اردوغان چگونه به ترامپ رو دست زد؟

رویداد۲۴ دونالد ترامپ، بار دیگر دشمنان و متحدان کشورش را به یک اندازه غافلگیر کرد. در حالی که آمریکا برای چند سال کرد‌های سوریه را متحد کلیدی خود در جنگ علیه داعش می‌دانست، رئیس‌جمهور این کشور ناگهان دستور خروج نیرو‌های آمریکایی از برخی مناطق شمال سوریه را صادر کرد تا راه حمله ترکیه به مواضع کرد‌های سوریه هموار شود.

در پی تصمیم جدید ترامپ، نیرو‌های آمریکایی از برخی مناطق مانند شهر تل ابیض در شرق فرات عقب نشینی کردند. از سوی دیگر، ترکیه روز سه‌شنبه اعلام کرد تدارکات عملیات نظامی در شمال شرق سوریه کامل شده است. ترکیه، نیرو‌های کردی شمال سوریه را تروریست می‌داند. از این رو، خروج آمریکا از مناطق عملیات ترکیه در شمال سوریه، کرد‌های این منطقه را در برابر حملات نظامی ترکیه آسیب‌پذیر می‌کند.

عملیات نظامی ترکیه، که هر لحظه ممکن است آغاز شود، در پی تحقق دو هدف عمده است؛ هدف نخست، پاکسازی نوار مرزی سوریه و ترکیه از نیرو‌های کردی موسوم به «یگان‌های مدافع خلق» و هدف دوم، برقراری یک منطقه امن با هدف اسکان آورگان سوری مقیم ترکیه در شمال سوریه است. وزارت دفاع ترکیه، صبح روز دوشنبه در توئیتی اعلام کرد: «نیرو‌های مسلح ترکیه، هرگز تاسیس یک کریدور ترور در مرزهایمان را تحمل نخواهند کرد. همه آمادگی‌ها برای عملیات، کامل شده است. ایجاد یک منطقه امن/کریدور صلح به منظور مشارکت در صلح و ثبات منطقه‌مان و نیز برای فراهم‌سازی یک زندگی امن برای سوری‌‎ها، ضروری است.»

تماس تلفنی مناقشه‌برانگیز ترامپ و اردوغان

عصر یکشنبه به وقت آمریکا، ترامپ و اردوغان درباره سوریه تلفنی گفتگو کردند. این تماس، ساعاتی پس از تهدیدات تند رئیس‌جمهور ترکیه در خصوص آغاز تهاجم نظامی به شمال سوریه انجام شد. کاخ سفید درباره این تماس، بیانیه‌ای صادر کرد که موجب حیرت بسیاری از ناظران و رسانه‌ها شد. در این بیانیه آمده است که ترکیه به زودی در شمال سوریه عملیاتی آغاز خواهد کرد. نیرو‌های مسلح آمریکا از این عملیات حمایت نخواهند کرد و در آن نقشی نخواهند داشت. افزون بر این، نیرو‌های نظامی آمریکا در منطقه عملیات حضور نخواهند داشت.

محافل رسانه‌ای و سیاسی آمریکا می‌‎گویند ترامپ عجولانه و نسنجیده تصمیمی گرفت که اعتبار آمریکا را نزد متحدانش مخدوش می‌کند. مقامات پنتاگون گفتند وزارت دفاع آمریکا از تصمیم ترامپ «کاملا حیرت‌زده» شد. یک مقام شورای امنیت ملی آمریکا، که به مکالمه ترامپ و اردوغان گوش کرده بود، به نشریه نیوزویک گفت: «پرزیدنت ترامپ قطعا در مذاکرات (با اردوغان) عملکرد خوبی نداشت و فقط عقب‌نشینی نیرو‌ها را تایید کرد تا طوری وانمود کند که ما داریم چیزی می‌گیریم. ولی ما چیزی نمی‌گیریم. امنیت ملی آمریکا، برای دهه‌های آینده وارد وضعیت خطر فزاینده شده است، چون رئیس‌جمهور شجاع نیست. این لب کلام است.»

