ایران در مناقشه قره باغ، حامی ارمنستان است یا آذربایجان؟

رویداد۲۴ آتش درگیری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه مورد مناقشه نوگورنو قره‌باغ در روز‌های گذشته بار دیگر شعله‌ور شده است. ایران با هر دو کشور مرز زمینی دارد و مواضع تهران همواره برای کشور‌های درگیر در این مناقشه حائر اهمیت بوده است. با وجود اینکه دولت‌های مختلف ایران در چهار دهه گذشته همواره موضع بی‌طرف اتخاذ کرده، اما برخی گزارش‌ها حاکی از جانبداری ایران نسبت به یکی از طرف‌های درگیری است.

ماجرای کمک‌های تسلیحاتی ایران به ارمنستان چیست؟

روز سه‌شنبه هشتم مهر خبرگزاری «ای‌زد‌تودی» آذربایجان مدعی حمل جنگ‌افزار‌های روسی از طریق ایران به ارمنستان شد.  این وب‌سایت نوشته است که پس از امتناع گرجستان در فاصله زمانی بین ۱۷ ژوئیه تا ششم اوت از عبور هواپیما‌های باربری حامل جنگ‌افزار‌های روسی از آسمان خود به ارمنستان، روسیه ناگزیر به استفاده از مسیر‌های دیگر شده است.

به گزارش رویداد۲۴ در این گزارش آمده است که هواپیما‌های باربری بزرگ «ایلیوشین ایل-۷۶» روسیه پس از مسدود شدن فضای گرجستان ناگزیر شده‌اند جنگ‌افزار‌های خود را از شهر‌های روستوف و مین‌ودی در روسیه به شهر آق‌تاو واقع در قزاقستان، شهر ترکمن‌باشی در ترکمنستان و همچنین به نوشهر در ایران ارسال کنند.

رسانه‌های آذربایجان در همین ارتباط اعلام کرده‌اند که جنگ‌افزار‌های ساخت روسیه از این شهر‌ها و از جمله از نوشهر توسط کامیون به ارمنستان منتقل شده‌اند.

شایعه عبور ادوات جنگی روسیه به سمت ارمنستان از مسیر ایران اولین بار توسط یک کاربر توییتر منتشر شد. این کاربر با انتشار تصویری مدعی شد ایران «در حال ارسال تسهیلات جنگی با پلاک‌های روسی از طریق مرز جلفا به قره‌باغ» برای کمک به ارمنستان است.

پیش از آن نیز توییت علی مطهری به موضع‌گیری جانبدارانه ایران در قبال ارمنستان دامن زده بود. این نماینده سابق مجلس در در یک توییت با اشاره به سابقه درگیری‌ها بین دو کشور ارمنستان و آذربایجان از وزارت خارجه خواست طرف حق را بگیرد و واکنش منفعلانه نداشته باشد.

این خبر قویا از سوی ایران تکذیب شده‌است. محمدرضا پورمحمدی استاندار آذربایجان شرقی در گفتگو با رویداد۲۴ خبر عبور ادوات جنگی روسیه از مسیر ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان را قویا تکذیب کرده و گفته به هیچ وجه ادوات جنگی در کار نبوده و این خبر صحت ندارد.

او در توضیح درباره ویدئو‌های منتشر شده از تردد ماشین‌هایی با پلاک روسیه در جاده‌های ایران گفته بار مذکور یک تعداد کامیون است که ارمنستان مدت‌ها قبل خریداری کرده و از مسیر جمهوی اسلامی ترانزیت شده‌اند.

به گزارش رویداد۲۴ استاندار آذربایجان شرقی گفته بعد از این شائبه‌ها (عبور ادوات جنگی به سمت ارمنستان) این کامیون‌ها دپو شده و در مرز متوقف شدند. این‌ها حدودا ده تا دوازده کامیون خالی بودند و حاوی هیچ ادوات جنگی نبودند. ارمنستان این کامیون‌ها را قبلا از روسیه سفارش داده بود و قرار بود از ایران ترانزیت شوند.

او تصریح کرد: بنابراین خبر اصلا صحت ندارد. حتی برای اینکه دیگر هیچ شائبه‌ای وجود نداشته باشد نباشد هرگونه عبور و مرور از مرز آستارا نیز متوقف شده است.

