پایان دعوای تهران و ریاض/ چرا ایران و عربستان پای میز مذاکره نشستند؟

رویداد۲۴شنبه دوازدهم دی ماه سال ۱۳۹۴ نقطه پایان روابط ایران و عربستان گذاشته شد. حالا پنج سال پس از حادثه حمله به سفارت عربستان در تهران، ریاض تصمیم گرفته تا تنش زدایی کند و برای حل مشکلات دعوت چندساله ایران برای گفتگو را بپذیرد. چرخش عربستان به سمت ایران با استقبال تهران مواجه شده است. واقعیت موجود در منطقه و تحولات مربوط به دو کشور نشان می دهد ایران و عربستان راهی جز پایان دادن به دشمنی در قبال یکدیگر ندارند.

فایننشیال تایمز هفته گذشته از یک دیدار محرمانه میان مقامات ایران و عربستان در بغداد خبر داد و گفت دو طرف با میانجی‌گری عراق سعی در حل اختلافاتشان دارند. این برای دومین بار پس از قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور پس از ماجرای سفارت عربستان در ایران است که طرفین در این سطح برای حل مشکلاتشان پای میز مذاکرات می‌نشینند. یک ماه پیش نیز اخباری در این زمینه منتشر شد.

بیشتر بخوانید:مذاکرات هسته‌ای ، از وین تا بغداد/ پشت پرده سفر ظریف به عراق چیست؟

فایننشال تایمز به نقل از یکی از مقامات گفته که دور اول مذاکرات نهم آوریل (۲۰ فروردین) در بغداد انجام شده و شامل گفتگو‌هایی درباره حملات حوثی‌ها بوده و این مذاکرات "مثبت" ارزیابی شده است.

ایران اگرچه نخستین بار نبود، اما این بار به طور معنادارتری در واکنش به خبر نشست محرمانه در بغداد، تمایل خود را به ارتباط با این بازیگر منطقه‌ای اعلام کرد. سعید خطیب زاده سخنگوی دستگاه دیپلماسی اگرچه خبر نشست بغداد را تایید نکرد اما اعلام کرد از گفتگو با عربستان استقبال می‌کنیم.

حال بعد از یک هفته محمد بن سلمان تغییر لحن جدی داده و در یک گفتگوی تلویزیونی گفته خواستار حل اختلافات با ایران است. او در این گفتگو اعتراف کرده هرگز نمی‌خواسته وضعیت روابط با ایران تا این اندازه دشوار شود و خواستار روابطی مثبت و خوب با جمهوری اسلامی ایران است.

 به گزارش رویداد‌۲۴ ولیعهد عربستان به طور تلویحی نشست بغداد را تایید کرده و گفته ما با همکاری شرکایمان در منطقه و در جهان به دنبال راه حلی برای مشکلات مان هستیم. در نهایت ایران یکی از کشور‌های همسایه ماست. تنها درخواستی که ما داریم این است که روابط خوب و محترمانه‌ای با ایران داشته باشیم.

اهمیت اظهارنظر‌ها را زمانی بهتر متوجه می‌شوید که به خاطر داشته باشید محمد بن سلمان در هفت سال گذشته تندترین خطابه‌ها را علیه ایران طرح کرده است.

ولیعهد عربستان در سال ۲۰۱۷ در گفتگو با روزنامه نیویورک تایمز اظهارات تندی را علیه مقام‌های ارشد کشورمان گفته بود. کاظم صدیقی امام جمعه موقت تهران در پاسخ به این اظهارات بن سلمان او را «جنایتکار مزدور و عیاش و قارون زمان» خوانده بود.

دلیل تغییر لحن بن سلمان در قبال روابط ایران و عربستان

ورود جو بایدن به کاخ سفید را باید مهمترین عامل این تغییرات خواند. هیات آمریکایی به ریاست رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران در وین در حال تلاش برای بازگشت به توافق هسته‌ای برجامند. توافقی که ترامپ با خروج از آن جسارت عربستان برای لفاظی و اقدام علیه ایران را تقویت کرده بود.

با روی کار آمدن بایدن ورق برگشت؛ بایدن رویه آمریکا در قبال عربستان را رسما تغییر داد و اعلام کرد که می‌خواهد به حمایت‌های آمریکا از عربستان در جنگ یمن خاتمه دهد، محمد بن سلمان را مسئول مستقیم قتل خاشقجی خواند و از رهبران عربستان خواست به حقوق بشر احترام بگذارند.

اگرچه محمد بن سلمان گفته با دولت بایدن اختلاف نظر دارد اما جرات نکرده پایش را از این فراتر بگذارد و در مصاحبه خود با تلویزیون عربستان تاکید کرده آمریکا و عربستان دو شریک استراتژیک هستند.

