تخریب بخشی از سازه‌های آبی شوشتر به خاطر سیستم مستهلک فاضلاب
جامعه۲۴-شوشتر، شهری احاطه شده با آب است و در گذر سالیان متمادی، آب نقش تعیین کننده‌ای در زیست ساکنان این شهر داشته. نمونه بی‌بدیل حضور آب در این شهر هم «سازه‌های آبی تاریخی شوشتر» است که سال ۸۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این سازه، مجموعه‌ای به‌هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست کند و تونل‌های عظیم هدایت آب است که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، برای بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند و حالا لوله‌های ویران شهری به یکی از این ۱۳ اثر تاریخی، یعنی مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی آسیب زده است.
محمدرضا بهادری، مدیر پایگاه جهانی شوشتر می‌گوید اتفاقی که شاهدش هستیم مربوط به این اواخر نیست و سال‌هاست به دلیل کهنه بودن لوله‌های آب شاهد تخریب هستیم «آسیاب‌ها و آبشارها، چون در بخش مرکزی شهر قرار دارد و در ارتباط با لوله‌هاست دچار مشکلات عمیقی است و از ابتدای امسال به واسطه افزایش نشتی آب وضعیتش رو به وخامت گذاشته است.» او می‌گوید این رطوبت مستمر بوده و حالا در قسمت‌هایی از این منطقه نگرانی‌هایی ایجاد کرده است و آن‌ها بار‌ها از مسئولان تقاضای رسیدگی داشته‌اند «قرار است در هفته آینده جلسه‌ای با حضور مسئولان متولی در ستاد بحران فرمانداری تشکیل شود و فکری اساسی به حال اثر ثبت شده جهانی شود.»
علی محمد چهارمحالی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی و صنایع دستی شوشتر هم که سال‌ها پیگیر حل مشکل آب و فاضلاب شهر بوده حالا به ستوه آمده و می‌گوید «این وضعیت بیش از بیست سال است که خانه‌های تاریخی ما را نابود کرده و حالا هم در حال نابودی اثر ثبت جهانی است. زیر میدان آسیاب‌ها و آبشارها که میدان مهم شهر است وضعیت بسیار مخرب است و این وضع خطر جانی دارد. در این منطقه ما شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی هستیم و ریزش به دلیل رطوبت ممکن است جان بسیاری را تهدید کند.»
او می‌گوید بار‌ها و بار‌ها به مسئولان مختلف شهری مراجعه کرده و هیچکس پاسخگوی وضع فعلی نیست. میراث‌فرهنگی در نهایت از سازمان آبفا شکایت کرده و حالا در حکمی که آمده اعلام شده «این اتفاق با غرض نبوده است.»
چهارمحالی می‌گوید می‌دانیم غرضی در این کار نیست، اما چطور می‌شود شاهد ویرانی خشت به خشت اثر تاریخی شهر باشیم و چیزی نگوییم؟ چطور می‌شود ببینم در این بی‌آبی و وضعیت وخیم تنش‌زا، حجم بزرگی از آب تصفیه شده به دل زمین نفوذ می‌کند و برای کسی مهم نباشد؟
شواداون‌ها در هم شکسته‌اند
اغلب خانه‌های تاریخی شوشتر، فضایی در زیرزمین دارند با نام شبستان که عمقی در حدود چهار متر از کف حیاط دارد و بعد از آن «شوادون» است که به فضائی نسبتاً عمیق و دستکند گفته می‌شود. این مکان در زیر بیشتر خانه‌های قدیم شوشتر قرار دارد و در گذشته و حتی حال، مردم برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان به آن‌ها پناه می‌بردند. حالا بر اثر فرسودگی شبکه آب و عبور وسایل سنگین از روی آن، بخش زیادی از آب شهری در عمق زمین نفوذ کرده که در این میان شوادون‌های بسیاری از خانه‌های تاریخی پر آب شده.
نفوذ آب به دیواره‌های برخی شوادون‌ها که جنس صخره آن گل رس است، آن‌ها را آسیب‌پذیرتر کرده و بر اثر فرآیند‌تر و خشک شدن مکرر، ریزش‌های فراوانی هم در آن‌ها اتفاق افتاده.
تعداد خانه‌های تاریخی که شوادان‌هایشان یا ریخته و یا در حال ریزش است کم نیستند و چهارمحالی می‌گوید در تمام سال‌های گذشته وقتی از ویرانی این خانه‌ها به دلیل مشکل شبکه آب حرف زده‌ایم گفته‌اند سفره‌های آب زیرزمینی است «دلایلی که برای سلب مسئولیت عنوان می‌کنند اصلا ممکن نیست. این شوادان‌ها سالیان سال است اینطور بوده‌اند و هیچ آبی هم از سفره‌های زیرزمینی باعث نابودی آن‌ها نشده، اما چند سال بعد از لوله‌کشی و مستهلک شدن لوله‌ها شاهد این اتفاق بوده‌ایم.»
آن‌ها از سال ۹۲ مکاتبات را با آبفا و سایر ارگان‌ها به صورت جدی شروع کردند، اما عملا هیچ اتفاقی نیفتاد «بعد از واکنش ما، چند روزی بیل مکانیکی را می‌آورند برای اینکه بگویند کار انجام می‌شود. همین کار‌ها هم به بافت تاریخی آسیب رسانده و در نهایت هیچ نتیجه‌ای هم نداشته.»
