اصرارهای اردوغان برای شرکت درعملیات موصل

رویداد۲۴- رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه برغم واکنش های گسترده مقامات عراقی با حساسیت فوق العاده درخصوص لزوم مشارکت ترک ها درعملیات آزادسازی این شهر تاکید دارد.

درپی این اصرار، بغداد حضور نیروهای ترکیه درپایگاه گویش را غیرقانونی ونقض حاکمیت آن کشور اعلام و مجلس نمایندگان عراق نیز خواستار خروج فوری نیروهای ترکیه ازعراق شد که با کنش و واکنش های متقابل بین بغداد و آنکارا، روابط دو کشور به طور کم سابقه ای ملتهب شد.

اما اظهارات تازه او درخصوص مشارکت درعملیات موصل وتاکید بر اینکه اگر با مشارکت ترکیه مخالفت شود، طرح های ب و ج خود را وارد عمل خواهد کرد، سئوال برانگیز شده وگنجکاوی محافل سیاسی و خبری را در خصوص ماهیت این طرح ها را بر انگیخته است.

رئیس جمهوری ترکیه روز جمعه گذشته در اجتماع مردم شهر قونیه دوباره به موضوع موصل پرداخت و گفت: ترکیه برای مشارکت در عملیات آزاد سازی موصل عزم راسخ دارد.

او تصریح کرد اگر ائتلاف بین المللی ضد داعش نخواهد که ترکیه در این عملیات شرکت کند، ما طرح های ب و ج خود را اجرا می کنیم. اما نگفت که این طرح ها چیست.

اردوغان گفت:' شما خود ترکیه را دعوت کرده اید و اکنون می گویید که از بعشیقه خارج شوید. خیلی ببخشید ما در آنجا قوم و خویش داریم. برادران ترکمن آنجا هستند. به ما می گویند بیایید کمک کنید. آنجا برادران کرد و عرب داریم. ما را دعوت می کنند. عبادی خودش در آنکارا این تقاضاها را به ما منتقل کرد. اکنون می گویند بروید. به بخشید ما نخواهیم رفت'.

اردوغان دوباره به موضوع پایگاه بعشیقه در شمال موصل پرداخت و با تکرار آمادگی کشورش برای مبارزه با داعش و سایر گروه های تروریستی در منطقه، گفت: 'هیچکس درباره پایگاه ما در بعشیقه سخن نگوید. این پایگاه ماندنی است'.
رئیس جمهوری ترکیه گفت :' اکنون می گویند که می خواهیم موصل را بگیریم. ما به صراحت می گوئیم اجازه نخواهیم داد موصل به داعش و یا سایر گروه های تروریستی داده شود'.

اردوغان با اشاره به مذاکرات امروز لوزان گفت: وزیر خارجه ترکیه پیشنهاد ترکیه را برای مشارکت در عملیات موصل به ائتلاف بین المللی اعلام خواهد کرد. پایگاه بعشیقه در آنجا خواهد ماند. این به منزله بیمه ترکیه در قبال حملات تروریستی است.
وی با ادعای اینکه العبادی در آنکارا پیشنهاد تشکیل این پایگاه را داده است، گفت: وزیر دفاع عراق نیز از این پایگاه بازدید کرده است. چه شد که اکنون از ترکیه می خواهید از منطقه خارج شود.

اردوغان روزگذشته نیز که برای شرکت درمراسم رسمی شروع سال تحصیلی جاری دانشگاه رجب طیب اردوغان به زادگاه خود ریزه رفته بود، در اجتماع مردم دوباره به موضوع پایگاه بعشیقه در شمال موصل پرداخت و با تکرار آمادگی کشورش برای مبارزه با داعش و سایر گروه های تروریستی در منطقه، گفت: «هیچکس درباره پایگاه ما در بعشیقه سخن نگوید. این پایگاه ماندنی است'.
رئیس جمهوری ترکیه گفت: فقط موضوع موصل نیست که در تلعفر نیز قوم خویشان ما زندگی می کنند که اکثر آنها ترکمن های شیعی و کرد هستند.

