بی مهری‌ها به سنگ‌نبشته تَنگ براق، همچنان ادامه دارد

رویداد۲۴ به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شاید آن روزی را که شاهنشاه نیرومند (مقتدر) ساسانی، شاهپوریکم فرمان داد تا توانایی و چیره دستی در تیراَندازی اَش را بر روی سنگی نوشته و برای آیندگان به یادگار گذاشته و در تاریخ ثبت شود، هرگز با خود نمی‌اَندیشید که روزی فرا خواهد رسید که هم میهنان و میراث دارانش، کمر به نابودی این گنجینۀ ارزشمند فرهنگی – تاریخی و یادگار پادشاه بَسته و به آن آسیب برسانند. بی گمان شاهنشاه بزرگ ساسانی اگر می‌دانست که روزگاری خواهد رسید که مردم کشورش تا این اَندازه، بی هویت و بی تفاوت به تاریخ و گذشتۀ بالَنده و غرورآمیز خویش هستند، از فرمان خود سَر باز می‌زد!

به راستی که، در هیچ کجای تاریخ و درمیان مردم هیچ کشوری نخواهید دید که تا این اندازه با تاریخ اِفتخارآمیز و گذشتۀ خویش، ناسازگار و دشمن باشند و هویت خود را به ریشخند بگیرند. با وجود پیشرفت‌های شِگرف و چشم گیر در دانش و دستیابی به تکنولوژی‌های نوین و ورود به جهانی تازه و به جای بهره گیری از فن و دانش و مهم‌تر از همه، بَهره وَری از تجربۀ گذشتگان، هنوز هم هستند مردمی که در پِیِ پاک کردن پیشینه و شناسنامۀ هویتی خویش بر می‌آیند و چه دردناک و اَندوه بار است داستان پُرغصه و تکراری این روز‌های یادگار‌های تاریخی و فرهنگی کشور. آن سوتر، ولی کشور‌های نوپایی هستند که کوشش می‌کنند با دادن باژ و زَر و زور و جعل تاریخ، برای خود پیشینه و شناسنامه‌ای دست و پا کرده و به آن بالیده، تا بتوانند در جهان سخنی برای گفتن داشته باشند و به گفته‌ای " عرض اَندام کنند".

سنگ نبشتۀ نامدار به تَنگِ بُراق که با دو دَبیرۀ (خط) پهلوی اَشکانی و پهلوی ساسانی بر روی تکه سنگی نگاشته شده است و سندی گویا و استوار بر توانایی و چیره دستی شاهنشاه نیرومند ایرانی است، روزگار غم باری را سپری می‌کند. به زبانی دیگر، سازش ناکوک است و صدای ناله‌های اَندوهگین آن به گوش می‌رسد. یادگار ساسانیان سال‌های سال است که فراموش شده و درگوشه‌ای به حال خود رها و در خطر قرار دارد. درچندین سال گذشته بار‌ها نگارنده، دشواری‌های سنگ نبشتۀ نامدار به تنگِ بُراق را به گوش مسوولان و مدیران میراث فرهنگی رسانیده و خواستار رسیدگی و توجه به آن شده است. اما دریغ و اَفسوس از گوشۀ چشمی و نیم نگاهی به یادگار پاک گذشتگان. گویا این آثار تاریخی و فرهنگی، نشانه‌های هویتی و شناسنامۀ برخی از مسوولان کشور به شمار نمی‌آید! یا شاید هم، از تَباری دیگر هستند و یا ما راه را نادرست آمده ایم و اِشتباه می‌کنیم...

