سریال «وارش»؛ حاشیه جدید صدا و سیما/ از «قهرمان غیربومی» تا «میرزا کوچک خان ۱۶۰ سانتی متری»!

رویداد۲۴ سریال وارش آخرین حاشیه‌ای است که در صدا و سیما ایجاد شده است. پیش از آن سریال گاندو، سریال سرزمین مادری و سریال «ن.خ» حواشی زیادی ایجاد کرده بود. با این تفاوت که حاشیه گاندو، سیاسی بود و حاشیه‌های سرزمین مادری، «ن.خ» و «وارش»، قومیتی.

مردم رشت در اعتراض به آنچه توهین تلقی کردند، تجمع کردند و شعارهایی در واکنش به ساخت این سریال سر دادند. برخی منابع خبری نوشتند که تجمعات مردم به خشونت نیز کشیده شده است.

یکی از معترضان می‌گفت «شمالی‌ها را تخریب می‌کنند و میرزا کوچک خان تلویزیون فردی است با ۱۶۰ سانتی متر قد. یعنی حتی در ظاهر هم احترام را رعایت نمی‌کنند.» اشاره این معترض به سریال گیله‌وا بود که بهروز شعیبی نقش میرزا کوچک خان را بازی می‌کرد. منتقدان گفته بودند برنامه سازان تلویزیون حتی به معمولی‌ترین نکات هم توجه نمی‌کنند.

در خوشبینانه‌ترین حالت می‌توان فرض را بر این گرفت در مسائل حساسی مثل مسئله قومیت‌ها کار کارشناسی در صدا و سیما انجام نمی‌شود. در میان شورا‌های عریض و طویل این سازمان که بر کوچکترین جزئیات یک فیلمنامه نظارت می‌کنند تا جمله‌ای یا رابطه‌ای برخلاف موازین شرع و عرف وجود نداشته باشد یک کارشناس آشنا به مسائل ایران وجود ندارد که به کارگردان‌ها و نویسندگان سریال‌های این سازمان درباره حساسیت‌های قومی مشاوره دهد تا حوادثی مثل سریال وارش و سرزمین مادری رُخ ندهد.

همین مسئله باعث می‌شود در سریالی که داستان آن در گیلان اتفاق می‌افتد، در اقدامی ناشیانه داستان به شکلی طراحی و از دیالوگی استفاده می‌شود که برای مردم گیلان برخورنده باشد و مردم آن دیار محتوای آن را به شکلی که تفسیر کنند که از آن بوی توهین به مشام برسد و به اعتراضاتی بینجامد که پخش کل سریال را با چالش مواجه کند.

سریال وارش و حواشی آن آخرین پرده از آشفتگی صدا و سیما است که موجبات کدورت هم‌وطنان گیلک را فراهم آورده و باعث شده سریال احمد کاوری با چالش‌های پیش‌بینی ناپذیری مواجه شود.

داستان سریال وارش و حواشی آن

داستان وارش، درباره یارمحمد سیستانی است که برای فرار از گرسنگی و خشکسالی به شمال کشور و استان گیلان مهاجرت می‌کند و در آن‌جا به کار ماهیگیری مشغول می‌شود. در حالی که خبر ندارد ماهیگیری آن منطقه در سلطه فرد گردن‌کشی بنام تراب است.

«وارش» بیوه جواد که سال‌ها تراب در خیال ازدواج با اوست، با دیدن دلاورى یارمحمد دل به او مى‌بندد و به تراب جواب رد مى‌دهد. تراب نقشه‌اى مى‌چیند تا یارمحمد را از سر راه بردارد، اما اتفاقى که هیچکس انتظارش را نمى‌کشد، از راه رسیده و سرنوشت آدم‌ها را به هم پیوند مى‌زند.

داستان سریال برداشت آزادی از رمان مهاجران هاوارد فاوست نویسنده کمونیست آمریکایی است. مهاجران یکی از رمان‌های محبوب او در کنار اسپارتاکوس و بامداد آوریل است. اولین اشتباه نویسنده و کارگردان وارش اینجا رخ داده است؛ آن‌ها برای بومی کردن داستان فاوست به جای رویکرد طبقاتی او که برگرفته از یک نگاه مارکسیستی است تفاوت‌ها را به مسائل قومیتی محدود کرده‌اند. سازندگان این سریال متوجه نبودند که جامعه ایران بسیار از جامعه آمریکا پیچیده‌تر است و مردم آن به شدت بر قومیت خود حساس هستند.

در ایران گیلک، تُرک، بختیاری، لُر و بلوچ همان قدر که به ایرانی بودن خود افتخار می‌کنند به قومیت خودشان هم افتخار می‌کنند و برای آن ارزش هویت بخش قائل هستند. همین مسئله آن‌ها را روی کوچک‌ترین مسئله‌ای که از آن بوی اهانت به مشام برسد حساس می‌کند.

