پشت پرده سفر‌های اخیر ظریف به کشور‌های عربی خلیج فارس چیست؟

رویداد۲۴ سفیر اسبق ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی بر این باور است که مناسبات میان ایران و عربستان طی دهه‌های گذاشته فراز‌ونشیب زیادی داشته و هیچ‌گاه روالی منسجم و یکپارچه را طی نکرده است. این امر بدین معنی است که روابط دو طرف در آینده قابل تغییر و تعدیل بوده و اگر در شرایط کنونی سطح بحران در روابط دو کشور بالا گرفته به معنای ابدی بودن آن نیست.

حجت الاسلام محمد شریعتی دهاقان، کارشناس مسائل جهان عرب و سفیر اسبق ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی، در ارتباط با سیاست وزارت خارجه ایران در آغاز سفر دوره‌ای محمد جواد ظریف، به کشور‌های قطر و متعاقب آن‌ها کویت، طی چند وقت گذشته بر این عقیده است که راهبرد ایران در این زمینه را می‌توان بسیار حکیمانه و مثبت ارزیابی کرد. از نظر او، سیاستی که حسن روحانی در پیش گرفته و ظریف مجری آن است کشور‌های عربی را به عنوان مجموعه‌ای واحد و یک‌دست در نظر نمی‌گیرد. در موقعیت کنونی نیز حتی با وجود این‌که به دلیل مصوبه پارلمان، کویت در تهران سفیر ندارد، این کشور در چند وقت گذشته نشان داده که مواضعی نسبت معتدل را در سیاست‌های منطقه‌ای دارد و سفر ظریف به این کشور نیز تایید کننده مساله است.

این کارشناس مسائل جهان عرب افزود: «در موضوع قطر نیز می‌توان سیاست وزارت خارجه را بسیار مثبت ارزیابی کرد. علی‌رغم این‌که در قطر، آمریکا پایگاه نظامی دارد، اما در چند سال گذشته، این کشور در ایجاد توازن در مناسبات خود با ایران موفق عمل کرده است. در سوی مقابل عمان نیز که به شکل تاریخی جایگاهی ویژه در ثبات و موازنه منطقه‌ای دارد.»

در ادامه شریعتی دهاقان در ارزیابی خود از سفر‌های دیپلماتیک وزیر امور خارجه کشورمان به قطر، کویت و عمان تاکید کرد: «این امر که ایران کشور‌های عرب را در قالب واحد‌های مجزا با پتانسیل‌های متفاوت در همکاری می‌بیند، راهبردی منطقی است که باید ادامه داشته باشد. همچنین، تاکید ایران بر آمادگی برای امضای پیمان عدم تعرض با کشور‌های منطقه، آن‌هم در شرایطی که ضعف آمریکا و انگلستان در نشان دادن حسن‌نیت خود نسبت به این کشور‌ها محرز شده، سیاستی صحیح و موثر است.»

سفیر اسبق ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی، در ادامه اظهارات خود با بیان این‌که هر گونه مذاکره یا تنش‌زدایی میان ایران با جهان عرب، به رخداد‌ها و تحولات منطقه‌ای بستگی دارد، اما امکان آغاز گفتگو‌های منطقه‌ای را «ممکن» و «محتمل» ارزیابی کرد. وی افزود: «در موقعیت کنونی تحولات بحران یمن و امکان سازش بازیگران موثر، مناسبات آتی میان ایران و آمریکا و حتی تحولات آتی بحران سوریه، می‌توانند تاثیرگذاری عمیقی داشته باشند. برای نمونه قبول شرایط ایران از سوی آمریکا برای مذاکره میان دو کشور مبنی بر کنار گذاشتن تمامی تحریم یا حتی آغاز گفتگو‌های حداقلی میان واشنگتن با تهران، می‌تواند زمینه‌ساز آغاز گفتگو‌های منطقه‌ای باشد. بنابراین، گزینه امکان گفتگو میان ایران با کشور‌های عرب در شرایط آتی وجود دارد.

این کارشناس مسائل جهان عرب، در بخشی دیگر از گفته‌های خود در ارتباط با امکان تنش‌زدایی میان ایران و عربستان با توجه به سیگنال‌های مثبت چند وقت اخیر ریاض و ابوظبی برای ارتباط گرفتن با تهران، بر این باور است که مناسبات میان این دو قدرت منطقه خاورمیانه، طی دهه‌ها گذاشته فراز‌ونشیب زیادی داشته و هیچ‌گاه روالی منسجم و یکپارچه را طی نکرده است. در مقاطعی دو کشور مناسبات گرم و در مقاطعی مناسباتی حتی مبتنی بر دشمنی با یکدیگر داشته‌اند. این امر بدین معنی است که روابط دو طرف در آینده قابل تغییر و تعدیل بوده و اگر در شرایط کنونی سطح بحران در روابط دو کشور بالا گرفته به معنای ابدی بودن آن نیست.

شریعتی دهاقان در پایان تاکید کرد: «سیاست‌مداران جدید عربستان در چند سال گذشته خواهان تجریه‌ای جدید از نقش‌آفرینی فعال در منطقه و برقراری مناسبات خاص با آمریکا بر آمدند و همین رویکرد عاملی اصلی، بخش بزرگی از تنش‌های دو طرف بوده است. با این وجود، به نظر می‌رسد بعد از گذشت چند سال سیاست‌مداران جوان عربستانی به این امر پی برده‌اند که تداوم تنش و ضدیت با ایران، در مسیر بُرد آن‌ها و شکست طرف مقابل نیست. در حقیقت، آن‌ها به‌تدریج به این نکته فهم کرده‌اند که تضاد و دشمنی میان ایران و عربستان به ضرور دو طرف است؛ همچنان که نمود این امر در کم‌وکیف حضو حجاج ایرانی در سال جاری مشاهده شد.»