ساعت‌های پایانی ضرب‌الاجل ایران به طرف‌های باقی‌مانده برجام/ اروپا از وقوع بدترین حالت برای جهان جلوگیری می‌کند؟

رویداد۲۴ ساعاتی تا پایان ضرب الاجل ایران به غرب نمانده است. لحظاتی که یادآور روز‌های دلهره آور هتل کوبورگ سوئیس است. شبی که قرار بود با طلوع صبح، وزیر خارجه کشورمان خبر از یک توافق جهانی که پس از ۱۳ سال مذاکره به دست آمده بود بدهد، که نامش برجام بود.

همین روز‌ها بود، چهار سال پیش، ایران تابستان داغ مذاکرات را پشت سر گذاشت. آمریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه چین و روسیه، به همراه اتحادیه اروپا کشور‌هایی بودند که این توافق اتمی را امضا کردند. کشور‌هایی که قدرت‌های بزرگ نام گرفته اند چرا که آن‌ها کرسی داران شورای امنیت هستند. اما امروز در آستانه ۱۶ تیرماه، پس از ۴ سال، قرار است سرنوشت این توافق مشخص شود. جهان آرام آرام در حال نظاره کردن یک تجربه جهانی و شکست احتمالی یک توافق مهم با پایبند نبودن آمریکا به تعهداتش است.

چه شد که به اینجا رسید؟
سال گذشته دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا با خروج یکطرفه از برجام، ایران و حتی کشور‌های امضاکننده توافق را تحت فشار قرار داد. در راستای حمایت از برجام، اروپا پیشنهاد ایجاد ساز و کار مالی موسوم به اینستکس را طراحی کرد که مورد قبول ایران واقع شد، اما در اجرای آن بسیار تعلل کردند تا جایی که در طول یکسال گذشته هیچگونه اقدامی در کانال مالی انجام نگرفت. این مساله سبب شد که در سال ۹۸ با اعمال تحریم‌های مجدد آمریکا، قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست تروریستی و به دنبال آن تلاش برای به صفر رساندن فروش نفت ایران، تروریسم اقتصادی آمریکا وارد فاز تهدیدات نظامی شود.

جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا خبر از حرکت ابر ناو آبراهام لینکلن به سوی آب‌های خلیج فارس داد. پس از آن تهدید پشت تهدید، تا روزی که حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در مقابله با اقدامات آمریکا و کم کاری اروپا در اجرای اینستکس در نامه‌ای که حامل آن سیدعباس عراقچی بود به سران کشور‌های اتحادیه اروپا و امضاکنندگان برجام ضرب الاجل ۶۰ روزه داد. مبنی بر اینکه اگر اینستکس از جمله برای فروش نفت ایران و انجام امور بانکی اجرایی نشود ایران گام‌های به حق خود در راستای توافق برجام را خواهد برداشت که آن نیز افزایش ذخایر اورانیوم غنی سازی شده است.

امروز به پایان این ضرب الاجل رسیده ایم. آمریکا در واکنش به افزایش ذخایر اورانیوم غنی سازی شده، به سبک دزدان دریای نفتکش ایران را در تنگه جبل الطارق توقیف کرد. ودر پی آن خواستار نشست فوری شورای حکام در آژانس بین المللی انرژی اتمی شد. این در حالی است که هفته گذشته، یوکیا آمانو در جلسه دوره‌ای این سازمان راستی آزمایی ایران را بار دیگر مورد تایید قرار داد و گفت: ایران برجام را نقض نکرده است.

همچنین روز ۱۰ تیرماه سال جاری که دکتر محمدجواد ظریف افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده را به ۳۰۰ کیلو گرم مورد تائید قرار داد، آژانس در واکنش به این اقدام بازهم نقض برجام را تایید نکرد.

جلوگیری از وقوع بدترین حالت برای جهان
اداره کل رسانه‌های خارجی به نقل از روزنامه تاگس سایتونگ آلمان در آستانه پایان ضرب الاجل ایران خطاب به مقامات عالی کشورش نوشت: جهان شاهد شکست آرام آرام توافق ایران بوده است. هنگامی که آمریکا بیش از یک سال پیش از توافق خارج شد و تحریم‌های جدید علیه ایران اعمال کرد، آشکار بود که در نهایت چه خواهد شد. با وجود این، اروپایی‌ها ماه‌ها تلاش کردند تا تاثیر تحریم‌ها را کاهش داده و ایران را در توافق حفظ کنند. اما اتحادیه اروپا از نظر اقتصادی و سیاسی برای چنین کاری بیش از حد ضعیف است.

آلمان و شرکای اروپایی آن، فقط به این علت که یک بار شکست خورده اند، نباید اکنون از تلاش دست بکشند. حامیان این توافق با ماموریت جدیدی مواجه هستند که این بار شانس بیشتری برای موفقیت دارد: آن‌ها باید از وقوع بدترین حالت جلوگیری کنند.

