از بغض هاشمی تا سانسور خاتمی/ سکانس‌های به یادماندنی مستند‌های تبلیغاتی انتخابات ریاست جمهوری
رویداد۲۴ لیلا فرهادی: فیلم‌های تبلیغاتی کاندیداهای انتخابات ۱۴۰۰ از صدا و سیما در حال پخش است، مستند همتی گرفتار سانسور شد و پخش نشد و مستند امیرحسین قاضی زاده هاشمی سوژه فضای اجتماعی شد. پخش مستند‌های تبلیغاتی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و حواشی پیرامون آن در شب‌های گذشته فرصت خوبی است که به تاریخچه این مستند‌ها در انتخابات‌های ریاست جمهوری چند دهه گذشته بپردازیم و به یادماندنی‌ترین سکانس‌های این مستند‌ها را بازخوانی کنیم.
تاریخچه فیلم‌های تبلیغاتی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری
تولید فیلم‌های تبلیغاتی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به شکل مستند، به سال ۱۳۸۴ برمی‌گردد. قبل از آن شاهد فیلم‌هایی بودیم که به تیزر‌های تبلیغاتی شباهت داشتند و فاقد سناریو بودند.
در انتخابات سال ۸۴ رخشان بنی‌اعتماد فیلم تبلیغاتی مصطفی معین، کمال تبریزی فیلم انتخاباتی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، مهدی فخیم زاده فیلم انتخاباتی علی لاریجانی را ساختند و رسول ملاقلی‌پور برای محسن رضایی، بهروز افخمی برای مهدی کروبی، جواد شمقدری برای محمود احمدی‌نژاد و محرم زینال زاده برای محسن مهرعلیزاده فیلم تبلیغاتی ساختند.
بیشتر بخوانید:وقتی فضای غیررقابتی انتخابات بر فیلم‌های تبلیغاتی اثر می‌گذارد/ کسی نبود بگوید پادشاه لباس ندارد؟
یکی از به یاد ماندنی‌ترین مستند‌های تبلیغاتی ریاست جمهوری، مستند «در دل لعل» به کارگردانی کمال تبریزی است. در این مستند هاشمی رفسنجانی مشغول یکی از معروف‌ترین مشغله‌های خود یعنی خاطره نویسی است. به یادماندنی‌ترین دیالوگ این مستند زمانی است که او خاطره‌ای از یک دیدار دسته جمعی با برخی «یاران» نقل می‌کند. هاشمی در حالی که به سیاق مستند خاطراتش را می‌خواند، میگوید: «روزی در جمع یاران به بهشتی گفتم این تهمت‌های تلخ آزارت نمی‌دهد؟ نگاهم کرد و گفت این آسیاب به نوبت است نوبت تو هم خواهد رسید.»
پس از گذشت ۱۲ سال منوچهر محمدی تهیه کننده این مستند، در سالروز درگذشت آیت‌الله هاشمی با اشاره به این خاطره گفت: این خاطره زاییده ذهن او برای تبیین مظلومیت آقای هاشمی بوده است.
سکانس به یادماندنی مستند تبلیغاتی هاشمی در آن سال نیز به گفتگوی او با یک دختربچه اختصاص دارد. در این سکانس هاشمی مقابل در ورودی مجمع تشخیص مصلحت نظام به کودکی که روی پله‌های ورودی مجمع نشسته و مشغول مطالعه است، میگوید: امتحان دارید؟ من هم امتحان دارم؛ همه یک روز امتحان دارند.
یکی از بخش‌های مستند تبلیغاتی هاشمی که مورد انتقاد قرار گرفت مربوط به بخشی است که در آن هاشمی در جمع دانشجویان شنونده انتقاداتشان بود. یک دانشجو در جمع شروع به فریاد زدن و اعتراض کرد و هاشمی با بغض جواب او را داد. بعدا معلوم شد این دانشجو، بازیگر بوده است.