چهارمحالی از خانه تاریخی ساداتی، خانه رحیمی، کجباف و مشارزاده نام می‌برد که همگی درگیر همین مشکلند و از خانه تاریخی ابریشم کار می‌گوید که به واسطه این کار بخش اندرونی کاملا تخریب شده. همچنین خانه معین التجار و جزایری که خانه‌های بازمانده از دوران صفویه هستند هم در خطر ریزش قرار دارند «خانه تاریخی سید صدرالدین امام، بازمانده از دوران قاجار است و حالا شوادان آن پر آب است و نکته مهم این است که فاصله این شوادون با مناره مسجد محل بیست متر است و اگر آسیب ایجاد شود، نه تنها این اثر تاریخی قابل مرمت نخواهد بود بلکه حتما خسارت جانی هم دربر خواهد داشت.»
او همچنین به خانه تاریخی بنی هاشمی اشاره می‌کند. خانه‌ای که بنا بر اسناد تاریخی زمانیکه نادرشاه به شوشتر می‌آمده، آنجا ساکن می‌شده و حالا این خانه در خود فرو ریخته و هیچکس هم پاسخگو نیست «هر آجری که از خانه‌های تاریخی می‌افتد، دیگر نه قابل مرمت است و نه می‌توان به روز اول برگردانده شود. از دست دادن این تعداد خانه تاریخی برای ما درد بزرگی است، اما هیچکس در تمام این سال‌ها پاسخگوی این وضعیت نبوده است. این در حالی است که می‌دانیم همه این ریزش‌ها علاوه بر تخریب تاریخ تمدن کشور، می‌تواند خطر جانی هم داشته باشد و جان مردم در معرض خطر است.»
علاوه بر خانه‌هایی که چهارمحالی به آن‌ها اشاره کرد، خانه تاریخی طبیب شوشتری (هتل سنتی طبیب)، خانه تاریخی نجاتیان، خانه تاریخی سرابی (هتل سنتی سرابی)، خانه تاریخی ساداتی، خانه تاریخی سمندی، خانه تاریخی قناد، خانه تاریخی شرافتمند، بقعه سیدمحمد بازار، خانه تاریخی معین‌فر، خانه تاریخی داروئی و چندین خانه دیگر در معرض تخریب جدی قرار دارند.
به اعتبارات ملی نیازمندیم
طول لوله‌های آب در بافت تاریخی، آنطور که رستم عبدالله پور، رئیس آب و فاضلاب شهرستان شوشتر به «پیام ما» می‌گوید در حدود ۹۰ کیلومتر است. به گفته او همین طولانی بودن مسیر لوله‌ها از سویی و از سوی دیگر قرار گرفتن این لوله‌ها در بافتی تاریخی با کوچه و خیابان‌های باریک کار اصلاح و بهبود اوضاع را سخت کرده است «من در حدود یک سال است که مدیر این بخش شده‌ام و تاکنون بار‌ها و بار‌ها مردم و سازمان‌های مختلف، چون میراث نسبت به ترکیدگی لوله‌ها معترض بودند. ما هم کار اصلاح را شروع کرده‌ایم و حتی در بسیاری از موارد توانسته‌ایم موفق باشیم، اما همچنان پیشرفت دقیقی رخ نداده است.»
او می‌گوید کلاف لوله صد و ده متری در یک هفته پنج میلیون گران شده و پیمانکاران حاضر نیستند با این شرایط وارد چنین کاری شوند و همین هم مشکلی بر مشکلات دیگر اضافه کرده است «یکی دیگر از موارد این است که کوچه‌ها تاریخی و باریک است و تجهیزات جدید امکان رفتن به آنجا را ندارد. در نتیجه کار باید دستی و با کارگران و بیل و کلنگ‌هایشان انجام گیرد که همین هم باعث کندی بیش از پیش اصلاح شبکه آب در شوشتر شده است.»
عبدالله‌پور می‌گوید شهر شوشتر مانند کاسه‌ای وارونه است و جنس خاک، خصوصا در بافت قدیم باعث شده که اگر شکستگی در لوله‌ها ایجاد شود، آب به جای آنکه به بیرون بیاید، به درون خاک نفوذ می‌کند. در نتیجه تشخیص ترکیدگی لوله‌ها هم از جمله سختی‌هایی است که با آن روبه‌رو هستیم «در حال حاضر حدود ۱۲ کیلومتر از شبکه آب را اصلاح کرده‌ایم و برای پایش و تشخیص نقاط ترکیدگی، دستگاه‌های نشت‌یاب آورده‌ایم و همچنین به دلیل وضعیت آب و هوایی این منطقه از پایش ماهواره‌ای هم استفاده می‌کنیم.»
رئیس آب و فاضلاب شهرستان شوشتر تاکید می‌کند که برای حل مشکل شهری، چون شوشتر که تعداد خانه‌های میراثی و آثار باستانی جهانی دارد، به اعتبارات ملی نیازمندیم و با بودجه‌های استانی نمی‌توان این مشکل را حل کرد «مدت‌هاست درخواست اعتبار دادیم و اصلاح آب و فاضلاب کوچه‌های فرعی در خیابان مسجد جامع هم برای مناقصه گذاشته شده است. از سویی برای انجام اصلاحات نیاز به قطع آب بوده که در فصل گرم سال ممکن نیست و حالا با شروع فصل سرد سال امیدواریم کار با جدیت بیشتری پیگیری شود.»
او درنهایت می‌گوید امیدوار است اعتبارات تامین شود و در آینده‌ای نزدیک شاهد پیشرفت خوبی در اصلاح شکستگی و بازسازی لوله‌های قدیمی باشند. اما آنچه او نمی‌گوید این است که در مدت پیش رو و با وجود کند بودن روند اصلاح لوله‌ها، باید شاهد از دست رفتن چند شوادون و خانه تاریخی در شوشتر بود و در نهایت آب و فاضلاب روان در شهر ممکن است به چند نفر از اهالی شوشتر آسیب برساند.
منبع: پیام ما