او تاکید کرد ساختار قومی این شهرها باید حفظ شود.
اردوغان در حالی دوباره به موضوع موصل و به اصرارش بر مشارکت ترکیه در عملیات آزاد سازی موصل ادامه می دهد که در دوره اخیر روابط آنکارا - بغداد از روی مناقشه اردوگاه بعشیقه واقع در 32 کیلومتری شمال موصل دوباره ملتهب شده و به رویکرد تازه دولت آنکارا در آنچه که در شعار «کاهش دشمنان و افزایش دوستان» خلاصه شده، آسیب می زند.

در حالی که اردوغان و مقامات دولت آنکارا تاکید دارند نظامیان این کشور به دعوت دولت عراق به منطقه رفته و داوطلبان بومی در منطقه را برای مقابله با داعش آموزش می دهند و در رسانه های نزدیک به دولت فیلم و گزارش هایی از بازدید وزیر دفاع وقت عراق از پایگاه بعشیقه و مصاحبه مطبوعاتی مشترک احمد داوداوغلو نخست وزیر وقت و حیدرالعبادی منتشر می کنند، دولت بغداد این ادعاها را رد کرد و توافقات دو طرف را شامل حضور نظامی ترکیه در این پایگاه ندانسته اند.

از سوی دیگر در مقابل اظهارات تند اردوغان علیه العبادی و دولت عراق، برخی مقامات ترکیه، با اظهارات خود سعی در کنترل و مدیریت تنش با بغداد را دنبال می کنند. ابراهیم کالین سخنگوی ریاست جمهوری روز پنجشنبه در آنکارا به خبرنگاران گفت: ترکیه بر حفظ و حراست از تمامیت ارضی عراق تاکید داشته و خواهان حل اختلافات با عراق از طریق گفت و گو می باشد.

او گفت: ترکیه تاکنون حدود چهار هزار نفر از مردمان بومی داوطلب را در بعشیقه آموزش داده است. سایر مقامات ترکیه نیز بر همین منوال اظهارات داشته و گفته اند با پایان عملیات موصل، ترکیه از بعشیقه خارج خواهد شد. اما این اظهارات رسمی نیست و به نوعی سعی می شود بحران در روابط بین دو کشور به نحوی مدیریت شود که ترکیه در شرایط دوره ای حاکم بر منطقه، با دست پر و با در دست داشتن برگ برنده های جدید، سر برون آورد.

 چرایی اصرار اردوغان در مساله موصل
علایق تاریخی ترکیه درموصل واینکه موصل به عنوان آخرین قطعه جدا شده ازامپراطوری عثمانی در حال انقراض در اذهان ملی این کشور جای گرفته بر هیچ کس پوشیده نیست. افزون بر آن منابع سرشار هیدروکربوری منطقه و قراردادهای نفتی دوران عثمانی و توافقات سال های اخیر آنکارا با اقلیم کردستان عراق در زمینه انرژی، همواره جزو حساس ترین موضوعات مورد بحث در محافل سیاسی و اقتصادی ترکیه بوده است. لذا به نوعی ریشه واکنش های اردوغان و سایر مقامات بلند پایه دولت آنکارا در مورد موصل را نیز باید با لحاظ این رشته های ارتباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

موضوع لزوم مشارکت ترکیه درعملیات موصل را اولین بار اردوغان در اول اکتبر در آئین شروع دوره قانونگذاری در مجلس ترکیه عنوان کرد.

حسین ودینالی نویسنده ترکیه ای درخصوص اصرارهای اردوغان در مورد موصل در روزنامه آیدینلیک مدعی شده است، آمریکا از ترکیه خواسته عملیات علیه پ.ک.ک را متوقف کرده، حزب اتحاد دمکراتیک سوریه (پ.ی.د) را تروریست نشمارد، درمقابل منطقه امن مورد نظر ترکیه در شمال سوریه را پذیرفته و به مشارکت ترکیه در عملیات موصل رضایت دهد.