مستند محمود احمدی نژاد کاندیدای کمتر شناخته شده سال ۱۳۸۴ نیز شاید یکی از دلایل دیده شدن او در رقابت‌های آن سال بود. رقابت‌هایی که به ریاست جمهوری شهردار وقت تهران انجامید. در سکانسی از این مستند به کارگردانی جواد شمقدری و تحت عنوان «رایحه خوش خدمت»، بخشی از منزل احمدی نژاد نمایش داده می‌شود. پشتی‌های قدیمی و ساده و تلفنی که به همراه دفترچه تلفن و یادداشت بر روی زمین قرار گرفته نمادی از ساده زیستی احمدی نژاد بود. در همین مستند خانه شهردار اسبق تهران مرتضی الویری هم به عنوان نماد زندگی لوکس به نمایش گذاشته شد.
فیلم تبلیغاتی رسول ملاقلی پور برای محسن رضایی بیش از اینکه یک مستند باشد، به یک گفتگوی خبری شباهت داشت.
در سال ۸۸ مجید مجیدی و احمدرضا درویش برای میرحسین موسوی فیلم ساختند، علی معلم، سید ضیاءالدین دری و بهروز افخمی مثلث انتخاباتی مهدی کروبی را تشکیل می‌دادند، محمدعلی فارسی فیلم تبلیغاتی محسن رضایی را ساخت. جواد شمقدری نیز همچون انتخابات سال ۸۴ فیلمی برای محمود احمدی‌نژاد ساخت.
فیلم تبلیغاتی میرحسین موسوی به کارگردانی مجید مجیدی شاید یکی از دلنشین‌ترین مستند‌های تبلیغاتی تاریخ انتخابات‌های ریاست جمهوری ایران باشد. در قسمت اول این مستند میرحسین به دیدار احمد عزیزی شاعر کرد و انقلابی در بیمارستان رفته و به او قول می‌دهد بعد از بهبودی برای جلد کتابش طراحی کند.
سکانس به یادماندنی این مستند تبلیغاتی زمانی است که یک زن وارد اتوبوس هیات همراه میرحسین موسوی در یک سفر به سواد کوه می‌شود و با بغض خطاب به او فریاد می‌زند و نسبت به اعتیاد و بیکاری فرزندش اعتراض می‌کند. علت معروف شدن این سکانس هم این بود که بعدها معلوم شد این زن یک بازیگر بوده است.
با این وجود مجیدی مدعی شد که این مستند با فیلم‌های هالیوودی برخی کاندیداهای انتخابات‌های ریاست جمهوری متفاوت بوده و گفت: «فیلمی ساخته نشده و تنها مستندی است که حضور میرحسین موسوی در جمع‌های مردمی را به جذاب‌ترین شکل نشان می‌دهد و پس از نمایش لحظه‌های نابی در آن دیده خواهد شد.»
مستند «حرف‌های نیمه تمام احمدی نژاد» که سال ۸۸ توسط جواد شمقدری تولید شد هم چند سکانس به یادماندنی داشت. او بخش‌هایی از اعتراضات دانشجویان به حضور احمدی نژاد در دانشگاه امیر کبیر را در فیلم تبلیغاتی‌اش جای داده بود و به دانشجویانی که عکسش را آتش زدند عنوان «فریبکار» داده بود.
احمدی‌نژاد در سکانس دیگری از این مستند با پیژامه و تیشرت آستین کوتاه از باغچه کاخ ریاست جمهوری در پاستور گوجه و ترب برداشت می‌کند.
انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ بلوغ کارگردانان در ساخت فیلم‌های تبلیغاتی است. حسین دهباشی فیلم حسن روحانی، حسین شمقدری (فرزند جواد شمقدری) برای سعید جلیلی، بهروز شعیبی برای قالیباف، محمدحسین لطیفی برای علی اکبر ولایتی، مجید برزگر برای محمدرضا عارف، جلال عطارزاده برای محمد غرضی و اسماعیل فلاح پور برای محسن رضایی فیلم انتخاباتی ساختند.
