ورزشگاه کربلا و مسئله‌ای که هنوز حل نشده است

رویداد۲۴ مراسم افتتاحیه بازی‌های قهرمانی غرب آسیا در کربلا، حواشی زیادی به همراه داشت. امری که پرسش‌های مهمتری درباره رابطه دین و سیاست در نظام سیاسی عراق مطرح کرد.

کربلا با همه شهر‌های شیعه جهان اسلام متفاوت است؛ حتی آن شهر‌هایی که مدفن سایر ائمه معصومین (ع) شیعه هستند. این جایگاه تنها به این دلیل است که تاریخ این شهر با یک تراژدی عظیم در تاریخ اسلام پیوند خورده است. معمولا وقتی که نام کربلا شنیده می‌شود، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد گنبد‌های طلایی حرم امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) یا پیاده‌روی‌های اربعین است.

اما در روز‌های اخیر، نام کربلا با یک اتفاق متفاوت دیگری به صدر اخبار رسانه‌های منطقه‌ای بازگشت. اتفاقی که از قضا با جایگاه این شهر به عنوان مدفن خاندان پیامبر اسلام (ص) بی‌ارتباط نیست.

سه‌شنبه شب هفته گذشته، مراسم افتتاحیه بازی‌های قهرمانی غرب آسیا با حضور ۹ تیم ملی کشور‌های عربی در ورزشگاه کربلا برگزار شد. با وجود گذشت بیش از سه روز از این مراسم، حاشیه‌های افتتاحیه مزبور هنوز در صدر اخبار باقی مانده و به جدال فکری و لفظی میان محافل سیاسی و جامعه مدنی عراق تبدیل شده است.

در افتتاحیه بازی‌های قهرمانی غرب آسیا، مراسم رقصی بر اساس داستان‌های هزار و یک شب شهرزاد با حضور زنان عراقی برگزار شد. در این مراسم، دو زن و یک مرد دیده می‌شوند که لباسی به رنگ پرچم عراق پوشیده‌اند و حرکات موزون انجام می‌دهند. علاوه بر این، جویل سعاده، نوازنده لبنانی، با ویولن سیاه رنگ خود، سرود ملی عراق (موطنی) را در زمین بازی اجرا کرد.

این اتفاق انعکاس گسترده‌ای در عراق و برخی کشور‌های منطقه، از جمله ایران، داشت. در عراق، برخی محافل دینی و سیاسی به شدت از ماجرای کربلا انتقاد کردند و آن را با قداست این شهر ناسازگار دانستند. از جمله، دیوان اوقاف شیعی عراق گفته مراسم ورزشگاه کربلا «یک اقدام شنیع است که از حدود شرع و هنجار‌های اخلاقی» تخطی می‌کند. علاوه بر این، نوری مالکی، دبیر کل حزب اسلامگرای «الدعوه»، روز پنج‌شنبه با صدور بیانیه‌ای، ضمن محکوم کردن حواشی مراسم ورزشگاه کربلا، این مراسم را «هتک حرمت شهر و قداست شهر امام حسین علیه اسلام» دانست. مالکی خواستار مجازات عاملان این مراسم شد.

فدراسیون فوتبال عراق در نهایت به دلیل موج سنگین انتقادات، با صدور بیانیه‌ای، به خاطر اتفاقات پیش آمده عذرخواهی کرد. وزارت ورزش عراق نیز، با صدور بیانیه جداگانه‌ای اعلام کرد اتفاقات ورزشگاه کربلا عمدی نبوده است.

