کدام اختلالات روانی به دنبال اپیدمی کرونا شایع شده است؟

رویداد۲۴ شستن مکرر دست‌ها تا آنجا که پوست از حالت طبیعی خارج و به نوعی بیماری دچار شود، فاصله گذاری بیش از حد تا آنجا که به قولی از آن‌طرف بام افتادن، گوشه‌گیری، عزلت‌نشینی و هزاران مورد رفتاری غیر قابل پیش بینی و خارج از کنترل که گاه فرد را به افسردگی، خودزنی یا خودکشی می‌کشاند از جمله موضوعاتی است که در سایه شیوع  ویروس کرونا دامن برخی را گرفته است.

افرادی که گاه می‌بینیم یا می‌شنویم عنوان می‌کنند دست خودم نیست. از همه می‌ترسم، از اینکه با رعایت تمام نکات بهداشتی باز هم کرونا بگیرم. ماسک و مواد ضدعفونی کننده نباشد اعتماد به نفس خودم را از دست می‌دهم و ترسی عجیبیتمام وجودم را فرا می‌گیرد یا افرادی که خبر‌های ناگواری از آن‌ها در صفحه حوادث نقش بسته است، خبر‌هایی از خودکشی و دیگرکشی به خاطر احتمال ابتلاء به کرونا و غیره.

حالات رفتاری که حسن بهرامنی روانشناس بالینی روز دوشنبه در گفتگو با خبرنگار ایرنا، فوبیا عنوان می‌کند و به شهروندان هشدار می‌دهد: ویروس کرونا در یکه تازی خود، فوبیای کرونا را در برخی افراد نهادینه کرده است، فوبیا حالتی از ترس است که آثار و پیامد‌های ناگواری در فرد باقی خواهد گذاشت پس با اعمال راهکار‌های مناسب مانع ایجاد این حالت رفتاری شویم.

---

بیشتر بخوانید: نکاتی که باید برای زندگی در دوران پساکرونا بدانید

وی در توضیح این حالات، نخست به تعریف فوبیا اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: فوبیا به عنوان ترس مرضی شناخته می‌شود که تمام عوامل محیطی و اجتماعی را می‌توان عامل ایجاد این ترس عنوان کرد. ترسی بیمارگونه که کاملا اکتسابی است به این معنا که افراد با قرار گرفتن در موقعیت و شرایط مختلف و بر اساس اصول یادگیری و شرطی سازی، فوبیا را آموزش می‌بینند.

این روانشناس بالینی، ترس را یک فرایند فیزیولوژیک و روانی عنوان می‌کند که در نتیجه یک عامل مشخص، یکسری تغییرات جسمی و روانی را در فرد ایجاد می‌کند. مثلا ترس از سوسک که عامل آن سوسک عنوان می‌شود.

بهرامنی درباره اضطراب هم یادآور می‌شود: اضطراب همان نشانه‌های روانی و جسمی ترس را ایجاد می‌کند با این تفاوت که عامل ایجاد کننده اضطراب مشخص نیست یعنی نمی‌دانیم چرا یک چنین اتفاقی افتاده است. مثلا اضطراب امتحان؛ به این معنا که دانش آموز در خانه درس را خوب می‌خواند، اما سر جلسه امتحان ناگهان دچار فراموشی می‌شود. این اضطراب است که دلیل روشنی برای بوجود آمدن ندارد.

سونامی اطلاعات ناصحیح و شایعات بر آتش فوبیا گسترد

این روانشناس بالینی با تاکید بر اینکه ویروس کرونا اختلالی است که به یکباره وارد سیستم و بافت زندگی افراد شده و نظم آن را برهم ریخته تا آنجا که در افراد مختلف، تولید فوبیا، ترس یا اضطراب کرده است، تصریح می‌کند: به دلیل ناشناخته بودن این ویروس، صحبت‌ها و دیدگاه‌های متعدد و متنوعی پیرامون آن بخصوص در فضا‌های مجازی توسط هر فرد کارشناس و غیرکارشناسی منتشر شد و به خود اجازه داد هر جور که فکر می‌کرد درباره این اختلال صحبت و اظهار نظر کند.

وی ادامه می‌دهد: این تنوع و پراکندگی انتشار اطلاعات که عمده آن‌ها پیشتوانه علمی نداشتند و صرفا بر اساس تجربه فردی و نظرات شخصی تنظیم می‌شد به همراه انتشار موجی از آمار و ارقام فوت شدگان بر اثر کرونا وضعیت زندگی افراد را تحت الشعاع قرار داد. در حالی که واقع امر این بود که در مقایسه با ارقام مرگ و میر جاده‌ای در یکروز، چندان برجسته نبود، اما به دلیل اینکه در مورد تلفات جاده‌ای چندان صحبت نمی‌شود پس ترس و اضطراب و فوبیا وجود نمی‌آورد.

«یعنی اگر آمار تصادف جاده‌ای اینقدر پررنگ می‌شد و درباره آن توضیح داده می‌شد مطمئنا یک فوبیا در مورد آن پیدا می‌کردیم.»