دوغوپرینچک رهبر حزب وطن و رفعت باللی از دست اندرکاران این حزب نیز پیشتر دراین راستا ادعاهایی را مطرح کرده اند.
اما پرینچک و باللی تحلیل دارند که این پیشنهاد امریکا در واقع توطئه ای برای دور کردن ترکیه از هم رویکردهای تازه و عقلانی در همگرایی منطقه ای می باشد و باید دولت آنکارا هشیار باشد.

حسین ویدانلی به نکته دقیقی در رویکرد اردوغان به مساله موصل اشاره دارد و در تارنمای خبری و تحلیلی «اودا تی.وی» نوشته است: آنکارا به خوبی احساس کرده است که با عملیات موصل، داعش ازمنطقه پاکسازی خواهد شد. اما با طرح نگرانی های قومی ومذهبی تاکید دارد که باید در میز مذاکره باشد و به حاشیه رانده نشود.

او با یاد آوری اینکه اردوغان در نشست سران گروه 20 در چین به موضوع رقه وهمکاری با آمریکا پافشاری کرده بود، ولی در نشست های سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، رقه را کنار گذاشت و موصل را برجسته کرد.

این نویسنده می گوید که گویش اردوغان، به دنبال اجازه آمریکا به اقامه دعوی بر سر واقعه 11 سپتامبر علیه عربستان، تغییر کرد.
حسین ویدانلی، مصاحبه مطبوعاتی اردوغان به دنبال این تحول در آمریکا با تلویزیون دبی را یاد آور شده ونوشته است، اردوغان در این گفت و گو تاکید کرد که موصل و تلعفر متعلق به سنی های عرب وترکمن است و بعداز داعش نیز خواهد بود.

اما جمیل اردم مشاور عالی ریاست جمهوری ترکیه در مقاله ای به دنبال اظهارات اخیر اردوغان درمورد پیمان صلح لوزان که بسیار جنجال آفرین شد، نوشت: در واقع انتقاد اردوغان ازاین صلح نامه به خاطر از دست دادن موصل با انعقاد این پیمان بود.
اظهارات اردوغان ازامضا کنندگان پیمان صلح لوزان در اوایل مهر ماه جاری با واکنش شدید محافل جمهوریخواه ترکیه روبرو شده و این را حمله ای علیه جمهوری ترکیه ارزیابی کردند.

این در حالی است که به باور این محافل، لوزان سند مالکیت جمهوری ترکیه است و اصولا با این سند جمهوری ترکیه بنا شده است.

اما محرم ساری کایا نویسنده و تحلیل گر مسائل سیاسی ترکیه در روزنامه خبر ترکه به نقل از فکری ایشیک وزیر دفاع ترکیه نوشته است: ترکیه به طور یقین در عملیات موصل خواهد بود و در سوریه نیز تا الباب به پیش خواهد رفت. او حتی تاریخ داده وگفته است این عملیات بعداز 20 اکتبر جاری صورت خواهد گرفت.

اما آگاهان سیاسی با اشاره به تغییرات خیره کننده در تحولات و معادلات سیاسی و نظامی منطقه، می گویند فضا عوض شده وبا کارت قرمز عراق به ترکیه و اعتراضات شدید بغداد به حضور نیروهای ترکیه در بعشیقه، حمایت های ضمنی و آشکار کشورهای آمریکا و منطقه از این خواسته ، طرح های آنکارا را با دشواری جدی روبرو کرده است.

کمال اوزترک مشاور عالی مطبوعاتی اردوغان در دوران نخست وزیری و مدیرعامل پیشین خبرگزاری آناتولی در خصوص نگاه ترکیه به مساله موصل به نقل از یک مقام بلند پایه امنیتی ترکیه نوشته است: دیگر در خاورمیانه روشن نیست که چه کسی با کی هم پیمانی می کند، پیمانی که امروز بسته می شود، فردا بر هم می خورد.

