۷۰ درصد قاچاق سوخت از یک استان

رویداد۲۴ طبق این گزارش، امسال با افزایش میزان تولید سوخت در پالایشگاه‌های کشور، ظرفیت مناسبی برای ذخیره‌سازی فرآورده در کشور ایجاد شد. با افزایش تولید بنزین از محل راه‌اندازی فاز سوم پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس، حجم ذخایر بنزین کشور رشد قابل توجهی یافت به طوری که در مقایسه با مدت مشابه پارسال حدود ۴۰۰ میلیون لیتر افزایش داشت.

در بخش گازوئیل نیز تولید پالایشگاهی بیشتر از مقدار مصرف داخلی بود و بخشی از آن به صادرات اختصاص یافت، به گونه‌ای که از ابتدای سال ۹۷ به طور میانگین روزانه ۹۸ میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر گازوئیل در کشور تولید شد که با توجه به مصرف روزانه ۸۱ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتری گازوئیل در سال ۹۷ حدود ۱۶ میلیون لیتر فرآورده مازاد تولید شده که بخشی از آن در نیروگاه‌ها و بخشی نیز در انبار مخازن راهبردی ذخیره‌سازی شده است.

به گفته علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در سال ٩٧ میانگین مصرف روزانه بنزین ٨٧ میلیون لیتر و میانگین تولید در بهمن سال ٩٧ روزانه ١٠٣ میلیون لیتر بوده که این ارقام نشان‌دهنده فاصله مطلوب تولید و مصرف است.

با وجودی که هم‌اکنون میان مصرف و تولید فاصله قابل قبولی وجود دارد، اما مرکز پژوهش‌های مجلس درگزارشی با بررسی وضعیت فعلی مصرف سوخت درکشور اعتقاد دارد که با روند فعلی موازنه میان مصرف و تولید از سال آینده برهم می‌خورد.

برپایه گزارش بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی، بی‌توجهی به اجرای قانون توسعه حمل ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت و قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی که با هدف ایجاد زمینه لازم برای مهار افزایش مصرف بنزین با به کارگیری سیاست‌ها و ابزار‌های غیرقیمتی مصوب شده‌اند، زمینه ساز افزایش سریع مصرف بنزین در کشور شده است. تفاوت قیمتی بین فراورده‌های نفتی در ایران و کشور‌های همسایه نیز قاچاق فراورده‌ها (عمدتاً نفتگاز) را سرعت بخشیده است. در صورتی که سوخت مصرفی ۳ میلیون وسیله نقلیه از بنزین به CNG تغییر یابد، مصرف بنزین بیش از ۱۵ میلیون لیتر در روز کاهش خواهد یافت. به علاوه، در حالی که ظرفیت عرضه ۳۹.۶ میلیون مترمکعب در روز CNG وجود دارد، فقط ۲۰.۶ میلیون مترمکعب در روز استفاده می‌شود.

اگر بتوان مصرف CNG را فقط ۱۲ میلیون مترمکعب در روز افزایش داد، مصرف بنزین ۱۰ میلیون لیتر در روز کاهش می‌یابد. همچنین، بهبود تکنولوژی تولید خودرو‌های داخل و کاهش میانگین مصرف خودرو‌ها نقش بسزایی در کاهش مصرف بنزین داشته و جایگزینی خودرو‌های فرسوده با خودرو‌های نو، مصرف سوخت را کاهش خواهد داد. در حال حاضر، کامیون‌ها به ازای ۱۰۰ کیلومترپیمایش ۷۰ لیتر نفتگاز مصرف کرده که با جایگزینی آن‌ها با کامیون‌های نو می‌توان مصرف نفتگاز را به ۳۰ لیتر به ازای ۱۰۰ کیلومتر پیمایش کاهش داد. نصب GPS روی کامیونها، وسایل راهداری، لنج‌ها و خودرو‌های دیزلی درون و برون شهری و فروش سوخت به قیمت فوب به مصرف‌کنندگان عمده از جمله نیروگاه‌ها نقش بسزایی در کاهش مطلوبیت قاچاق خواهد داشت. توسعه حمل ونقل مسافر با قطار شهری در تهران و ۸ کلانشهر امکان جایگزینی خودروی شخصی را فراهم کرده و لازمه موفقیت سیاست‌های قیمتی است.