محافل آمریکایی، به دو دلیل عمده از تصمیم ترامپ انتقاد می‌کنند. دلیل نخست این است که رها کردن کرد‌های سوریه، که پا به پای آمریکا با داعش جنگیده بودند، به اعتبار آمریکا به عنوان یک متحد قابل اعتماد آسیب می‌زند. مقام شورای امنیت ملی آمریکا افزود: «ما به جهان می‌گوییم که ما از شما استفاده می‌کنیم و سپس شما را دور می‌اندازیم. اینطور نیست که مردم در آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی تلویزیون ندارند.»

دلیل دوم، به نقش کرد‌های منطقه در استراتژی کلان و بلندمدت آمریکا در خاورمیانه مربوط می‌شود. معمولا به این استراتژی کمتر اشاره می‌شود. با این حال، مقام یادشده، به صراحت به این استراتژی اشاره کرد و گفت: «به شما صادقانه بگویم که حمایت از ملت کرد در ترکیه، سوریه و عراق برای آمریکا بهتر خواهد بود. این (ملت)، اسرائیل دیگری در منطقه خواهد بود.».

اما ظاهرا ترامپ اهمیتی به این ملاحظات نمی‌دهد و وقتی با رهبران خارجی به طور مستقیم گفتگو می‌کند، تصمیماتی فوری می‌گیرد که به مذاق نهاد‌های حکومت آمریکا خوش نمی‌آید. تصمیم خروج از سوریه یکی از این تصمیمات است. در دسامبر ۲۰۱۸، ترامپ در تصمیمی مشابه، دستور داده بود که حدود دو هزار سرباز آمریکایی از سوریه خارج شوند. اما مخالفت پنتاگون و نیز پافشاری جان بولتون، مشاور امنیت ملی وقت آمریکا، بر ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی در سوریه، مانع از اجرای فرمان ترامپ شد.

اگر چه نیرو‌های آمریکا در سوریه زیاد نیستند، ولی ترکیه آن‌ها را مانع بزرگی در برابر عملیات خود در شمال سوریه می‌داند. به همین دلیل، ترکیه از دستور ترامپ استقبال کرده بود و بولتون و دیگران را مانعی بر سر راه خروج آمریکا از شمال سوریه دانست. بولتون از کاخ سفید اخراج شد، ولی سیاست آمریکا تغییری نکرد. پنتاگون و وزارت خارجه همچنان با تحرکات ترکیه علیه کرد‌های سوریه مخالفت می‌کنند. اردوغان به خوبی از این مخالفت آگاه است. از این رو، همواره سعی کرده به طور مستقیم با شخص ترامپ به تفاهم برسد؛ و ظاهرا این تاکتیک به نتیجه رسید. حالا ترامپ علنا به عملیات نظامی ترکیه علیه کرد‌ها چراغ سبز نشان داده و نمی‌تواند به آسانی از تصمیم خود عقب‌نشینی کند. البته او برای کمتر کردن تبعات منفی تصمیم‌اش، به ترکیه هشدار داد که چنانچه علیه کرد‌ها اقدامی غیرانسانی انجام دهد، اقتصاد آن را «تارومار» خواهد کرد. اما چنین تهدیدی به راحتی قابل اجرا نیست.


گروه‌های معارض سوری نزدیک به ترکیه که برای مشارکت در عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه آماده می‌شوند.

