جنگ نفتی علیه ایران؛ از دریای مدیترانه تا شبه جزیره کریمه

رویداد۲۴ نفتکش آدریان دریا-۱ یا همان گریس-۱ سابق، همچنان در دریای مدیترانه سرگردان است و به نمادی برای جنگ نفتی آمریکا علیه ایران تبدیل شده است. این نفتکش پس از اینکه از توقیف بریتانیا آزاد شد، مقصد‌های متعددی را نشان داد، ولی تاکنون به هیچکدام از این مقصد‌ها نرفته است.

در جدیدترین تحول، آمریکا نفتکش آدریان دریا و ناخدای آن را در لیست تحریم‌ها قرار داد. روز جمعه، وزارت خزانه‌داری آمریکا، ضمن تحریم این نفتکش، به همه کشور‌هایی که ممکن است به آن کمک کنند، هشدار داد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌‎داری (اوفک) با استناد به فرمان اجرایی شماره ۱۳۲۲۴ آدریان دریا و ناخدای آن، آخیلش کومار، را به اتهام کمک به «تروریسم» تحریم کرد. اوفک ادعا می‌کند آدریان دریا تحت هدایت سپاه قدس، ۲.۱ میلیون بشکه نفت منتقل می‌کند.

این نفتکش از اواسط تیرماه در میانه نزاع ایران و غرب گرفتار شده است. در آن زمان، نفتکش گریس-۱، با دور زدن قاره آفریقا، قصد داشت به دریای مدیترانه برود. اما در حین عبور از تنگه جبل الطارق، به اتهام نقض تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا علیه سوریه، توسط نیرو‌های دریایی ویژه بریتانیا توقیف شد. سرانجام پس چند هفته مذاکره، تهران و لندن توافق کردند که نفتکش توقیفی با نام جدید آدریان دریا-۱ و پرچم ایران به مسیر خود ادامه دهد. بریتانیا مدعی شد که ایران تضمین داده است آدریان دریا به سوریه نخواهد رفت.

اما این نفتکش به رغم آزادی همچنان در دریای مدیترانه سرگردان است و مقصد‌های متعددی برای آن ذکر شده که یکی پس از دیگری تکذیب شدند. ابتدا، گفته شد به یونان می‌رود سپس ترکیه، لبنان و اکنون مقامات آمریکایی ادعا می‌کنند که اطلاعات متقنی در دست دارند که آدریان دریا به سمت سوریه می‌رود. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، در توئیتی نوشت: «محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، به بریتانیا تضمین داده بود که نفتکش سپاه، گریس-۱/آدریان دریا-۱، به سوریه نخواهد رفت. ما اطلاعات متقنی داریم که این نفتکش در حال حرکت به سمت طرطوس سوریه است. امیدوارم مسیرش را عوض کند. اعتماد به ظریف اشتباه بزرگی بود.»

هنوز معلوم نیست سرنوشت این نفتکش چه می‌شود و در نهایت محموله خود را کجا خالی می‌کند. آمریکایی‌ها علاوه بر تحریم، حکم توقیف و مصادره آن را هم صادر کرده بودند. آدریان دریا به بارزترین وجه نزاع نفتی ایران و آمریکا تبدیل شده است.

آمریکا از حدود چهار ماه پیش، (از اول ماه مه) معافیت‌های موقت فروش نفت ایران به هشت کشور را لغو کرد. از آن زمان، تنش‌ها در منطقه بیشتر شده و تقریبا در همه گفتگو‌های ایران و اروپا، مهمترین درخواست مقامات ایران این بوده که فروش نفت ایران و بازگشت درآمد‌های آن به کشور تضمین شود. امری که هنوز محقق نشده است.