«وارش» کار را هم از این بدتر کرده و به شکل علنی از زبان یکی از شخصیت‌های سریال صیادان گیلک را بی‌غیرت خطاب می‌کند و یک بلوچ را قهرمان سریالی که در گیلان ساخته شده قرار می‌دهد و جوری داستان را پیش می‌برد که گیلانی‌ها هنگام تماشا به این نتیجه می‌رسند که این خطه نه تنها قهرمانی ندارد که باید برای خیزش و تغییر در این ناحیه از جای دیگری قهرمان وارد کنند.

در میان اعتراضات مردم گیلان نوشته‌ای به چشم می‌خورد که بسیار تامل برانگیز است: توهین سیستماتیک به مردم گیلک را متوقف کنید. معنای این نوشته اعتراضی کاملاً مشخص است. نه تنها گیلک‌ها که کُردها، تُرک‌ها، بلوچ‌ها، لُرها و مازندرانی‌ها هم از تصویری که در تلویزیون از آن‌ها به نمایش در می‌آید راضی نیستند.

واکنش‌ها به سریال وارش

واکنش‌ها به سریال وارش چنان گسترده بود که بهنام تشکر را وادار کرد تا با انتشار ویدئویی از مردم گیلان عذرخواهی کند و از آن‌ها بخواهد کمی صبور باشند، چون در ادامه سریال و با پیشروی داستان مشخص خواهد شد که شخصیت‌های گیلک سریال هم مثبت هستند و گرایش‌های قهرمانانه دارند.

واکنش‌ها، اما به فضای مجازی محدود نماند و به واکنش‌های حقیقی منجر شد و استانداری، نمایندگان گیلانی مجلس و چهره‌های فرهنگی گیلان را هم وادار به واکنش کرد. جعفرزاده ایمن آبادی درباره سریال وارش به خبرنگاران گفت: «متاسفانه تهیه کننده و کارگردان این سریال روی مسایل رفتاری و ادبیات مردم گیلان دقت لازم را نکرد و چند روزی است که تقاضای زیادی از سوی مردم استان به بنده می‌شود که در این سریال به گیلانی‎ها توهین شد.

نماینده رشت با قرائت پیامک یکی از مخاطبان اظهار کرد: یکی از شهروندان برای من نوشته است که در این مجموعه تلویزیونی «مردم گیلان یک مشت بی‌فرهنگ، دزد، چاقوکش، هیز، بددهن، شاه‌دوست، لمپن فاقد توانایی تولید نشان داده شدند و تنها کسانی که در مجموعه تلویزیونی صیادی می‌کنند، چند سیستانی در گیلان هستند.»

ذبیح نیک‌فر نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل هم در واکنش به ادامه پخش سریال وارش به خبرنگاران گفت: «اینکه یک سریال با محتوایی ضعیف، به خود اجازه می‌دهد اینگونه به گیلانی‌ها بی احترامی کند در این برهه از وضعیت کشور عجیب است! به نمایندگی از مردم گیلان، ادامه پخش این سریال تفرقه افکنانه را ادامه‌ی توهین به مردم فرهیخته‌ی گیلان میدانم و از رئیس رسانه‌ی ملی توقف پخش این سریال را خواستارم.»

استاندار گیلان هم نسبت به پخش سریال واکنش نشان داد: «هر چند صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران سریال‌های فاخر زیادی می‌سازد، اما تولید و پخش این سریال موجب شده که گیلانیان آزرده خاطر شوند.»

چهره‌های فرهنگی گیلان هم به دنبال داشت. رضا میرمعنوی از چهره‌های فرهنگی گیلان پس از انتشار ویدئو توسط بهنام تشکر متنی را منتشر کرد و در آن نوشت: «اکنون که به صراحت اقرار کردید که گیلانی هستید مهرتان بیش از پیش در دل مردم سرزمین من جای گرفت، اما متاسفم که عجولانه فریب گروه اجرایی را خوردید و با ارسال ویدئو تلاش داشتید تا خسارت وارده بر فرهنگ قوم گیل که بطور حتم مطمئنم می‌دانید که درصد بیسوادی این مردم در حد صفر است، جبران کنید که نکردید هیچ، ثابت کردید مدیران صداوسیما باید بطور جد ویرایش اساسی بر سریال وارش انجام بدهند تا جلوی بازتاب بزرگتر را بگیرند. به احترام مردم سرزمین تان (گیلانیان) بسرعت اشتباهتان را جبران کنید.»

واکنش‌ها به سریال وارش ادامه دارد. باید دید آیا این سریال هم به سرنوشت سریال تبریزی دچار می‌شود یا با اصلاحاتی به پخش خود ادامه خواهد داد.