محمد بن سلمان گفته بین او و دولت بایدن «۹۰ درصد» توافق وجود دارد و برای ده درصد باقیمانده هم تلاش می‌کنند تا اختلافاتشان را حل کنند و به فهم مشترک برسند. به نظر می‌رسد ده درصد باقیمانده کار خودش را کرده و عربستان مجبور به عقب نشینی جدی در مناسبتاش در منطقه شده است.

به گزارش فایننشیال تایمز اولین چشمه‌های تغییر لحن در محمد بن سلمان در سال ۲۰۱۹ و بعد از حملات به آرامکو عربستان آغاز شد. نوامبر ۲۰۱۹ تاسیسات نفتی آرامکو عربستان مورد حمله قرار گرفت و تهران به جهان نشان داد که پادشاهی تا چه حد آسیب پذیر است.

 به گزارش رویداد‌۲۴این رسانه تهران را مسبب حمله موشکی به آرامکو خوانده و گفته سعودی‌ها میلیارد‌ها دلار خرج باتری‌های دفاع هوایی پاتریوت آمریکایی کرده بودند اما در زمان حمله که در مدت زمان ۳۴ دقیقه انجام شده بود هیچ کدام نتوانست پاسخگو باشد. از همه این‌ها بدتر حادثه آرامکو به عربستان نشان داد که آمریکا سپر امنیتی مناسبی برای عربستان نیست.

ماه گذشته عربستان سعودی ابتکار عمل برای صلح یمن را در دست گرفت و از دیدبان آتش بس سازمان ملل در این کشور خواست تا فرآیند بازگشایی فرودگاه صنعا را از سر بگیرند و مذاکره با حوثی‌ها را آغاز کرد.

حال بعد از گذشت هفت سال به نظر می‌رسد دو رقیب منطقه‌ای قرار است مشکلاتشان را حل و فصل کنند. اتفاقی که شاید مهمترین خبر این روز‌ها در سپهر سیاسی ایران باشد که تحت الشعاع اخبار دیگر گم شده است.

شیرین هانتر تحلیلگر سیاست خارجی معتقد است برقراری مجدد دیالوگ میان ایران و عربستان شاید به حل بسیاری از اختلافات و درگیری‌ها در منطقه منجر شود.

اما باید در نظر داشت که اسرائیل قطعا از این ارتباط مجدد راضی نیست. تل آویو چندین دهه تلاش کرده رابطه ایران را با کشور‌های عربی تخریب کند و رابطه خود را با جهان عرب عادی سازی کند. حال این اتفاق با برخی کشور‌های منطقه از جمله عربستان و بحرین افتاده و اسرائیل انتظار داشت عربستان نیز به کمپین عادی سازی روابط با اسرائیل بپیوندند. هرچند ریاض تمایلی به چنین اقدامی نشان نداده و برقراری رابطه مجدد میان ایران و عربستان به معنای از دست رفتن اهرم اسرائیل برای عادی سازی روابط با سایر کشور‌های عربی منطقه است.

چرا تهران به دنبال تنش زدایی با عربستان است؟

در نقطه مقابل عربستان، ایران قرار دارد که مشتاق گفتگو با عربستان و تنش زدایی با این کشور است. پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا در حالی که انتظار می رفت روند بازگشت به برجام آغاز شود، به یک باره از چین تا فرانسه یکصدا خواستار گسترش برجام و توافق با ایران بر سر رفتار منطقه ای این کشور و فعالیت‌های موشکی شدند. برجام پلاس نامی بود که اعضای گروه 1+5 بر توافق جدید مدنظر خود گذاشتند و خواستار آن شدند که ایران پای گفتگوهای جدیدی بنشیند که در آن نسبت به نقش خود در قبال همسایگانش و همینطور فعالیت‌های موشکی خود تضمین دهد. درخواستی که به مخالفت شدید ایران مواجه و تهران اعلام کرد که از مذاکره خبری نیست و چیزی جز بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها را نمی‌پذیرد.

 به گزارش رویداد‌۲۴ حدود سه ماه پس از پیروزی بایدن، اکنون در وین مذاکرات احیای برجام در سطح کارشناسی در جریان است و خبرهای خوبی از پیشرفت گفتگوها به گوش می رسد. به موازات مذاکرات وین اما خبر رسیده که مذاکرات پشت پرده‌ای نیز میان ایران و آمریکا در عراق برگزار شده است که چیزی فراتر از برنامه هسته ای ایران در آن به گفتگو و بحث گذاشته شده است. اما چرا خبری از برجام پلاس در وین به گوش نمی رسد و در مقابل در عراق چه خبر است؟ روزنامه العرب امارات اخیرا در گزارشی به این سوال پاسخ داده و نوشته که احتمالا ایران در تلاش برای جلب نظر دیگر اعضای برجام تصمیم به تغییر رفتار منطقه ای خود گرفته است و در همین راستا حاضر به نشستن پای میز مذاکرات با عربستان شده است.