جایزه به یادماندنی‌ترین و فیک‌ترین فیلم‌های تبلیغاتی آن سال به مستند «امشب، شب شماست» به کارگردانی حسین دهباشی می‌رسد. حسین دهباشی سال ۹۶ در مصاحبه‌ای دست به افشاگری درباره مستند انتخاباتی حسن روحانی زد و گفت ۲۷-۲۸ جمله طراحی شده بود که قرار بود آقای روحانی بگوید. مثلاً جمله "هم چرخ سانتریفیوژ‌ها باید بچرخد هم چرخ زندگی مردم" را من طراحی کرده بودم و می‌خواستیم به هر صورت که شده آقای روحانی بگوید. همچنین من جمله‌ی "من سردار نیستم، وکیلم" را طراحی کرده بودم که آقای روحانی کمی آن را اصلاح کرد و گفت: "من سرهنگ نیستم، حقوقدانم" این جملات برای من بود.
در این مستند حسن روحانی با شمایل جدیدی بدون عمامه و عبا در یک اتومبیل نشسته و با راننده (حسین دهباشی) و یک سرنشین گفتگو می‌کند. دهباشی گفته قرار بود روحانی پشت فرمان بنشیند، اما گفته چندین سال است که رانندگی نکرده، بنابراین روی صندلی سرنشین می‌نشیند. در یکی از به یادماندنی‌ترین دیالوگ‌های مستند انتخاباتی دهباشی، روحانی میگوید: وقتی سر کار می‌روم و برمی‌گردم کارم این است که روی چهره مردم مطالعه کنم.
مستند سعید جلیلی به کارگردانی حسین شمقدری هم نباید از حیث صحنه‌های ساختگی مورد بی مهری قرار بگیرد. در سکانسی از این مستند یکی از خبرنگاران همراه تیم سعید جلیلی در سفر به استانبول برای دیدار با کاترین اشتون از او درخواست می‌کند که یک عکس یادگاری با او بگیرد.
این خبرنگار در پاسخ به سوال شمقدری درباره دلیل این درخواست میگوید: از وقتی وارد کار خبر شدم جلیلی برای من جایگاه خاصی دارد. من هر وقت آقای دکتر (جلیلی) را میبینم، آیه «وَ الَّذینَ مَعَه، اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم» در ذهنم تداعی می‌شود.
انتخابات ۹۶ هم عرصه فیلم سازی برخی کارگردانان جوان برای کاندیداهای ریاست جمهوری بود. محمد علی فارسی برای ابراهیم رئیسی، محمد حسین مهدویان برای حسن روحانی، مجید توکلی برای اسحاق جهانگیری، سید محمود رضوی برای قالیباف و فرزین رضایین برای مصطفی هاشمی طبا مستند سازی کردند.
ستاد انتخاباتی حسن روحانی بعد از انتشار قسمت اول مستند اعلام کرد بخش‌هایی از آن در صدا و سیما سانسور شده است. یکی از حذفیات این فیلم مربوط به سکانس ابتدایی این مستند بود. در ابتدای مستند؛ صدای دانشجویان در حمایت از روحانی و درحالی‌که از سیدمحمد خاتمی نام می‌برند، سانسور شده بود. همچنین تصویر سیدمحمدخاتمی در کلیپ پایانی مستند روحانی سانسور شد.
عنوان مستند ابراهیم رئیسی هم جالب بود. سال ۹۶ مشهد به دلیل اعمال قدرت‌های آیت الله علم الهدی امام جمعه این شهر به جمهوری خودمختار شهرت پیدا کرده بود. تعداد زیادی از کنسرت‌ها با اعمال نظر امام جمعه در مشهد لغو شده بودند. ابراهیم رئیسی عنوان مستند خود را «کنسرت مردم» گذاشت و هدفش این بود که نام خود را از پدر همسرش در مقوله لغو مکرر کنسرت‌ها رها کند و بگوید مشکل ما کنسرت نیست.
