشان کرد: جنوب شرق اهواز عمدتا مکان‌هایی است که به دلیل ساخت سد مارون تبدیل به کانون گرد وخاک شده‌اند و سیلاب‌ها پس از ساخت این سد دیگر به این منطقه نمی‌آیند بنابراین می‌توانیم با رها کردن آب به صورت سیلابی در این منطقه مانع گرد وخاک شویم و اگر به صورت سیلابی آب در این منطقه رها نشود قطعا گرد و خاک آن ادامه خواهد داشت، بنابراین وزارت نیرو باید با همکاری لازم را داشته باشد.
فقط ۲۰ میلیون لیتر مالچ در کشور داریم
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه در برخی موارد با کانونهای گرد و خاک مواجه نیستیم، بلکه با شن‌های روان روبرو هستیم، گفت: برای مقابله با شن‌های روان باید از مالچ استفاده کنیم و در کل فقط ۲۰ میلیون لیتر مالچ در کشور داریم و در همه نقاطی که با شن‌های روان روبرو هستیم باید از این مالچ استفاده شود. بنابراین ظرفیت تولید مالچ محدود است و این محدودیت باعث می‌شود قدرت عملیاتی بالایی نداشته باشیم.
وی تاکید کرد: عدم رهاسازی آب به صورت سیلابی، عدم غرق و چرای بی‌رویه، محدودیت‌‌های مالچ‌پاشی و تغییرات اقلیم در کشور که باعث کاهش بارش و افزایش دما شده، باعث می‌شود پوشش گیاهی در این مناطق شکل نگیرد، بنابراین شرایط مطلوب نیست و باید تمام هم و غم و تلاش خود را به این سمت ببریم که در اطراف شهرها بتوانیم کانونهای گردو خاک را کنترل و مدیریت کنیم به طور قطع هیچ وقت نمی‌توانیم آن را به طور کامل حذف کنیم، اما می‌توانیم تباتر، شدت و آثار آن را کاهش دهیم و برای انجام این اقدامات همان ظرف زمانی ۵ تا ده سال نیاز است تا به موفقیت برسیم و اقدامات اثربخش باشد.
با الگوی تغییر بارش در کشور مواجه‌ایم
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌هایش با بیان اینکه کانونهای گرد و خاک در حال افزایش است، گفت: بارش‌ها آرام آرام به جای اینکه بتواند در زمین نفوذ کند و رطوبت خاک را افزایش دهد عمدتا به رگبارها تبدیل شده است که باعث فرسایش خاک می‌شوند، بنابراین این آب هیچ وقت قدرت نفوذ در خاک را ندارد و به سیلاب تبدیل شده و باعث تخریب می‌شود، بنابراین این نوع الگوهای بارش که در سال‌ها اخیر با آن مواجه هستیم اگر قرار باشد الگوی غالب باشد مطمئنا فرسایش ما بیشتر می‌شود و پوشش گیاهی کمتر خواهد شد.
تجریشی ادامه داد: در دو هفته گذشته بیش از ۲ میلیارد متر مکعب بارش طی دو روز در شمال کشور داشتیم و آب وارد دریا شد. هیچ خاکی نمی‌تواند این میزان بارش را در خود نفوذ دهد.