سنگ نبشتۀ ساسانی نامدار به تَنگ بُراق در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری قرار دارد و در تیررَس سوداگران و چپاوُل گران اَموال تاریخی – فرهنگی بوده و در خطر است. گذشت زمان و عوامل طبیعی همانند باد، باران و آفتاب و تغییرات دمایی هوای شب و روز و بدتر از همه، دست اَندازی‌های انسانی به جان یادگار ساسانیان اُفتاده و روزگار سختی را پیش روی یکی از ارزشمندترین یادمان‌های ملی قرار داده است. تکه سنگی را که ساسانیان، رویدادی تاریخی را بر روی آن نگاشته و ثبت تاریخ کرده اَند، امروزه در میان اَنبوه زباله‌ها و پوست میوه‌های رها شدۀ مسافران در طبیعت جای گرفته است. از بالا دست سنگ نبشتۀ ساسانیان، آبی که با خاک همراه شده و به شکل لجنزار درآمده است سرازیر شده و به زیر سنگ تاریخی رِخنه کرده و چهرۀ زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است که اَفزون بر آسیب‌های برگشت ناپذیری که در آینده به آن وارد می‌شود، بیانگر دهن کجی به یادگار گذشتگان و افتخارات ملی کشور است که در حال نابودی و حذف از چهرۀ تاریخ و پاک شدن از صفحۀ روزگار است.

اما درد بی تفاوتی و بی مهری‌ها همچنان دنباله دارد و کسی به فکر یادگار ارزشمند ساسانیان نیست. کَند و کاو‌های غیرمجازی که در سال‌های گذشته در کنار سنگ نبشته، از سوی سودجویان به وجود آمده، همچنان نمایان است و از سوی سرپرستان و مسوولان میراث فرهنگی پُر نشده است. بخش‌هایی از سنگ نبشتۀ نامدار به تنگ بُراق براثر گذشت زمان و عوامل طبیعی و اِنسانی، آسیب دیده و چندین وات (حرف) میخی پهلوی با گذشت زمان و آرام آرام از جای خود کَنده شده است. به سبب طبیعت منطقه و وجود اَنبوه درختان، همواره سِرگین (فضله) پرندگان بر روی سنگ نبشتۀ ساسانیان می‌ریزد و با پاک کردن، نمی‌توان آن را درمان کرد و باید راه چاره‌ای اصولی برایش یافت.

با این همه و به باور کارشناسان میراث فرهنگی و باستان شناسان، بهترین راه نجات سنگ نبشتۀ پهلوی نامدار به تنگ براق، جا به جایی آن به موزه و یا نزدیک‌ترین مکان اَمن و سرپوشیده است. زیرا در خطر آشکار و دست اَندازی سودجویان و سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی قرار دارد و تجربۀ تلخ اِنفجار در پایین آن در یک دهه پیش نیز، گواهی بر این سخنان است. همچنین نگارنده نیز، بار‌ها این موضوع را (جا به جایی سنگ نبشته) با مسوولان وقت میراث فرهنگی در گذشته و امروز در میان گذاشته و خواستار توجه و بررسی آن شده است. ولی گویا گوش شنوایی نبوده و نیست و یا شاید هم، مسوولان میراث فرهنگی درگیری و کار‌های مهم تری دارند و ترجیح می‌دهند بیشتر سرگرم کاغذبازی‌های اداری باشند.

 

باید دانست جا به جایی این سنگ نبشته و یا محافظت و نگهداری اصولی آن، دیگر ربطی به کمبود بودجه و نیروی انسانی ندارد و نباید به بهانه‌های این چُنینی دست روی دست گذاشت تا سودجویان زودتر وارد عمل شوند. اما نگارنده برای چندمین بار از مسوولان میراث فرهنگی خواستار است تا رُخداد ناگوار و تلخی برای سنگ نبشتۀ ساسانی تَنگ بُراق پیش نیامده، بهتر است هرچه زودتر و فوری راه چاره‌ای اساسی و ریشه‌ای برای یادگار ساسانیان انجام گیرد. یادمان باشد که یادگار‌های تاریخی و میراث فرهنگی به جا مانده از گذشتگان، تکرار ناپذیر و بی همتا هستند و باید با چنگ و دندان آن‌ها را حفظ کرده و به بهترین روش و شکل ممکن مورد نگهداری و محافظت قرار گیرند.

