دلیل سکوت ژاپن بعد از سفر روحانی چیست؟

رویداد۲۴ در آستانه سفر اخیر حسن روحانی به توکیو، گمانه‌های زیادی درباره احتمال احیای وساطت ژاپن میان ایران و آمریکا مطرح شد. اما از زمانی که این سفر انجام شد دیگر هیچ خبری درباره وساطت ژاپن منتشر نشد.

رئیس جمهور ایران بعد از مشارکت در نشست سران کوالالامپور، در ۲۰ و ۲۱ دسامبر به ژاپن رفت و با شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، درباره طیفی از مسائل سیاسی، اقتصادی و امنیتی گفتگو کرد. اما آنچه بیش از همه توجه ناظران را جلب کرد، امکان نقش آفرینی آبه در تنش‌زدایی احتمالی میان ایران و آمریکا بود.

کاخ سفید از اوایل ماه مه، در اقدامی بی‌سابقه، تمام معافیت‌های فروش نفت ایران را لغو کرد. امری که از دو ناحیه ژاپن را تحت تاثیر قرار داد. نخست آنکه ژاپن از مشتریان عمده ایران بود و برای خرید نفت از ایران معافیت داشت. اما با لغو معافیت‌ها، نه تنها مجبور شد خرید نفت از ایران را متوقف کند بلکه نتوانست پول‌های نفتی ایران را به این کشور منتقل کند. یکی از محور‌های سفر روحانی به توکیو همین مسئله بود. روحانی در پی این بود که دارایی‌های بلوکه شده ایران در ژاپن را آزاد کند که البته هنوز در این مسئله توفیقی حاصل نشده است.

دوم اینکه ژاپن پس از قطع واردات نفت از ایران، برای تامین نیاز‌های انرژی خود، به دیگر کشور‌های منطقه روی آورد. ولی اوج گیری تنش‌ها در مسیر‌های انتقال نفت، ژاپن را ناخواسته وارد معرکه کرد. چرا که طبق برخی آمارها، ۸۰ درصد نیاز‌های انرژی ژاپن از خاورمیانه تامین می‌شود. آبه در ژوئن گذشته (خرداد ماه) با هدف انتقال پیام مکتوب رئیس جمهور آمریکا به سران ایران، به تهران سفر کرد. در حالی که آبه در تهران مشغول رایزنی با مقامات عالیرتبه ایران بود، دو نفتکش در دریای عمان منفجر شدند که یکی از آن‌ها توسط یک شرکت ژاپنی اداره می‌شد. امری که به وضوح نشان داد تشدید تنش‌ها در خاورمیانه می‌تواند خسارت‌های جدی برای ژاپن به همراه داشته باشد.

به همین دلیل، ژاپن بهترین راه تامین منافعش را در وساطت میان ایران و آمریکا دید. نخست وزیر این کشور، پس از چهل سال، با هدف وساطت به ایران آمد. اما وساطت او به جایی نرسید. چند روز قبل از سفر روحانی به ژاپن، شینزو آبه به صراحت گفته بود که این بار هم می‌خواهد میان ایران و آمریکا وساطت کند. وی گفته بود کشورش می‌خواهد نقش بزرگتری در حل و فصل بن بست هسته‌ای تهران و واشنگتن داشته باشد. آبه افزود ژاپن در پی این است که نقش واسطه را میان ایران و آمریکا ایفا کند.

---

اما بعد از سفر روحانی، مقامات ژاپن هیچ سخنی از وساطت به میان نیاوردند. این در حالی است که حسن روحانی در بدو ورود به کشور، به منظور تشریح دستاورد‌های سفرش به آسیا در نشستی خبری در فرودگاه مهرآباد، بدون ارائه جزئیات، اعلام کرد طرف‌های ایرانی و ژاپنی در سفر وی به توکیو «پیشنهاد جدیدی» برای شکست تحریم‌ها ارائه کرده‌اند. رئیس‌جمهور ایران گفت: «هم ژاپنی‌ها و هم ما در زمینه شکستن تحریم یک پیشنهاد جدیدی داشتیم که در این زمینه با هم بحث کردیم و بنا شد رایزنی‌های دو کشور در این زمینه را ادامه دهیم.»

هنوز معلوم نیست که این پیشنهاد جدید چیست، ولی گمانه‌های رسانه‌ای حاکی از این است که روحانی در ژاپن مسئله اعطای معافیت نفتی به ژاپن برای خرید نفت از ایران را مطرح کرده است. در مقابل، ایران نیز برخی محدودیت‌های هسته‌ای را اجرا می‌کند.