سهم بخش‌های مختلف از مصرف انرژی

وضعیت مصرف انرژی نهایی در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد، کل مصرف انرژی نهایی معادل ۱۳۴۸.۶۵ میلیون بشکه نفت خام در سال بوده که ۳۵ درصد آن در بخش خانگی ـ. تجاری، ۲۴ درصد صنعت، ۱۷ درصد کشاورزی (خوراک پتروشیمی و سایر) و ۲۴ درصد در بخش حمل ونقل صورت گرفته است ترکیب مصرف انرژی نهایی در سال ۱۳۹۵ در بخش حمل ونقل به شرح زیر بوده است: بنزین ۴۶.۷ درصد، نفتگاز ۳۵.۳ درصد، CNG ۱۴.۹ درصد و سایر سوخت‌ها (شامل نفت کوره و سوخت جت) حدود ۳.۱ درصد. این ترکیب در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نیز کم و بیش به همین ترتیب است.

روند صعودی مصرف

نکته قابل توجه در مصرف سوخت دربخش حمل ونقل، افزایش نرخ رشد آن درسال‌های اخیراست. مصرف بنزین در سال ۱۳۹۳ روزانه ۶۹.۶ میلیون لیتر گزارش شده که در سال ۱۳۹۴ به ۷۱.۲ میلیون لیتر رسید (نرخ رشد ۲.۳ درصد). در سال ۱۳۹۵ مصرف بنزین به روزانه ۷۵ میلیون لیتر و نرخ رشد به ۵.۳ درصد افزایش یافت. در سال ۱۳۹۶ مصرف به روزانه ۸۰ میلیون لیتر و نرخ رشد به ۶.۷ درصد صعود کرد. با تحقق مصرف ۸۸ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۷ نرخ رشد به ۱۰ درصد بالغ خواهد شد. اگر نگاهی به رشد خودرو سبک در کشور داشته باشیم بعید به نظر می‌رسد نرخ رشد بنزین در سال ۱۳۹۷ با نرخ رشد خودرو‌ها هماهنگ باشد و احتمالاً افزایش نرخ رشد دلایل دیگری دارد.

این وضعیت در مصرف نفتگار نیز دیده می‌شود. مصرف نفتگاز در بخش حمل ونقل از ۴۷.۷ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۵ به ۵۰.۲ میلیون لیتر در سال ۱۳۹۶ رسیده که رشدی بیش از ۵ درصد داشته است. این در حالی است که نرخ رشد خودرو سنگین در کشور در سال ۱۳۹۶ کمتر از دو درصد بوده است.

لازم به ذکر است، با وجود افزایش مصرف نفتگاز در بخش حمل ونقل، سرجمع مصرف در حال کاهش بوده و از بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۲ به حدود ۸۰ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۷ رسیده است. عمده کاهش مصرف نیز در مصرف نیروگاهی صورت گرفته به طوری که از حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۲ به حدود ۱۴ میلیون لیتر در سال ۱۳۹۷ کاهش یافته است.

خودرو‌های پرمصرف

کاهش مصرف سوخت خودرو با تکیه بر دو فناوری بهینه‌سازی موتور و کاهش اتلاف هنگام انجام کار به منظور انتقال حداکثری توان تولید شده به چرخ‌های محرک انجام می‌گیرد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان مصرف سوخت در خودروی تولید داخل در مقایسه با بسیاری از خودرو‌های خارجی یا وارداتی با حجم موتور یکسان، بالاتر است. برای مثال در خصوص خودروی تیبا با حجم موتور ۱.۵ لیتر، متوسط مصرف سوخت در حدود ۶.۹۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است، درحالی که متوسط مصرف سوخت در مورد تعدادی از خودرو‌های خارجی و وارداتی شامل فورد فوکوس هاچبک، مزدا ۲ هاچبک و تویوتا یاریس با حجم موتور ۱.۵ لیتر در حدود ۵.۹۶ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است.

قاچاق روزانه ۱۱.۵ میلیون لیتر سوخت

تفاوت قیمت بنزین در ایران و کشور‌های همسایه زمینه قاچاق این کالا را به وجود آورده است. هرچند درباره مقدار قاچاق فرآورده‌ها اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما طبق برآورد ستاد مبارزه با قاچاق کالا، روزانه حدود ۱۱.۵ میلیون لیتر قاچاق سوخت به خارج از کشور صورت گرفته و بیش از ۸۰ درصد قاچاق فرآورده به قاچاق نفتگاز اختصاص دارد.