بدترین حالت چگونه خواهد بود؟ ایران اورانیوم با غنای بیشتری تولید خواهد کرد و از پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای خارج خواهد شد. عربستان سعودی به نوبه خود یک بمب اتمی فراهم خواهد کرد. تنش‌های موجود در منطقه تشدید شده و احتمال اینکه خاورمیانه درگیر جنگ بعدی شود هر روز بیشتر خواهد شد.

اما وقوع چنین آینده‌ای حتمی نیست. امکان رخ دادن بهترین سناریو نیز وجود دارد: ایران به غنی سازی اورانیوم ادامه نداده و با انجام تعهدات اروپایی‌ها همان طور که اعلام شده بار دیگر به سطح تعهدات سابق خود بر اساس برجام بر می‌گردد. فعالیت‌های ایران و کاهش تعهدات فعلی برای رساندن پیام و هشداری به طرف‌هایی اروپایی بوده است و ایران در طی سال‌های گذشته همواره بر اساس گزارش‌های آژانس به تعهدات خود بر اساس برجام پایبند بوده است.

گرچه اعمال تحریم‌های جدید اجتناب ناپذیر خواهند بود، اما دولت تهران خود را آماده مذاکره نشان می‌دهد و امید می‌رود دو سال دیگر، آمریکا یک رئیس جمهور جدید و دمکراتیک داشته باشد. همه طرفین بر سر یک شروع جدید با هم توافق خواهند کرد و توافق هسته‌ای دوباره زنده خواهد شد.

آلمان و شرکای اروپایی آن می‌توانند ایران را به انتخاب مسیر دوم ترغیب و تشویق کنند. آن‌ها باید یک نقشه راه برای برقراری دوباره توافق را ایجاد کنند و باید بدترین و جدی‌ترین تاثیرات تحریم‌های جدید را به هر شکل ممکن کاهش دهند.

این وظیفه به هیچ وجه آسان نیست. اما این بار هدف حفظ یک توافق غیر قابل انعطاف با قواعد و قوانین مشخص نیست: بلکه موضوع بر سر قابل تحمل ساختن وضعیت به مدت چند ماه است.

مقاومت در مقابل درخواست تحریم‌های آمریکا
گاردین نیز در این باره نوشت: رهبران اروپا از ایران خواسته بودند برجام را نقض نکند، ولی اکنون توجه آن‌ها بر این است که مانع ایران در اتخاذ گام‌های جدی‌تر شوند. یک پیشنهاد در این زمینه سفر رئیس جمهور مکرون به تهران است، ولی طرحی برای برگزاری کمیسیون مشترک برجام در سطح وزرای خارجه با حضور ایران و همه اعضای برجام نیز در دست است. نتانیاهو برتعهد خود مبنی بر عدم اجازه به ایران برای داشتن جنگ افزار هسته‌ای تاکید کرد و گفت::"من امروز از همه کشور‌های اروپایی می‌خواهم که به تعهد خود پایبند بمانند. شما متعهد شدید درصورت نقض برجام از سوی ایران واکنش نشان دهید و سازوکار تحریم‌های خودکار را فعال کنید. "

قدرت‌های اروپایی در مقابل درخواست برای تحریم ایران پس از نقض برجام از سوی آمریکا، مقاومت می‌کنند. رهبران اروپایی در برابر خواسته‌ها برای اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران مقاومت کرده اند. این خواسته‌ها پس از آن صورت گرفت که ایران اعلام کرد برای نخستین بار مفاد برجام را نقض کرده است.

وزیر خارجه ایران، روز دوشنبه، اعلام کرد ایران اجازه افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده به بالاتر از سطح ٣٠٠ کیلوگرم را صادر کرده است.

جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس، گفته است از این اقدام ایران بسیار نگران شده است، ولی به هیچ طرحی برای حل بحران اشاره نکرد. او درتوئیت خود نوشت:" انگلیس همچنان به برجام متعهد است و از همه ابزار‌های دیپلماتیک برای حل تنش‌های منطقه‌ای استفاده خوهد کرد. "

اتحادیه اروپا در نشست جمعه گذشته در وین با حضور ایران، متعهد شد سازوکار اینستکس را فعال کند و اعلام کرد نخستین معاملات نیزدر این سامانه انجام شده اند.

ایران در این نشست گفت: برخی اقدامات اعلام شده از سوی اتحادیه اروپا مثبت بوده، ولی کافی نیست. تهران همچنین بر اتحادیه اروپا فشار می‌آورد تا با استفاده از اینستکس خطوط اعتباری بیشتری را برای صادرات نفت ایران به اروپا ایجاد کند. چین متعهد شده است که همچنان از ایران نفت خریداری کند.

ظریف در سخنان خود در تلویزیون دولتی ایران گفت: ایران هرگز تسلیم فشار امریکا نخواهد شد. او گفت:اگر آن‌ها خواستار گفتگو با ایران هستند باید رفتاری محترمانه از خود نشان دهند. هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید ... ایران همواره در برابر فشار‌ها مقاومت کرده و در برابر احترام با احترام برخورد کرده است.