خسارت چشم بستن بر «دیپلماسی» برای مسکو و آنکارا

رویداد۲۴، شهربانو جمعه‌پور- روسیه و ترکیه دوستان اجباری‌اند؛ چه بخواهند چه نخواهند دو کشور نیازمند این دوستی‌اند؛ منافع مشترک سیاسی و اقتصادی، سود قابل توجه‌ای که روابط تجاری و نظامی برای هر یک از طرفین به همراه داشته و... از جمله عواملی است که سبب شده تا دو کشور محتاج رابطه باشند و نتوانند بیش از این قطع آن را تحمل کنند. 

ترکیه، در تاریخ ۲۴ نوامبر ۲۰۱۵ میلادی، (سوم آذرماه سال ۹۴)، جنگنده سوخو ۲۴ روسیه را در مرزهای ترکیه با سوریه، سرنگون کرد. دفتر ریاست جمهوری ترکیه، سرنگونی جنگنده سوخوی ۲۴ روسیه را به وسیله دو جنگنده اف ۱۶ نیروی هوایی ترکیه تأیید کرد. 

بعد از وقوع این حادثه، روسیه تحریم‌های سنگین یک جانبه‌ای را علیه ترکیه اعمال کرد، در همین راستا، واردات روسیه از ترکیه (بویژه محصولات کشاورزی و خوراکی) متوقف و صدور گاز به ترکیه با مشکل مواجه شد، همچنین تورهای گردشگری روسیه به ترکیه نیز لغو شد و به این ترتیب فصلی از تنش میان دو کشور آغاز شد. 

در باب گستره روابط روسیه و ترکیه، باید به این واقعیت‌ها اشاره کرد که حدود دو سوم گاز ترکیه و ۷۶ درصد انرژی مورد نیاز آنکارا از مسکو تامین می‌شود. ترکیه در سال ۱۹۸۶ قراردای را با روسیه در زمینه خرید ۶ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به مدت ۲۵ سال، منعقد کرد. همچنین، آنکارا قرارداد مشابهی را برای خرید ۸ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در سال ۱۹۹۸ با مسکو امضا کرد. 

ترکیه محبوب‌ترین مقصد گردشگران روسی است، بطوریکه در سال ۲۰۱۱ حدود ۵/۳ میلیون نفر از شهروندان روسیه به ترکیه سفر کردند و این موضوع سود سرشاری را برای ترکیه به دنبال داشت. 

از سویی دیگر، حدود دو هزار شرکت ترکیه‌ای در روسیه فعالیت می‌کنند که سرمایه‌گذاری آن‌ها حدود ۷ میلیارد دلار برآورد شده است و فعالیت این شرکت‌های ترک در روسیه برای مسکو اهمیت زیادی دارد. همچنین، موقعیت ترکیه برای روسیه از این جهت که می‌تواند بدون نیاز به گذشتن از تنگه بسفر، انرژی خود را به فراسوی مدیترانه عرضه کند، مهم است. 

به طور کلی، روسیه بزرگ‌ترین شریک تجاری ترکیه و آنکارا نیز هفتمین شریک بزرگ مسکو به شمار می‌رود و به این ترتیب، اهمیت دو طرف در سیاست خارجی طرف مقابل، قابل توجه است. 

اگرچه تحریم‌های اعمالی روسیه علیه ترکیه در رسانه‌ها بازتاب زیادی داشت و این ذهنیت را به وجود آورد که آنکارا بیش از مسکو از متشنج شدن روابط دو کشور آسیب می‌بیند، امّا؛ با توجه به شرایط فعلی روسیه مبنی بر اعمال تحریم‌های غرب علیه این کشور و مشکلات روسیه در زمینه اقتصادی، تأثیر تنش‌آمیز شدن روابط روسیه-ترکیه بر مسکو نیز قابل توجه بوده است. 

