سفر ظریف به سوریه در بحبوحه کرونا؛ پیام ایران چه بود؟ / نقش ایران در معادلات منطقه‌ای کمرنگ شده است؟

رویداد۲۴ روز دوشنبه در حالی که همه رهبران جهان به برگزاری دیدارهایشان از طریق فضای مجازی عادت کرده اند، محمد جواد ظریف با رعایت مسائل بهداشتی به دمشق رفت تا با همتای سوری خود و بشار اسد دیدار کند. این اتفاق در حالی افتاد که تقریبا دو ماه است که سیاستمداران سفر‌های دیپلماتیک خود را تعطیل کرده اند و حتی اجلاس‌های جهانی و منطقه‌ای هم در فضای مجازی و به صورت ویدئو کنفرانس برگزار می‌شود. سفر ظریف به دمشق در وضعیت کرونا و با پوشیدن دستکش و ماسک باعث شد که این سوال برای بسیاری از ناظران پیش بیاید که چه اتفاق مهمی در دمشق در جریان است که وزیرخارجه کشورمان پروتکل‌های حفاظتی مربوط به بیماری کرونا را کنار می‌گذارد و راهی دیدار با بشار اسد می‌شود؟

ورود ظریف به خاک سوریه در زمانی صورت گرفت که برگزاری نشست آستانه میان ایران، روسیه و ترکیه نزدیک بود. علت سفر ظریف به این کشور بررسی اوضاع سوریه، روابط دوجانبه و تحولات و سیاسی مبارزه با تروریسم عنوان شده است. با این حال گمانه زنی‌ها در مورد علت این سفر در شرایط کنونی، بیشتر از این حرف‌ها بود. برخی ناظران علت را در تحولات میدانی ادلب جستجو کردند و برخی این سفر را بازگشت پرقدرت ایران به تحولات سوریه خواندند. برخی هم مانند اورتگاس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ادعای همیشه را تکرار کردند!

با حسن رویوران کارشناس مسائل سوریه در مورد این سفر به گفتگو نشستیم:

سفر ظریف به سوریه چشم‌ها را به خودش خیره کرد. آنچه از جزییات سفر اعلام شده، به نظر اتفاقی نبوده که نیاز به حضور فوری ظریف در دمشق بوده باشد. به نظر شما چرا این سفر ترتیب داده شد؟

در چنین موقعیتی که سیاست فاصله گذاری در سراسر جهان در حال انجام است و همه چیز به صورت مجازی پیش می‌رود و رهبران جهان هم برای دیدار با یکدیگر و حتی نشست‌های خود از فضای مجازی و ویدئو کنفرانس استفاده می‌کنند، بسیاری می‌پرسند که آیا ظریف نمی‌توانست برای دیدار با اسد و ولید معلم و... از این راه‌ها استفاده کند؟ جواب این سوال این است که حتما بحث مهمی بوده که فضای مجازی برای مطرح کردنش کافی نبوده یا خطر داشته است. بر اساس آنچه که اعلام شده، مسائل امنیتی و جنگ علیه تروریسم در نشست روز دوشنبه مطرح شده. مباحث امنیتی جزو مواردی هستند که قابل طرح در فضای مجازی نیستند و شاید برای همین بوده که ظریف سفر به دمشق را انتخاب کرده تا در فضایی امن به گفتگو با طرف‌های سوری بپردازد.

---

بیشتر بخوانید: علت سفر ظریف به سوريه در شرایط شیوع ویروس کرونا چيست؟

---

چه مسائل امنیتی در شرایط فعلی آنقدر با اهمیت بوده که چنین سفری برنامه ریزی اجرایی شود؟

در شرایط فعلی با توجه به خلا امنیتی که کرونا به وجود آورده است نیرو‌های تکفیری در سوریه (ادلب) و عراق فعال شده اند. خطر بازگشت داعش مثل یک زنگ خطر است برای کشور‌هایی که در مبارزه با این گروه تروریستی فعالیت کرده اند. به تازگی حتی آن‌ها در آفریقا هم خودی نشان داده اند. ایران در خط مقدم مبارزه با تروریسم در سوریه و عراق بوده است و حالا که این گروه‌ها فرصتی برای نیرو گیری دوباره گیر آورده اند، هماهنگی با ایران برای مقابله با آن‌ها ضروری است و به نظر می‌آید یکی از دلایل این سفر و اهمیت آن بر سر همین اتفاقات باشد. ظریف با این سفر نشان داد که ایران حتی اگر در ظاهر نشان ندهد، همه اتفاقات را در مورد سوریه و منطقه تحت کنترل خود دارد.