 

مرز میان دیانت و سیاست کجاست؟
صرفنظر از واکنش‌های گسترده به مراسم افتتاحیه، این ماجرا بار دیگر سوالات مهمی درباره رابطه دین و سیاست در عراق مطرح کرده است؛ آیا عراق می‌تواند با سلطه احزاب سیاسی دینی، کشور مدرنی باشد؟ آیا نظام سیاسی عراق، یک نظام دینی است یا غیردینی؟ چگونه می‌توان مرز میان سیاست و دیانت را شناخت؟ ظاهرا حتی مقامات خود شهر کربلا هم چنین مرزی را هنوز نمی‌شناسند. به عنوان نمونه، نصیف جاسم الخطابی، استاندار کربلا، پس از ماجرای ورزشگاه، بیانیه‌ای صادر کرد و گفت مقامات محلی کربلا نقشی در مراسم افتتاحیه بازی‌های قهرمانی غرب آسیا نداشتند. این در حالی است که طبق برخی گزارش‌ها، خود الخطابی در مراسم ورزشگاه حضور داشت و با چهره‌ای خندان، دست می‌‎زد!

پس از سرنگونی رژیم سکولار صدام حسین در سال ۲۰۰۳، قدرت در عراق به دست احزاب سیاسی شیعی افتاد. برخی از این احزاب دینی، در اغلب سیاست‌ها و خطی‌مشی‌های خود، گفتمان دینی را تبلیغ کردند. اما در عین حال، رفتار‌هایی را انجام دادند که حداقل در ظاهر، با گفتمان دینی موردنظرشان سازگاری چندانی ندارد. برای مثال، حزب الدعوه، که چند نفر از اعضای آن -نوری مالکی و حیدر عبادی- نخست وزیر عراق شدند، با گفتمان دینی و سیاسی ایران قرابت فکری دارد، اما در عین حالی زمانی که قدرت را در دست داشت، با آمریکا همکاری کرد.

به نظر می‌رسد که واقعه ورزشگاه کربلا، بار دیگر نقاط ضعف ساختار سیاسی عراق را برجسته کرد. روزنامه لبنانی الاخبار، نزدیک به حزب الله لبنان، در یادداشتی به قلم علاء اللامی، نویسنده عراقی، به همین نقاط ضعف پرداخت. اللامی معتقد است که ماجرای ورزشگاه کربلا، حادثه کوچکی است، اما دلالت‌های بزرگی دارد. دلالت‌هایی که تناقضات سیاستمداران اسلامگرای شیعه عراق را برملا کرد. به گفته این نویسنده، این سیاستمداران نظام سیاسی «عجیبی» می‌خواهند. آن‌ها یک دولت مستقل و دارای حاکمیت می‌خواهند که تحت حمایت آمریکا و برخی از کشور‌های همجوار است. دولتی می‌خواهند که مدرن است، پارلمان، احزاب سیاسی، اصناف، ورزشگاه‌ها و گروه ارکستر سمفونیک دارد؛ اما در عین حال، دولتی است که در آن مخالفان اوامر و نواهی سیاستمداران و روحانیون حاکم، تحریم و تکفیر می‌شوند. اللامی در پایان تصریح کرد «چنین ترکیب عجیبی» هیچ آینده‌ای نخواهد داشت؛ هر چقدر هم که طرفداران آن، قدرتمند باشند. چرا که این ترکیب با منظق زندگی و تاریخ عراق سازگاری ندارد.

 

در این میان، سکوت آیت الله سید علی سیستانی قابل توجه است. وی که مرجع تقلید بخش عظیمی از شیعیان عراق است، هیچ موضعی درباره ماجرای ورزشگاه کربلا اتخاذ نکرده است. به نظر می‌رسد او درک متفاوتی از مرز‌های «قداست» کربلا دارد. برخی ناظران معتقدند که آیت الله سیستانی، طبق فقه شیعی، مرز‌های قداست کربلا را به حرمین و مناطق مجاور آن محدود می‌کند. ورزشگاه کربلا حدودا ۱۰ کیلومتر با مرکز شهر کربلا فاصله دارد. احتمالا بر مبنای همین فاصله، آیت الله سیستانی، ماجرای ورزشگاه را مهم تشخیص نداده است.