اخیراً؛ ترکیه طی پیامی نسبت به سرنگونی جنگنده روسیه ابراز تأسف کرد، سپس روسای جمهور دو کشور به صورت تلفنی با یکدیگر گفتگو کردند و رسانه‌ها از برنامه‌ریزی آنکارا و مسکو برای برگزاری نشست‌هایی مشترک میان مقامات دو کشور خبر دادند. به این ترتیب، عادی‌سازی روابط دو کشور در دستور کار قرار گرفته است. 

با توجه به شرایط موجود، می‌توان اینگونه تحلیل کرد که آنچه سران دو کشور مورد بحث، درباره طرف مقابل اعلام می‌کنند و سر و صداهایی که در رسانه‌ها به راه می‌اندازند، سیاست اعلامی این کشور‌ها است و واقعیت و سیاست اعمالی آن‌ها، چیزی است که در گفتگوی تلفنی و متعاقباً نشست‌های مقامات دو کشور مطرح می‌شود. 

در همین ارتباط، باید گفت که با وجود گنده‌گویی‌های مسکو مبنی بر بی‌نیازی این کشور از ترکیه و توانایی روسیه برای قطع روابط با آنکارا، این کشور نمی‌خواهد سود کلان حاصل شده از فروش گاز به ترکیه را از دست بدهد. 

از سویی دیگر ترکیه نیز تمایل دارد که با نزدیک شدن به روسیه و تنش‌زدایی با این کشور، از مزایای ارتباط با روسیه مجدداً برخوردار شود. 

سوال اساسی این است که آیا با توجه به ضرر و زیانی که بر اثر تیره شدن روابط روسیه و ترکیه، به اقتصاد آن‌ها وارد شد، حل و فصل مسالمت‌آمیز موضوع، در ابتدای امر، به نفع دو کشور نبود. 

واقعیات موجود نشان می‌دهد که دو کشور ترکیه و روسیه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، نظامی و... با یکدیگر روابط تنگاتنگی دارند و تیرگی روابط به شدت بر منافع آن‌ها موثر است. به این ترتیب، به نظر می‌رسد که در اینجا هنر دیپلماسی مقامات دو کشور برای حفظ منافع آن‌ها، از اهمیت زیادی برخوردار است. 

در دنیای معاصر، منافع کشورهای مختلف به گونه‌ای به یکدیگر گره خورده است که قطع روابط با دیگر کشور‌ها، در واقع به معنای محرومیت کشور مقابل نیست بلکه به منزله محروم کردن خودمان از مزایای این رابطه است. 

از سویی دیگر، در هم تنیده شدن منافع کشور‌ها در محیط بین‌الملل به اندازه‌ای ظریف است که نمی‌توان با صراحت مشخص کرد که کشور‌ها تا چه اندازه به یکدیگر وابسته هستند و احیاناً کدامیک بیش از دیگری از قطع روابط آسیب می‌بیند. 

پس از سرنگونی جنگنده سوخوی روس توسط ترکیه، از تمامی ظرفیت‌های دو کشور در عرصه دیپلماسی استفاده نشد و ما شاهد تماس‌های تلفنی دو کشور، نشست‌های پی در پی مقامات و... برای حل و فصل مشکل پیش آمده، نبودیم. 

گفتنی است؛ زمانیکه، کشور‌ها نتوانند به درستی از ابزارهای دیپلماسی بهره بگیرند، به ناچار ابزارهای خشونت‌آمیز در سیاست خارجی را مورد استفاده قرار می‌دهند که با توجه به گستره در هم تنیدگی منافع کشور‌ها به یکدیگر، نتیجه‌ای جز خدشه وارد کردن به منافع دو طرف ندارد. 

با توجه به آنچه گفته شد، تفکیک ابعاد مختلف روابط کشور‌ها و در اولویت قرار دادن دیپلماسی به جای تنش در روابط، از مهم‌ترین ملزومات روابط کشور‌ها، در دنیای معاصر محسوب می‌شود.