از سینمای زنان تا حجاب و یک شوخی

رویداد۲۴- نرگس آبیار در نشست با دانشجویان صرب از سینمای زنان ایران گفت، به پرسش‌های آن‌ها درباره سینما، وضع زنان و حجاب پاسخ داد و در آخر هم به شوخی گفت، اگر این‌طور پیش برود، شاید مردان به قشر منفعل و خانه‌دار تبدیل شوند.

این فیلم‌ساز که در حاشیه برنامه‌های شصت و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب بلگراد در دانشگاه جان نسمیت سخن می‌گفت، اظهار کرد: یکی از سینماگران محبوبم امیر کاستاریکاست و فیلم‌های «دوران کولی‌ها» و «زیرزمین» او به ما وجوه فرهنگی مشترک‌مان را نشان می‌دهد.

آبیار در ابتدای این نشست که با حضور محسن سلیمانی، رایزن فرهنگی ایران در صربستان همراه بود، به ارائه تاریخچه‌ای از سینمای زنان در ایران پرداخت و با اشاره به آغاز سینمای ایران با فیلم «دختر لر» در ۸۰ سال پیش، گفت: در سینمای قبل از انقلاب زنان به عنوان موجواتی وابسته به مردان، منفعل، رقاص، کلفت و... حضور دارند؛ زنانی که چشم امیدشان به مردان قدرتمند است تا زندگی آن‌ها را اصلاح کنند. البته استثنا هم داریم. بهرام بیضایی در دهه ۴۰ از زن ایرانی تصویری نشان می دهد که کنش‌مند و فعال است و نقش دارد.

کارگردان فیلم‌های «شیار ۱۴۳» و «نفس» در ادامه با بیان این‌ که بعد از انقلاب در سال‌های اول به خاطر جنگ سینما پیشرفت آن‌چنانی نداشت و نقش زن در این دوره به عنوان طفیلی و خانه‌دار دیده می‌شود، بیان کرد: با آغاز دهه ۷۰ و شروع اصلاحات نقش زن هم در سینمای ما عوض می‌شود و از موجودی منفعل و بی‌دست و پا به موجودی کنش‌مند و تأثیرگذار در جامعه تبدیل می‌شود. رخشان بنی‌اعتماد با فیلم «نرگس» جهشی را آغاز می‌کند برای نشان دادن هویت زن ایرانی و در فیلم‌های بعدی‌اش هم این را ثابت می‌کند.

نرگس آبیار در ادامه بررسی فیلم‌سازی زنان ایران به نام‌هایی همچون پوران درخشنده، مرضیه برومند، تهمینه میلانی، منیژه حکمت، سمیرا مخملباف، نیکی کریمی، آیدا پناهنده و خودش اشاره کرد و همچنین به بررسی ۹۰۰ اثر از فیلم‌سازان زن در جشنواره فیلم پروین اعتصامی اشاره داشت.

او در ادامه جلسه به پرسش‌های دانشجویان صرب پاسخ داد؛ از تصویر زنان در سینمای ایران تا حجابش، نوع برخورد کارگردانان مرد و ...

آبیار درباره انگیزه‌اش برای آغاز فیلم‌سازی گفت: من داستان‌نویس بودم و حدود ۲۰ کتاب داشتم اما تجربه فیلم نداشتم. خیلی شجاعانه اولین فیلم کوتاهم را شروع کردم. دیدن «لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند» بهمن قبادی باعث شد به سمت فیلم‌سازی بیایم. فیلم خیلی درخشانی است و باعث شد سه بار به سینما بروم. تصمیم گرفتم وارد سینما شوم چون زبان سینما زبان جهانی‌تری است. برای فیلم‌ساز شدن باید خیلی شجاع و اهل ریسک باشی. تحصیلات آکادمیک ممکن است آدم را از فیلم‌سازی بترساند و خوشبختانه من این تحصیلات را نداشتم. بعد از ۱۰ سال فیلم کوتاه و مستند ساختن اولین فیلم بلند سینمایی‌ام را شروع کردم و ساختم.

او همچنین درباره این‌که آیا فیلم‌ها به بهبود وضعیت زنان کمک کرده، پاسخ را مثبت دانست و گفت: محدودیت‌هایی برای پرداختن به موقعیت زن وجود داشت اما این محدودیت‌ها موجب خلاقیت برای پرداختن به وضع زن شد و به نحو عجیبی کمک کرد به جای این‌که فیلم‌سازان ما به ظاهر زن بپردازند و نگاه ابزاری وجود داشته باشد، به وجود زن، موقعیت اجتماعی و روانی و کاراکتر واقعی او بپردازند و لایه‌های زیرینش را بررسی کنند.

او سپس در پاسخ به سوالی گفت: همه دنیا به نوعی دچار مردسالاری است اما دنیا دارد تغییر می‌کند و سرعت این تغییرات در ایران خیلی بیشتر است که زنان موقعیت خود را پیدا کنند. تعداد دانشجویان زن خیلی بیشتر از مردان است. مردان دارند می‌پذیرند که زنان را بیشتر از قبل باور کنند.

این کارگردان همچنین متذکر شد: زنان باید چندبرابر مردان تلاش کنند تا دیده شوند. زنان علاوه بر نقش خانواده باید چند برابر بیشتر تلاش کنند تا خود را ثابت کنند و این مختص ایران نیست و در همه جا همین‌طور است.

آبیار درباره واکنش خانواده‌اش نسبت به فیلم‌ساز شدنش گفت: خیلی دخالتی ندارند. همیشه کمک می‌کنند که یک خانم پیشرفت کند و از افتخارات‌شان این است که درباره این موضوع با دیگران حرف بزنند.

او درباره این‌که آیا از احترام همکاران مرد خود برخوردار است، اظهار کرد: همیشه طول می‌کشد تا زن کارگردان خودش را ثابت کند و اعتماد جلب کند.

نرگس آبیار در پاسخ به پرسش دیگری درباره حجاب گفت: برای من شخصا مذهب مهم است و به آن اعتقاد دارم. حجاب برای من مهم است و به اجبار آن را سر نمی‌کنم. حجاب برای من یک وجه آیینی اعتقادی دارد و همان‌طور که همه آیین‌ها و مذهب‌ها برای خودشان در لباس یا رفتار نشانه‌ای دارند، معتقدم دنیا باید به حجاب من احترام بگذارد. مثلا در واتیکان به خانم‌هایی که پوشش مناسبی ندارند، چیزهایی برای پوشش می‌دهند. در دنیای جدید باید به همه آیین‌ها احترام بگذاریم.

او سپس در پاسخ به سوالی درباره میزان اهمیت سینما در ایران گفت: همان‌قدر که فوتبال در برزیل اهمیت دارد، سینما در ایران مهم است. سالانه حدود ۲۰۰ فیلم سینمایی داریم و نسل جوان به شدت سینما را دنبال می‌کند.

این فیلم‌ساز در ادامه در پاسخ به سوالی درباره فیلم‌های محبوبش، به «قصه‌های عامیانه» تارانتینو، اولین فیلم ایناریتو، سینمای کیشلوفسکی، «دوران کولی‌ها» و «زیرزمین» از امیر کاستاریکا اشاره کرد.

آبیار که چند بار از او درباره وضعیت زنان در ایران پرسیده شد، با لحنی همراه با شوخی گفت: اگر این‌طور پیش برود، ممکن است مردان به قشر منفعل و خانه‌دار تبدیل شوند.