سنگ نبشتۀ ساسانی نامدار به تَنگ بُراق در تابستان سال ۱۹۵۶ میلادی به وسیلۀ علی اکبربصیری پیدا شد. در بالا دست روستای تنگ بُراق، امروزه تفرجگاهی وجود دارد که چشمه سار زیبایی در آن روان است. این جایگاه پر سایه با آب گوارا و چشم اَندازی زیبا به بیرون و دشت، سبب شده است که شاهپوریکم در این جا استراحت کند. فضای نبشته در اصل در دیوارۀ فرورفتگی صخره‌ای قرار داشته است که به گونۀ سنگی یک پارچه از دیواره جدا شده و تا نزدیک شیب تند کنار رودخانه فرو افتاده است. نبود آثار ویرانی آب و هوا بر سطح نبشته، نشان می‌دهد که این سنگ مدتی درازی نیست که از جای خود کَنده شده است؛ و این «جا» تنها می‌تواند زیر تاق حفاظ مانند صخره بوده باشد.

جست و جوی بسیار در پِی پاره‌های گمشدۀ نبشته در دیوارۀ فرورفتگی صخره بی نتیجه ماند، ولی در دیوار خاوریِ (شرقی) فرورفتگی توانستیم پله‌ای خشن در بدنۀ صخره بیابیم. پهنای تکه سنگی که نبشته بر آن آمده است، دو متر است. سطحی که در اصل چارگوش بوده است برای نبشته هموار شده است. بلندی این سنگ، هم اینک ۱۲۴ سانتی متر و پهنای آن ۱۲۲ سانتی متر است. یک چهارم سمت چپ این سطح به گونۀ مایل شکسته و گم شده است.

از پانزده رَج (سطر) نبشته، نُه رج بالا به پارسی میانه و شش رج پایین به زبان و دبیرۀ پارتی یا اَشکانی نبشته شده است. متنی واحد به دو زبان.

تا جایی که سنگ در اثر اُفتادن آسیبی ندیده است، نبشته خوب مانده است. عمق نبشته نزدیک سه میلی متر است. دبیره خیلی قلم اَنداز است. بیننده شتابی را که برای کَندن متن به کار رفته است، احساس می‌کند. متن کوتاه شدۀ سنگ نبشتۀ اِشکَفت (غار) حاجی آباد مَرودشت است و گزارشی از تیراندازی شاه در حضور همراهان.

به نظر می‌آید که شاهپوریکم به سنگ آهک دلبستگی ویژه‌ای داشته است. زیرا اَفزون بر تنگ بُراق با سنگ نبشته اَش، در بیشاپور هم با پیکرۀ خود که از سنگ آهک تراشیده شده است خود را جاویدان ساخته است. ازهمین روی، ویژگی شخصیتی او تنها با عشق به ورزش بیان و آشکار نمی‌شود، بلکه توجه به زیبایی‌های طبیعی نیز از خصوصیات شخصیت شاه ساسانی است. (با بهره گیری از کتاب «یافته‌های تازه از ایران باستان»، پروفسور والتر هینتس)

سنگ نبشتۀ نامدار به تنگ بُراق دارای سه بخش است، ۱. پیش گفتار- که در برگیرندۀ شناخت شاهپورشاه، پیشینه و جایگاهش است. ۲. متن بنیادین (اصلی) - که گزارش تیراندازی شاهنشاه است. ۳. اشاره به نیک دستی و توانایی شاهپورساسانی دارد.


۱– این تیراَندازی من، بغ مزدیسن، شاهپور شاهان ۲- شاه ایران و اَنیران است، که چهر از یزدان (دارد)، پسر ۳ – بغ مزدیسن، اَردشیر شاهان شاه ایران، که چهر از ۴ – یزدان (دارد)، نوۀ بغ بابک شاه، و ما هنگامی که این تیر را پرتاب کردیم، پس ما ۵- آن را پیش شهریاران و واسپوهران و بزرگان و آزادان پرتاب کردیم و ۶ – از این سنگ چین، تیر به آن سنگ چین اَفکندیم، اکنون هرکه نیودست ۷ – است، آن تیر از این سنگ چین به آن سنگ چین ۸ – پرتاب کند، سپس کسی که تیر به آن سنگ چین اَفکند ۹ – او نیودست است. (برگردان سعید عریان)

سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی تنگ براق در تاریخ ۲۳ مهرماه ۱۳۷۶ خورشیدی با شمارۀ ۱۹۲۹ به ثبت ملی رسیده است.

نگاره‌های زیر را که در اوایل شهریورماه گرفته شده است، ببینید: