چرخش جمعیت کشور از جوانی به میانسالی/ ۱۴۳۰ ایران از کشورهای فوق سالمند جهان می‌شود
رویداد۲۴ با گذر از مرحله جوانی و میانگین سنی حدود ۳۵ سال، ایران رسما به مرحله میانسالی رسیده است. به‌گفته صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور از این به بعد دیگر نمی‌توان از ایران به‌عنوان کشوری جوان نام برد؛ چرا که استاندارد بین‌المللی میانگین سنی میانسالی در جهان ۳۰ تا ۶۰ سالگی تعریف شده است، اما پاییز سال ۹۷ شورای عالی جوانان پایان سن جوانی در ایران را ۳۵سال تصویب کرد و حتی با وجود این افزایش هم در کمتر از ۴سال باز هم کشور به دوره سالمندی رسیده است.
به تأکید کارشناسان، اگر فرصت طلایی ۵ تا ۶ سال آینده منجر به اجرای کامل و قطعی قانون جوانی جمعیت نشود، ایران به یک کشور سالخورده قطعی تبدیل خواهد شد. این در حالی است که براساس آمارها و داده‌های مستند، تحولات جمعیت کشور نامطلوب و نگران‌کننده گزارش می‌شود و با نرخ باروری حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن و نرخ رشد جمعیت ۰.۷ درصد اجرای سیاست‌های جمعیتی در کشور را در مسیر سخت قرار داده است.
به‌گفته کارشناسان، از مهم‌ترین ویژگی‌های تحولات جمعیت ایران، سرعت بسیار بالای تغییرات سنی است که از نظام برنامه‌ریزی پیش افتاده و نظام مدیریت کشور را با چالش‌های بسیار پیچیده‌ای روبه‌رو خواهد کرد. براساس اعلام قاسمی هم در شرایط کنونی رشد جمعیت گروه سنی صفر تا ۱۴ سال حدود صفر درصد، رشد جمعیت سنین کار و فعالیت ۱۵ تا ۶۴ سال حدود ۰.۵درصد و رشد جمعیت گروه سنی سالمندان ۶۵+ سال حدود ۵درصد است. با اینکه روند سالخوردگی جمعیت یک روند عمومی و جهانی است اما این چالش فراگیر بین‌المللی در ایران با ۲ویژگی منحصر به فرد ابعاد بحرانی یافته است؛ سرعت بالای روند سالخوردگی جمعیت و سالخوردگی جمعیت پیش از توسعه و پیشرفت در ایران.
بیشتربخوانید: پیرترین و جوان‌ترین استان‌های ایران را بشناسید
برخی دستگاه‌ها مقاومت می‌کنند
«براساس داده‌های موجود و در شرایط فعلی، ایران کشوری میانسال به شمار می‌رود و عنوان «ایران جوان» که پرکاربرد بود از این پس، درباره کشورمان عبارت درست، علمی و دقیقی نخواهد بود.» دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور با اعلام این موضوع، به همشهری می‌گوید: «باید به این نکته توجه کرد که حرکت کشور به سمت سالخوردگی هم شتاب دارد و با این روند تا سال۱۴۳۰ (۲۰۵۰میلادی) ایران به یکی از کشورهای فوق سالمند جهان تبدیل خواهد شد.»
به‌گفته صالح قاسمی، ما هم‌اکنون شاهد کاهش جمعیت نیستیم، بلکه کاهش نرخ رشد جمعیت داریم: «این نرخ رشد به حدود ۰.۷درصد رسیده و کمترین نرخ رشد کشور در طول تاریخ است و احتمالا تا سال۱۴۱۵ صفر و پس از آن هم منفی خواهد شد که منجر به کاهش کل جمعیت است. پیش از این ۶تا ۷سال به‌عنوان فرصت طلایی در ایران برای جبران این مسئله ذکر می‌شد، اما این عدد اکنون به ۵سال رسیده است. دلیلش هم این است که زنان دهه شصتی تا ۵سال آینده از سن باروری خارج می‌شوند و تنها زنان دهه ۷۰ در سنین باروری خواهند بود اما با توجه به کاهش جمعیت آنها افراد در سنین باروری به‌شدت کاهش پیدا می‌کنند و ما این فرصت را از دست خواهیم داد.»
این مسئول کارگروه جمعیت مرکز ارزیابی اجرای سیاست‌های کلی نظام، قانون جوانی جمعیت را جامع و خوب ارزیابی می‌کند اما معتقد است که باید به‌صورت کامل، جامع و با اصلاح نگرش جامعه انجام شود تا موفقیت‌آمیز باشد: «این قانون آبان سال گذشته اصلاح و حدود ۱۰ماه است که ابلاغ شده است. سال۱۴۰۱ هم در قانون بودجه حدود ۱۱هزار میلیارد تومان بودجه گرفته و امسال لازم‌الاجراست. اما علاوه بر اجرای قانون باید پیوست فرهنگی - رسانه‌ای هم داشته باشد و منجر به اصلاح نگرش در جامعه شود. عزم ملی و همگانی مدیران هم در این‌باره ضرورت دارد. درصورت تحقق این شروط می‌توان انتظار داشت که نرخ باروری تا سال۱۴۱۰ به بالاتر از سطح جانشینی (۲.۱به ازای فرزند به ازای هر زن) برسد و نرخ رشد صفر نشود.»
او می‌گوید: «قانون جوانی جمعیت قدم اول تحقق سیاست‌های کلی جمعیت است و بنا نیست تمام مسئله جمعیت از سوی این قانون حل شود. این قانون در قدم نخست قابل‌قبول است. اما ۲نکته درباره آن وجود دارد؛ اول اینکه به درستی اجرا نشده و هنوز برخی دستگاه‌ها در برابر آن مقاومت می‌کنند. تاکنون حداکثر ۳۰درصد از قانون جوانی جمعیت اجرایی شده و مابقی آن با استنکاف و مقاومت دستگاه‌ها بر زمین مانده است. باید در این‌باره یک مطالبه عمومی شکل بگیرد تا اجرایی شود. نکته دوم هم اینکه همزمان با اجرای قانون جوانی جمعیت باید یک پیوست، فرهنگی – رسانه‌ای داشته باشیم. قانون و اجرای آن بسیار ضروری و لازم است و حتما در کنار اجرای آن که امتیازات اقتصادی برای خانواده‌ها درنظر گرفته، باید پیوست‌های فرهنگی – رسانه‌ای اصلاح نگرش، ارزشگذاری اجتماعی و فرهنگ عمومی در این‌باره هم در دستور کار قرار بگیرد.»
به‌گفته این پژوهشگر اجتماعی، سیاست‌های جمعیتی در صددرصد کشورهای غربی و ۶۵درصد کشورهای دنیا در حال اجراست و کشورهایی در این‌باره موفق شده‌اند که ۲راهبرد اصلی را با جدیت پیگیری کرده‌اند: «اول راهبردهای اقتصادی به‌معنای حمایت اقتصادی از خانواده و دوم راهبرد فرهنگی برای اصلاح نگرش جامعه برای فرزندآوری. در این‌باره روسیه عملکرد خوبی داشته و بعد از حدود ۲۰سال نرخ رشد منفی در این کشور مثبت شده است. در دانمارک نرخ باروری افزایش داشته و سنگاپور هم روند شدید کاهش نرخ رشد جمعیتی را متوقف کرده است. در همسایگی ایران هم، ترکیه تعداد موالید را افزایش داده است.»