در سال‌جاری روزانه حدود ۱۰۴ میلیون لیتر نفتگاز در کشور مصرف شده و ۵۴ میلیون لیتر از مصرف نفتگاز در حمل ونقل و ۵۰ میلیون لیتر در مصارف صنعتی و کشاورزی صورت می‌گیرد. اکثر قاچاق نفتگاز به سوءاستفاده از سهمیه اختصاص یافته به مرغداری‌ها و گلخانه‌ها مربوط است. طبق اطلاعات ستاد مبارزه با قاچاق کالا ۷۰ درصد قاچاق سوخت از یک استان کشور صورت می‌گیرد.

جمع‌بندی وضعیت کنونی

در جمع‌بندی وضعیت کنونی می‌توان گفت: تقریباً همه منابع حاصل از افزایش قیمت حامل‌های انرژی چه به‌صورت یارانه نقدی و چه به‌صورت سایر خدمات دولتی (طرح سلامت، سبد کالا، قیر رایگان، افزایش مستمری و...) به مردم برمی گردد و شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی در تأمین منابع لازم برای سرمایه‌گذاری دچار مضیقه هستند.

 

با سخت‌تر شدن تحریم‌ها، تأمین مالی از خارج نیز دشوارتر شده است. به علاوه، سایر اهداف قانونگذار از افزایش قیمت انرژی در سال ۱۳۸۹ در جهت افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش مصرف ناکام ماند. در نتیجه با فقدان برنامه‌های کاهش مصرف چه از طریق گسترش سوخت‌های جایگزین و چه از طریق تولید خودرو‌های برقی و ثابت ماندن ظرفیت تولید بنزین کشور، افزایش شکاف تولید و مصرف بنزین نیاز به افزایش واردات و افزایش کسری دولت را در پی خواهد داشت.

 

به علاوه، در شرایط کنونی هر فردی که تحرک و جابه جایی بیشتری داشته باشد، چه با استفاده از وسایل نقلیه عمومی چه با استفاده از وسایل شخصی، از بنزین ارزان بیشتری استفاده می‌کند و برعکس آنان که نیاز به سفر درون شهری یا برون شهری کمتری دارند از یارانه پنهان کمتری استفاده می‌کنند. شایان ذکر است که ذخیره‌سازی و حمل ونقل فرآورده‌های نفتی در کشور بیش از ظرفیت اسمی آن‌ها انجام شده و گسترش این ظرفیت نیازمند سرمایه‌گذاری در ذخیره‌سازی و انتقال است.

در واقع زیرساخت کنونی شرکت پالایش و پخش، برای پخش حدود ۷۰ میلیون لیتر در روز طراحی شده و با زیرساخت موجود امکان اضافه شدن سالانه ۱۰ درصد به مصرف بنزین وجود ندارد. نکته مهم بعدی اینکه طبق اطلاعات منتشر شده توسط شرکت ملی پالایش و پخش ایران، مصرف میانگین بنزین در ۶ ماه اول سال ۱۳۹۷ حدود ۸۸ میلیون لیتر در روز است.

هر چند با اتمام فاز یک و دو پالایشگاه ستاره خلیج فارس، میانگین تولید ۶ ماهه ۱۳۹۷ در حدود ۸۸ میلیون لیتر در روز است. با سرعت ۱۰ درصدی افزایش مصرف بنزین، حتی با اتمام فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس، تولید داخل جوابگوی مصرف نخواهد بود و سرعت افزایش مصرف قطعاً بیشتر از سرعت احداث پالایشگاه‌ها خواهد بود. به طوری که، براحتی پیش‌بینی می‌شود در دو سال آینده مصرف بنزین بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر در روز و ظرفیت تولید داخل حدود ۱۰۵ میلیون لیتر در روز خواهد بود.

 

علاوه بر این، طبق اطلاعات راهنمایی و رانندگی در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۷.۴ میلیون خودرو بنزینی و حدود ۲.۹ میلیون خودرو گازسوز در کشور وجود دارد؛ که در سال ۱۳۹۰ خودرو‌های بنزینی ۱۰.۷ میلیون و خودرو‌های گازسوز ۲.۴ میلیون بودند. بی‌توجهی به رشد خودرو‌های گازسوز و ارتقای فنی آن‌ها یکی از دلایل مؤثر در افزایش مصرف بنزین بوده است. ویژگی‌های برشمرده، لزوم اتخاذ راهکار‌هایی برای مهار مصرف سوخت را نشان می‌دهد.