نشست آستانه روز چهارشنبه در پیش است. برخی معتقدند هماهنگی در مورد این نشست هم بخشی از ماموریت ظریف بوده. به طور کلی این نشست را چطور ارزیابی می‌کنید؟ برخی از تحلیل گران معتقد بودند که ایران در ماه‌های گذشته در سوریه نقش کمرنگ تری را ایفا کرده است. حالا با این سفر و نشست می‌توان گفت که کشورمان در حال برگشت به وضعیت قبلی در قبال دمشق است؟

همپیمانی ایران و روسیه و سوریه در این سال‌ها واقعی بوده است. توافقی که روسیه و ترکیه در مورد ادلب با یکدیگر داشتند هم برخلاف آنچه برخی ادعا می‌کردند، با اطلاع کامل تهران بوده است. عملیات در ادلب هماهنگی بسیار بالای ایران و روسیه را با خود داشت و این طور نبود که کشورما از قافله عقب افتاده باشد.

الان توافقی میان ترکیه و روسیه وجود دارد که ترکیه به آن عمل نکرده و این توافق تقریبا به نتیجه نرسیده و کامل انجام نشده است. این اتفاق لزوم به میان آمدن ایران را هم آشکار کرد. به نظر می‌رسد که در نشست آستانه ترکیه باید توضیح دهد که چرا همکاری نمی‌کند و چرا برای بهبود وضعیت ادلب و برخورد با تروریست‌ها مقابل روسیه، سوریه و ایران می‌ایستد. ترکیه تعهد کرد بود که ظرف یک ماه دو طرف جاده حلب به لاذقیه تخلیه شود تا گشتی‌های سوریه و روسیه بتوانند گشت زنی خود را آغاز کنندو، اما به دلایلی این اتفاق نیفتاده است.

اگر ترکیه عملی انجام ندهد جنگ دوباره در خواهد گرفت. آتش بس ادلب میان دو طرف بوده که یک طرف آن سوریه، روسیه و ایران قرار داشته است و در سوی دیگر ترکیه و گروه‌های مسلح حاضر در ادلب بوده اند. اینکه ارتش سوریه به ادلب حمله نمی‌کند، به دلیل این است که روسیه و ایران این آتش بس را تضمین کرده اند و اینکه معارضین هم تا حدودی آرام گرفته اند به خاطر تعهدی است که اردوغان داده است. حالا ترکیه باید به دلیل کم کاری‌هایی که کرده پاسخگو باشد. ممکن است که در نشست آستانه ترکیه زمان بیشتری را طلب کند تا بتواند به تعهداتش عمل کند. اما واقعیت این است که ترکیه اراده خاصی برای اینکه نیرو‌های معارض را وادار کند تا جنگ را تمام کنند ندارد و در حال دودوزه بازی کردن است.

برگردیم به اینکه میان ایران و متحدانش از جمله سوریه اخیرا اوضاع چطور پیش رفته است...

ما باید مد نظر قرار دهیم که در سفر ظریف به سوریه مباحث امنیتی تنها موضوع مورد بحث نبوده است. روابط دوجانبه میان سوریه و ایران هم مورد گفتگو قرار گرفته. ایران و سوریه دیدگاه‌ها و رویکرد مشترکی با یکدیگر دربسیاری از مسائل مربوط به منطقه دارند و به همین دلیل همکاری هایشان تنها محدود به جنگ سوریه و وضعیت کنونی نیست. با همه این‌ها اینکه تصور کنیم سفر روز دوشنبه ظریف یک تحول عجیب بوده و خبر‌هایی در راه است، تفکر درستی نیست. سفر ظریف تغییری در روابط میان دو کشور ایجاد نکرده بلکه با هدف استمرار انجام شده است. نمی‌توانیم منتظر باشیم که این سفر نقطه عطفی در روابط میان دو کشور و منطقه باشد.

ایران در منطقه در راس ائتلاف علیه تروریسم است. در سوریه تقسیم کار صورت گرفته و آسمان را روسیه دارد و ایران در زمین فعالیت می‌کند. چون حضور ایران در سوریه زمینی است و کار‌ها در زمین یکسره می‌شوند، باید بگوییم که کشور ما در راس موفقیت‌ها و جنگ علیه تروریسم قرار دارد و با این حساب نقش پررنگ تری در پیروزی بر داعش و دیگر مخالفان مسلح اسد دارد.