ساعاتی پس از خروج روحانی از توکیو، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، با شینزو آبه، تماس گرفت و به مدت ۷۵ دقیقه با وی گفتگو کرد. پس از این تماس، آبه با خبرنگاران گفتگو کرد و اعلام کرد که او درباره کره شمالی با رئیس جمهور آمریکا رایزنی کرده است. آبه هیچ اشاره‌ای به مسئله ایران نکرد، اما منابع ژاپنی به رسانه‌های ژاپن گفته‌اند که آبه نتایج سفر روحانی را به اطلاع ترامپ رساند. پس از این تماس، سکوت مطلقی حکمفرما شد. نه آمریکا و نه ژاپن هیچ اظهارنظری درباره امکان وساطت آبه میان تهران و واشنگتن نکردند.

 

آبه قبل از سفر روحانی گفته بود کشورش می‌خواهد میان ایران و آمریکا وساطت کند.

چرا ژاپن سکوت کرد؟

روحانی گفته رایزنی‌ها میان ایران و ژاپن ادامه خواهد داشت. معنای این عبارت این است که دو طرف هنوز پیشنهادات نهایی خود را آماده نکرده و باید گفتگو‌های بیشتری انجام دهند تا به جمع بندی برسند. در این میان، احتمالا فرا رسیدن تعطیلات آخر سال در ژاپن و آمریکا، موجب شده که رایزنی‌ها میان ایران و ژاپن دچار وقفه شود. بنابراین، یک دلیل سکوت مرموز ژاپن می‌تواند تعطیلات سال آخر میلادی باشد. با شروع تعطیلات آخر سال، فرودگاه‌ها، قطار‌ها و آزادراه‌های ژاپن مملو از مسافرانی شده‌اند که برای سپری کردن تعطیلات آخر سال بار سفر خود را بسته‌اند. البته این بدین معنا نیست که دولت ژاپن کاملا تعطیل شده، بلکه احتمالا تعطیلات آخر سال موجب شده که دولتمردان ژاپن، خانواده و مسائل شخصی و مسائل بسیار ضروری کشور خود را در اولویت قرار دهند.

اما دلیل دیگر سکوت ژاپن ممکن است با ناامیدی این کشور از امکان موفقیت وساطت میان ایران و آمریکا مرتبط باشد. جمعه گذشته، دولت ژاپن اعزام نیرو‌های نظامی این کشور به خاورمیانه را تصویب کرد. یک کشتی حامل بالگرد به همراه ۲۶۰ پرسنل نظامی ژاپن، برای یک ماموریت یکساله جمع آوری اطلاعات، در اواخر ژانویه آینده، به دریای عمان و تنگه باب المندب اعزام می‌شوند. پیش‌تر رسانه‌های ژاپن گزارش کرده بودند که آبه قصد دارد برای توضیح دلایل اعزام این نیرو‌ها به امارات و عربستان سفر کند.

اعزام نیرو‌های نظامی به خاورمیانه، برای دولت شینزو آبه تصمیم آسانی نبود. چون اولا اعزام نیرو‌ها تصمیم دولت آبه بود نه پارلمان. ثانیا، این نگرانی وجود دارد که ژاپن با اعزام نیروی نظامی به مناطق تنش‌آلود در خاورمیانه، کنار آمریکا قرار بگیرد. چون نیرو‌های ژاپنی، اگر چه با هدف جمع آوری اطلاعات به منطقه می‌آیند، اما ارتباط نزدیکی به نیرو‌های آمریکا خواهند داشت و اطلاعات خود را با آمریکایی‌ها به اشتراک خواهند گذاشت.

نکته قابل توجه اینکه ژاپن زمانی این تصمیم پرمخاطره را گرفت که از موفقیت تحرکات دیپلماتیک‌اش در ماه ژوئن ناامید شد. اگر ژاپنی‌ها بعد از سفر روحانی نشانه امیدوارکننده‌ای در زمینه تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا می‌دیدند، احتمالا در اعزام نیرو‌ها به خاورمیانه تجدید نظر می‌کردند یا اینکه آن را به تاخیر می‌انداختند.

گذشته از این، واکنش دولت ایران به اعزام نیرو‌های ژاپن، ظاهرا متناقض بود. ژاپنی‌ها بعد از سفر روحانی مدعی شدند که رئیس جمهور ایران با استقرار نیرو‌های ژاپن در خاورمیانه موافقت کرده است. اما سفارت ایران در ژاپن اخیرا با اعزام نیرو‌های ژاپن مخالفت کرده و با تاکید بر لزوم حمایت کشور‌های دوست از «طرح هرمز»، گفته حضور نیرو‌های خارجی در خاورمیانه «جهت صلح و ثبات و امنیت منطقه ارزیابی نمی‌شود.»

تغییر موضع ایران درباره اعزام نیرو‌های نظامی ژاپن به منطقه و همچنین سکوت ژاپن درباره وساطت خود، ممکن است نشان دهنده کمرنگ شدن تحرکات دیپلماتیک شینزو آبه باشد. تحرکاتی که ژوئن گذشته با اشتیاق فراوان آغاز شد، ولی در پی سرسختی و اصرار ایران و آمریکا بر مواضع‌شان، به مرور فروکش کرد.