خبر عبور ادوات جنگی روس به سمت ارمنستان از مسیر ایران خبر تازه‌ای نیست. ماه‌های گذشته نیز اخبار مشابهی در رسانه‌های آذربایجان منتشر شده بود که سفارت ایران در باکو آن‌ها را تکذیب کرد.

تصاویری که ادعا شده به کامیون‌های روسی تعلق دارد که مسیر ایران به ارمنستان ارسال شدند

پلاک روسی کامیون‌های خریداری شده توسط ارمنستان

در ماه ژوئن، توفیق ذولفقاروف وزیر سابق خارجه آذربایجان به موضوع انتقال جنگ‌افزار‌های روسی از طریق خاک ایران به ارمنستان اشاره کرده بود. به گزارش رویداد۲۴ ذولفقاروف گفته بود که «هرگاه محموله نظامی توسط هواپیما حمل می‌شود، این محموله باید با یک توضیح‌نامه کتبی و همچنین سندی درباره نوع جنگ‌افزار و مقصد نهایی آن نیز ضمیمه شود. این یکی از مقررات حقوق بین‌الملل است. اما ما می‌بینیم که در سال جاری، فعالیت‌ها و همکاری‌هایی با ایران صورت می‌گیرد. ما نمی‌بایست فراموش کنیم که سال‌هاست محموله‌های نظامی از طریق خاک ایران به ارمنستان حمل می‌شود.»

روز گذشته خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز به خبر عبور ادوات روسی از مسیر ایران واکنش نشان داد و گفت: «اجازه نمی‌دهیم از خاک کشورمان برای انتقال سلاح و مهمات استفاده شود» او تاکید کرد: «تردد کامیون و ترانزیت کالا‌های متعارف غیرنظامی میان جمهوری اسلامی ایران و کشور‌های همسایه، به طور معمول همواره برقرار بوده و کامیون‌های مورد اشاره نیز صرفا در همین چارچوب به فعالیت خود مشغول هستند.»

در مناقشه قره باغ ایران حامی آذربایجان است یا ارمنستان؟

موضع ایران در قبال آذربایجان و ارمنستان عمدتا توسط دو جریان رسمی و غیررسمی نمایندگی می‌شود. شواهد موجود بیانگر نزدیکی ایران به ارمنستان است اما همواره جریان مقابلی وجود دارد که از آذربایجان در درگیری مرزی با ارمنستان حمایت می‌کند.

رسانه تی آر تی ترکیه در یادداشتی در باره درگیری‌های اخیر نوشته: ارمنستان با روسیه و ایران هم‌پیمان شده و آذربایجان بر روابط نزدیک خود با ترکیه تکیه کرده است.

نشریه نیوزویک آمریکا مدعی شده ایران درگیری را تشدید کرده و برخی کلیپ‌های تایید نشده از سرنگونی یک پهپاد آذربایجانی در حریم هوایی ایران خبر دادند. این رسانه نوشته «با وجود اینکه ایران و آذربایجان هر دو کشور‌هایی با اکثریت شیعه‌اند، آذربایجان روابط نزدیکی با اسرائیل دارد. از طرف دیگر ایران جمعیت قابل توجهی آذری را در خود جای داده که نگرانی از جدایی طلبی این جمعیت مانع از نزدیکی دو کشور شده است.»

گفتنی است که مساله توازن روابط ایران، ارمنستان و آذربایجان با وجود همین جمعیت قابل توجه آذری در ایران همواره با مشکلاتی همراه بوده است. تمایل نمایندگان و مقامات آذری زبان‌ به حمایت از مواضع آذربایجان از یک سو و رابطه نزدیک آذربایجان با اسرائیل از سوی دیگر نحوه مواجهه جمهوری اسلامی با مناقشه قره باغ را دچار چالش کرده است.

برای مثال در همین درگیری اخیر نمایندگان و مقامات استان‌های آذربایجان ایران در حمایت از مواضع آذربایجان در درگیری با ارمنستان بوده است. عاملی امام جمعه اردبیل درباره این تحولات در بیانیه‌ای ضمن تبریک به ملت آذربایجان برای «پیروزی‌های اخیر» از خدای متعال خواستار آزادی کل قره باغ شد. او اقدام دولت آذربایجان در باز پس گیری «اراضی غصب شده» را اقدامی کاملا «شرعی و قانونی» خواند.