در نشست اخیر سران گروه هفت در بیاریتس فرانسه، رئیس‌جمهور این کشور به همتای آمریکایی خود پیشنهاد داد که در ازای پایبندی کامل ایران به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، معافیت‌هایی برای فروش نفت ایران صادر کند. ترامپ این ایده را رد نکرده، ولی با آن هم به طور رسمی موافقت نکرده است. گفتگو‌ها در این زمینه هنوز در جریان است. گزارش‌های ضدونقیضی درباره احتمال صدور معافیت‌ها منتشر شده است. از یک طرف، ایران گفته است طرف آمریکایی برای صدور مجوز در خصوص فروش نفت ایران انعطاف‌هایی نشان داده است. سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، در گفتگو با رادیو معارف تصریح کرد: «در جریان اجلاس گروه هفت آقای ماکرون با آقای ترامپ دیدار‌هایی داشتند و طرف آمریکایی برای صدور مجوز در خصوص نفت ایران انعطاف‌هایی نشان داده است.».

اما از طرف دیگر، مقامات آمریکا حتی پس از اجلاس گروه هفت تاکید می‌کنند که تحریم‌ها جدی است و تا زمان حصول یک توافق جامع میان ایران و آمریکا ادامه خواهد داشت. جان بولتون، مشاور امنیت ملی، به مناسبت تحریم آدریان دریا توئیت کرد: «تحریم‌ها جدی هستند، هدایت یک کشتی درگیر در فعالیت غیرقانونی نیز همینطور است.»

وزارت خزانه داری و بولتون هر دو تلویحا تمام کسانی که ممکن است به آدریان دریا کمک کنند را به تحریم تهدید کرده‌اند. بولتون گفته این باید عبرتی شود برای هر کسی که بخواهد از صادرات نفت ایران به سوریه حمایت کند.

شبه جزیره کریمه؛ راه تنفس جدید ایران
در سایه این فشارها، عراقچی گفته است مقابله با تحریم‌ها و باز کردن راه‌های تنفس برای فروش نفت و تامین ارز، ماموریت سنگین وزارت خارجه است. ظاهرا، تلاش‌های ایران برای استمرار فروش نفت، به شبه جزیره کریمه رسیده است. روزنامه استرالیایی «دی اوسترالین» در گزارشی مدعی شد که روسیه به ایران پیشنهاد داده است که برای دور زدن تحریم‌های آمریکا، نفت خود را از بنادر شبه جزیره کریمه صادر کند.

پس از لغو معافیت‌های نفتی، نحوه انتقال نفت به برخی مشتریان به یک چالش تبدیل شد. برخی گزارش‌ها در ماه‌های اخیر نشان داد که مقامات مصر از عبور برخی کشتی‌های نفتی ایران به مقصد سوریه از کانال سوئز جلوگیری کرده‌اند. احتمالا یکی از دلایل اینکه نفتکش گریس-۱ قاره آفریقا را دور زد، هم همین سختگیری مصر بود. همچنین توقیف این نفتکش در جبل الطارق نیز نشان داد که انتقال نفت ایران به آسانی ممکن نیست.

اما اکنون به نظر می‌رسد مسیر جدیدی برای صادرات نفت ایران پیدا شده است. جورجی مرادوف، نماینده کاخ کرملین در کریمه، پیشنهاد روسیه به ایران را اعلام کرد و گفت: «ایران می‌تواند از قابلیت‌های کشتیرانی ما استفاده کند و از طریق کریمه و کانال ولگا-دُن به دریای سیاه نفت منتقل کند. منافع متقابل در همکاری میان ایران و شبه جزیره کریمه رو به فزونی است. خصوصا با عنایت به اینکه آمریکا سیاست‌های ضدایرانی دنبال کرده است.»

گفتنی است که کانال ولگا-دُن مجموعه‌ای از آبراه‌هاست که دریای خزر را از طریق دریای آزوف و دریای سیاه به اقیانوس‌های جهانی متصل می‌کند.

ایران هنوز به پیشنهاد روسیه، پاسخ علنی نداده است. اما پیدا کردن یک مسیر جایگزین برای فروش نفت، می‌تواند فضای تنفس ارزشمندی برای صنعت نفت ایران باشد.