او با تاکید بر اینکه دیگر با ابزارهای سیاسی متعارف دیپلماتیک نه می توان اوضاع در خاورمیانه را به نفع خود مدیریت کرد، نوشته است: زمین سیاسی چنان لغزنده ومتغییر وغیرقابل اعتماد شده که قواعد دیپلماسی، قراردادهای بین المللی، پیمان ها در یک لحظه ماهیت وجودی خود را از دست داده و به جای آن پیمان های تازه شکل می گیرد.

شاید اشاره اردوغان در این دوره به وجود طرح های ب و ج ترکیه نیز این باشد که بالاخره ترکیه مولفه هایی را در تلعفر و موصل و شمال عراق دارد و اینها صرف به گزینه های نظامی و ابزارهای در اختیار دستگاه دیپلماسی این کشور خلاصه نمی شود.
اوزترک به نقل از این مقامام امنیتی که نام وی را فاش نکرده می نویسد: 63 کشور گویا برای مبارزه با داعش ائتلاف کرده اند ولی هیچکس نه می داند چه کسی با کی در منطقه چه می کند؟ به تحلیل وی گرچه دعوای اصلی در منطقه و عراق، حول محور موصل گره خورده دیده می شود ولی درابعادی است که می تواند تمامیت ارضی عراق و نقشه آن کشور را تغییر دهد. به ادعای او در موصل، آمریکا و ایران هم پیمانی دارند.

البته این ادعا که به عنوان مشاور عالی مطبوعاتی پیشین اردوغان مطرح می شود، ازسویی به نوعی بازگو کننده دیدگاه حاکم بر محافل دولتی است و در اکثر رسانه های نزدیک به دولت و درمحافل سیاسی نزدیک به حاکمیت حاکم نیز چنین گمانه زنی هایی است. اما در محافل رسانه ای مستقل این تحلیل است که ایران وآمریکا درواقع هم پیمانی ندارند. یک نوع بازخوانی وفهم مشترک بین دو طرف در خصوص خاتمه دادن به خشونت و درگیری ها در منطقه حاصل شده است.

چنین دیده می شود که آنکارا درزمین لغزنده سیاسی در خاورمیانه و با توجه به تضادی که در منافع خود با هم پیمانان سنتی خود در غرب پیدا کرده، با تبیین توانایی ها و ظرفیت های نفوذی ترکیه در منطقه، برای حداکثر سازی منافع ملی خود، به نوعی در تلاش مدیریت بحرانی است که بالاخره در آفرینش آن نیز نقش آفرینی مهمی داشته است. آنکارا از سوی می خواهد از گفتمان تازه در سیاست خارجی خود که بینالی یلدریم نخست وزیر چند ماهه ترکیه آن را در شمار «کاهش دشمنان وافزایش دوستان» خلاصه کرده، دور نشود و ازطرفی در گفت و گوی رو در رو با کشورهای عراق و سوریه که شاید بهترین الگو برای هم افزایی و تامین منافع ملی مشترک کشورهای منطقه باشد، به خاطر برخی ملاحظات فکری و علقه های مذهبی و دغدغه های اقتصادی و تجاری دچار تردید می شود.

به باور کارشناسان بین المللی و آگاهان به مسائل منطقه، مساله موصل در ورای ادعاهای شیعه وسنی، مساله دلارهای نفتی است. لذا بالا بردن تنش در مساله موصل با توجه به عزم ارتش و مردم عراق در پاکسازی از داعش، می تواند تاثیرات منفی طولانی مدتی در روابط آنکارا - بغداد گذاشته و بازیافت دوباره این کشور به عنوان دومین شریک تجاری ترکیه، را بسیار دشوار خواهد کرد.

عراق در سال های اخیر دومین شرکت تجاری ترکیه شده و حجم صادرات ترکیه به عراق به بیش از 12 میلیارد دلار در سال رسیده بود.

اما در سال های اخیر با کاهش جدی درآمدهای نفتی اقلیم کردستان عراق و تنش در روابط دو کشور، مبادلات بازرگانی و حضور بخش خصوصی ترکیه در عراق بسیار کم رنگ شده است.