احمد علیرضابیگی نماینده تبریز در مجلس نیز در توییتر خود قره باغ را «سرزمین اسلام» خواند که باید «دست جوانان شیعه تحت لوای حضرت ابولفضل العباس (ع) آزاد شود.» پزشکیان دیگر نماینده تبریز نیز در اینستاگرام خود نوشت: «قره باغ خاک اسلام است، تمام»

با همه این‌ها به نظر می‌رسد اظهارات این نمایندگان و مقامات بیشتر برای جلب رای و نظر آذری‌های ایران است که اتفاقا در غالب موارد خاستگاه رای این افراد در مقاطع و مناصب مختلف نیز بوده‌اند. در عمل به نظر می‌رسد نقل قول مطهری درباره مواضع رسمی کشور میان این دو همسایه شمالی نقل قول موثق‌تری است. ارمنستان به طور سنتی یکی از مسیر‌های ترانزیتی ایران به اروپا بوده و با وجود ظرفیت‌های قابل توجه آذربایجان، ایران عمدتا این کشور را امن‌ترین مسیر خود می‌دانسته است.

از سوی دیگر برخلاف ارمنستان که شریک و متحد روسیه (هم‌پیمان استراتژیک ایران) است، آذربایجان رابطه نزدیکی با آمریکا و اسرائیل دارد. سال گذشته نماینده سابق صدا و سیما در آذربایجان از برخی سخ گیری‌های دولت آذربایجان علیه شیعیان نزدیک به ایران پرده برداشت.

رسانه‌های نزدیک به سپاه از جمله مشرق در گزارش‌هایی به توافقنامه‌های آذربایجان با اسرائیل اشاره کرده‌اند. یک کارشناس نظامی آمریکایی در گفتگو با شبکه افق (شبکه نزدیک به نهادهای نظامی) مدعی شده بود که اسرائیل توافقنامه‌هایی با آذربایجان دارد و یکسری هواپیما‌ها و پهپاد‌های نظامی در پایگاه‌های آذربایجان مستقر کرده است که در صورت لزوم علیه ایران از آن‌ها استفاده بکند.

گوردون داف کارشناس نظامی در این برنامه صدا و سیما مدعی شده آذربایجان حداقل ۶ میلیارد دلار تسلیحات از اسرائیل خریداری کرده که برای بحران قره باغ کاربرد نداشته و حتی مستشاران اسرائیلی اجازه استفاده از این تجهیزات و به خصوص پهپاد‌ها علیه ارامنه را نداده‌اند؛ تا جایی که این موضوع به رسانه‌ها هم کشید و دولت آذربایجان از اسرائیل شکایت هم کرد، اما در حقیقت این تسلیحات در آذربایجان برای استفاده علیه ایران انبار شده است.

بیشتر بخوانید: آیا جنگ آذربایجان - ارمنستان، جنگ غیرمستقیم آمریکا - روسیه است؟

خبرگزاری فارس در سال ۲۰۱۲ در یک یادداشت اختصاصی از کارشناس سیاسی روس به نام «ایگور پانکروتینکو» مدعی شده بود که «پهپاد‌های ساخت اسرائیل و آذربایجان در مرز‌های ایران و جمهوری آذربایجان به انجام عملیات مشغول هستند و توانمندی‌های آن‌ها برای برتری یافتن بر سیستم دفاع هوایی ارمنستان نیست بلکه برای فایق آمدن بر سیستم دفاع هوایی ایران در نظر گرفته شده است.»

سال ۹۳ سپاه پاسداران از سرنگونی یک هواپیمای بدون سرنشین رادارگریز اسرائیلی که قصد نفوذ به «حریم منطقه هسته‌ای نطنز» را داشته خبر دادند. در این بیانیه مرجع پروازی این پهپاد یکی از کشور‌های همسایه شمالی ایران اعلام شد.

دبکه فایل وبسایت اسرائیلی نزدیک به منابع نظامی و اطلاعاتی این رژیم همان زمان در گزارشی اعلام کرد این پهپاد از پایگاه هوایی نخجوان در آذربایجان به سوی ایران اعزام شده است.