بهرامنی با تاکید بر پیامد‌های انتشار اطلاعات نادرست درباره کرونا، خاطرنشان می‌کند: از یک طرف ترسی ایجاد کرد مبنی بر اینکه بیماری آمده و افراد مختلف را به اشکال مختلف از بین می‌برد، از سویی دیگر تولید اضطراب کرد چرا که نمی‌دانند کسی که بغل دست آن‌ها است بیماری دارد یا خیر یا آنان مبتلا هستند یا نه ضمن اینکه یکسری افکار بیمارگونه و ترس مرضی تحت عنوان فوبیا را ایجاد کرد که مردم وقتی یکی سرفه یا عطسه می‌کند بلافاصله در ذهنشان عکس العملی بیدار می‌شود که نکند دچار چنین اختلالی شوم.

علائم فوبیای کرونا را بهتر بشناسیم

وی در بخشی دیگر از این گفتگو در پاسخ به این پرسش که چه افرادی بیشتر به فوبیا دچار می‌شوند، می‌گوید: در خانواده‌هایی که اضطراب بالا است و اعضای آن از وسواس فکری برخوردارند یا بسیار کنترل گر هستند، ابتلاء به فوبیا شایع است. نکته قابل توجه این که هرچقدر افراد بیشتر درگیر اضطراب ترس یا فوبیای ناشی از کرونا می‌شوند به همان اندازه احتمال بروز خطر و بیماری آنان بیشتر است. به عنوان مثال برخی از ترس مردن خودکشی می‌کنند یا فردی که در مترو از ترس کرونا دستکش به دست دارد و با دستکش تخمه می‌خورد.

این روانشناس بالینی، درباره تظاهرات و علائم رفتاری کرونا در سه حالت ترس، اضطراب و فوبیا اینگونه توضیح می‌دهد: اضطراب و فوبیا بیشتر تولید تنش عصبی می‌کند چرا که عاملی ناشناخته دارند و هر چه ناآگاهی بیشتر، شدت آن هم بیشتر می‌شود؛ این حالات رفتاری در افرادی که مرتب در مورد این بیماری صحبت می‌کنند دیده می‌شود.

«به عنوان مثال وقتی عنوان می‌شود این ویروس در محیط یا روی ظروف اینقدر زمان زنده می‌ماند ناخواسته باعث شد مردم از دست زدن به هر سطحی بهراسند و خود را جمع کنند. این حالت، فوبیا است یعنی نسبت به عوامل محیطی و پیرامونی، مرضی را در افراد ایجاد کرده و باعث شده در ارتباطات و رفت و آمد‌های خود و استفاده از اشیا و وسایل اضطراب دلشوره و نگرانی داشته باشند.»

وی ادامه می‌دهد: در ادامه این رفتار‌های مرضی، دلشوره و نگرانی از آینده ایجاد می‌شود چرا که محصول ناآگاهی از آینده است. مانند اینکه اگر از فلان مکان برگشتم، نکند مبتلا شده ام.

راهکار شکست فوبیای کرونا

بهرامنی درباره راهکار پیشگیری از ایجاد این وضعیت روحی و رفتاری توصیه می‌کند: در قدم نخست پیشنهاد این است که بیاییم نسبت به اطلاع رسانی دقت و ظرافت بیشتری بکار بندیم. باید در ارایه اعداد، ارقام و آمار‌ها از سبکی استفاده کنیم که در اذهان عمومی ایجاد اضطراب نکند.

وی ادامه می‌دهد: مشخص کردن کانال ها، مجاری ارتباطی و اطلاع رسانی معتبری که مردم به آن اعتماد داشته باشند از دیگر راهکار‌ها است چرا که مردم به برخی از رسانه‌ها بی اعتماد هستند یعنی همین عدد را از رسانه داخلی نمی‌پذیرند، اما از رسانه مورد اعتماد خود می‌پذیرند. استفاده از اطلاعات مناسب و اطلاعات درخور فهم عموم جامعه از ضرورت‌های دیگر این دوران است یعنی از جملات و کلماتی که ممکن است فهم و درک را سخت کند و در عین حال اضطراب آور باشد استفاده نکنند.

به باور این روانشناس، تقویت شبکه‌های اجتماعی منسجم که پیام‌ها و اطلاعات مناسب برای سنین مختلف را تنظیم کنند و در اختیار هر گروه سنی خاص قرار بدهند باید در اولویت قرار گیرد چرا که این کار به دسته بندی اطلاعات در قالب‌های مشخص کمک می‌کند تا کودک و نوجوان مثلا ۱۰ ساله اطلاعاتی را دریافت نکند که مناسب یک بزرگسال است.

ارایه خدمات عمومی رفاهی پزشکی مناسب به مردم تا آنجا که احساس کنند همواره حمایت می‌شوند از دیگر راهکار‌هایی است که بهرامنی از آن یاد می‌کند و می‌گوید: احساس حمایت شدن در یک انسان آن هم در شرایط مختلف، باعث می‌شود از نظر روانی یک امنیت و آرامش را تجربه کنند، فراموش نکنیم فوبیا، ماهیت تبدیل دارد مثلا فوبیای ارتفاع به طبع شغل احتمال دارد، کنترل شود.