تماس تلفنی؛ نقطه ضعف ترامپ

گرفتن تصمیمات خلق الساعه، یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد ترامپ است که رهبران خارجی متعددی سعی می‌کنند از آن به نفع خودشان استفاده کنند. در جریان هفتادوچهارمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، سعی کرد از همین ویژگی برای آغاز مذاکرات میان ایران و آمریکا استفاده کند، اما به دلیل اصرار ایران بر رفع تحریم‌ها قبل از آغاز مذاکرات، تکاپوی ماکرون به نتیجه نرسید. ماکرون در حالی که در هواپیما به سمت نیویورک می‌رفت به خبرنگاران گفت: «پرزیدنت ترامپ، قادر است اوضاع را بسیار سریع تغییر دهد، (البته) اگر مجاب شود. او تابع دولت نیست و به تنهایی و سریعا تصمیم می‌گیرد.»

ترامپ در تماس تلفنی با اردوغان هم ظاهرا به تنهایی و به سرعت تصمیم گرفت که نیرو‌های کشورش را از برخی مناطق شمال سوریه خارج کند تا راه عملیات ترکیه در آنجا هموار شود.

تماس‌های تلفنی غیرعادی رئیس‌جمهور آمریکا، برای خود او هم دردساز شده است. این اواخر، دمکرات‌های کنگره، تحقیقات استیضاح ترامپ را آغاز کردند. این تحقیقات زمانی کلید خورد که یک افسر بلندپایه سازمان سیا درباره تماس تلفنی ۲۵ ژوئیه ترامپ با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، افشاگری کرد. براساس این افشاگری، ترامپ با هدف تضعیف رقیب انتخاباتی‌اش، جو بایدن، از زلنسکی خواسته بود درباره فعالیت‌های اقتصادی هانتر پسر بایدن در اوکراین تحقیق کند. به امید اینکه زلنسکی تخلفات هانتر را کشف کند و ترامپ از این تخلفات علیه جو بایدن استفاده کند. اما پیش از آنکه ترامپ مدرکی علیه بایدن بدست آورد، دمکرات‌ها تحقیقات استیضاح او را شروع کردند که تا به امروز ادامه دارد.

در واقع تماس‌های تلفنی ترامپ از دو جهت برای او دردسرساز شده‌اند. از یک طرف این احتمال وجود دارد که ترامپ در یک گفتگوی تلفنی فی البداهه تصمیم بگیرد و کل دولت را مات و مبهوت کند؛ و از طرف دیگر، این نگرانی وجود دارد که یکی از مقامات دولت، محتوای مکالمات ترامپ با رهبران خارجی را افشا کند.

ژرار آرو، که تا همین ژوئن گذشته سفیر فرانسه در آمریکا بود و در تنظیم چند تماس تلفنی میان ماکرون و ترامپ نقش داشته است، به خبرگزاری رویترز گفت: «مردم باید این حقیقت را بپذیرند که تماس تلفنی با ترامپ شبیه تماس تلفنی با هیچ رهبر عادی نیست.»

گذشته از این، ترامپ ممکن است در مکالمات تلفنی از موضوع اصلی منحرف شود و وارد موضوعات فرعی شود. اندکی پس از ورود ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷، او با مالکوم ترنبال، نخست‌وزیر وقت استرالیا، تماس تلفنی گرفت. در این تماس، ترامپ به شکل ناشایستی با نخست وزیر استرالیا صحبت کرد. وی به ترنبال گفت: «تو از من هم بدتر هستی» و گلایه کرد که توافق مهاجرتی آمریکا با استرالیا «من را احمق نشان می‌دهد.» بدتر از همه، روزنامه واشنگتن پست درباره محتوای این تماس افشاگری کرد و ترنبال در استرالیا به دردسر افتاد.

به هر حال، ترامپ در یک تماس تلفنی، تصمیم گرفت که کرد‌ها را در برابر حمله قریب الوقوع ترکیه تنها بگذارد. کرد‌ها می‌گوید آمریکا به آن‌ها از پشت خنجر زد و دستاورد‌های آن‌ها در مبارزه با داعش را به خطر انداخت، اما باید آیا این خنجر آمریکایی، آخرین چرخش لحظه‌ای ترامپ خواهد بود یا اینکه ترامپ به تصمیمات خلق الساعه خود ادامه خواهد داد.