مشروح سخنرانی ظریف در مراسم رونمایی از اسناد محرمانه وزارت خارجه

بسم الله الرحمن الرحیم

اساتيد و پژوهشگران گرامی، حضار محترم

حضور شما را در مراسم رونمايي از گوشه ای از اسناد تاريخي محرمانه وزارت امور خارجه که بر اساس مقررات و با نگاه به مصالح ملی در اختیار پژوهشگران قرار داده می شود خوشامد عرض می نمایم. این مناسبت را به همكارانم در مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي و به همه دست اندرکاران امر سند و به تمامی مراکز اسنادی و آرشیوی کشور بویژه اعضای مجمع هماهنگی تاریخ پژوهی و بانک های اسنادی کشور(مهتاب)تبریک مي گویم. مراسم امروز فرصتی را فراهم می نماید تا با گوشه هایی از گنجینه های ارزشمند موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه و نقش آن در تحكيم حاكميت ملي، تقويت میراث فرهنگی و تمدنی ایران و انتقال آن به نسل های جدید بیشتر آشنا شویم.

نگاه نهادینه و منسجم به آرشیو اسناد سیاست خارجی بیش از 115 سال قبل در اولین قانون تاسیس وزارت امور خارجه مورد توجه واقع شد. مرکز اسناد وزارت امور خارجه در برگیرنده مجموعه ای بی نظیر از میراث مستند ملی در قالب حدود 50 میلیون انواعسند سياسي ـ تاريخي است که قديمي‌ترين آنها متعلق به سال 868 هجري شمسي (1463 ميلادي) است. این اسناد مجموعه‌اي از فرمان ها، احكام،دستخط، ديوانيات، اخوانيات، سياهه‌ها، تصديق‌ها، نقشه ها، امهار، عکس ها، معاهدات و اسناد ديداري و شنيداري است كه به همت پيشينيان جمع‌آوري گردیده و حفظ و نگهداری می شود.

صرفنظر از نفیس بودن هر برگ از این اسناد از جهت نوع كاغذ،‌خط، مركب، افشانگري، جدول‌كشي، تذهيب، ترصيع، توقيع،ظهرنويسي، آستر، تاريخ و محل كتابت، اسلوب نگارش و غيره، آنچه آنها را از دیگر اسناد آرشیوی كشور متمايز مي‌كند نقشي است كه اين اسناد مي‌توانند در حفظ و معرفی میراث فرهنگی و تمدنی کشور و کمک به بازخوانی حافظه تاریخی ایرانیان داشته باشند. همچنین اسناد تاریخ دیپلماسی شیوه های به کارگیری فن دیپلماسی در نزد گذشتگان را نیز مشخص می سازند.

بخش اصلي اسناد تاريخ روابط خارجي ایران به صورت كشف بوده و در چارچوب ضوابط قانوني منتشر و در اختيار پژوهشگران قرار مي گيرد. اما بخش مهمي از اين گنجينه ملي نيز به صورت اسناد طبقه بندي شده هستند كه حدود 20 درصد از آرشيو تاريخ ديپلماسي را تشكيل مي دهند. هنگامي كه همراه با گشايش اولين سفارتخانه هاي ايران در خارج از كشور، هسته هاي اوليه نظام اداري وزارت امور خارجه نيز در حوزه ستادي ايجاد شدند، بخش يا واحدي به نام "دايره مرموزات"، "واحد رمز و محرمانه" و " اداره رمز و حفاظت اسناد" بوجود آمد تا ارتباطات طبقه بندي اين وزارتخانه را ساماندهي و مديريت كند. اين بخش از جمله تشكيلاتي است كه تا به امروز نیز همواره مورد توجه ويژه اي بوده و همگام با پيشرفت دانش و فناوري، از ابزارها و امكانات پيشرفته برخوردار گرديده است.

لذا همواره بخشي از اسناد روابط خارجيبه دليل ماهيت و حساسيت برخي از موضوعات و مسائل سياست خارجي و ضرورت حفظ اسرار حاكميتي، به صورت طبقه بندیتهیه شده اند. اما اين حساسيت مانع از آن نبوده است تا قانون از ضرورت دسترسي به اين اسناد در زمان مناسب خود غافل بماند. طبيعتا قانونگذار به اين نكته واقف بوده است كه بدون مراجعه به اين بخش از اسناد، هر نوع برداشتي از ديپلماسي گذشته و يا حتي درك صحيح مسائل امروز سياست خارجي ناقص خواهد بود.

تصويب ماده واحده توسط مجلس شوراي اسلامي در زمينه " انتشار اسناد طبقه بندي شده و تاريخي" وزارت امور خارجه در اسفند 1363 و آئين نامه هيات وزيران مصوب سال 1365 راه را براي آزادساري مشروط اسناد تاریخی در ايران هموار ساخت. به موجب اين قانون، اسناد كشف تاريخي با قدمت بالاي 30 سال و اسناد طبقه بندي شده بالاي 40 سال تحت ضوابطي زير نطر شوراي عالي نظارت بر اسناد با مسئوليت وزير امور خارجه، اجازه انتشار خواهند يافت.

اگرچه شرايط خاص دوران جنگ تحميلي و وجود موانع اداری در سال هاي پس از آن، يك وقفه 20 ساله را در اجراي اين قانون ايجاد كرد، اما خوشبختانه با تلاش همكاران ما در مركز اسناد وزارت خارجه و تصويب شوراي عالي نظارت بر انتشار اسناد، امكان آزادسازي حدود هفتاد هزار سند محرمانه تاريخي تا مقطع شهريور 1320 فراهم گرديده است. علاوه بر این، رويكرد شورا و وزارت خارجه آن است كه اسناد كشف و طبقه بندي تا بازه زمانی شهريور 1356 به تدريج مشمول آزادسازي قرار گيرند تا جامعه علمي و پژوهشي كشور امكان دسترسي به آنها ر ا بدست آورند.

بی تردید، در عصر انفجار اطلاعات، اسناد روابط خارجي به ما كمك می كنند تا حافظه تاريخي خود را بهتر به ياد بياوريم و از تجربه هاي گذشته براي زندگي امروز درس بگيريم. تجربه به مامي آموزد كه اگر امروز انتشار اسنادي را كه به تقويت هويت ايراني، تحكيم حاكميت ملي و افزايش پيوندهاي فرهنگي و تمدني با حوزه همسايگان كمك خواهند كرد به تاخير بياندازيم، فردا ديگران با اسناد ناقص و مخدوش و برخوردهاي گزينشي با اسناد تاريخي، براي خود هويت جعلي خواهند ساخت.

موضوع اسناد تاريخ ديپلماسي تنها به انتشار آنها خلاصه نمي شود. اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه به اتکای گنجینه ارزشمند اسنادی که در اختیار دارد، مجموعه ای از فعالیت های مرتبط با خدمات پژوهشی، همکاریهای اسنادی، برگزاری همایش ها و میزگرد های بزرگداشت روابط ، گرامیداشت شخصیت های فرهنگی و تاریخی و گفتگوهای تاریخی تمدنی با دیگر کشورها بویژه در حوزه تمدنی ایران را با هدف احیاء و تحکیم پیوندهای فرهنگی و تمدنی، کمک به ارتقاء روابط سیاسی، ترویج ادیبات تاریخ پژوهی در حوزه سیاست خارجی و کمک به دستگاه دیپلماسی در دستور کار قرار داده است.

از دیگر اقداماتی که با هدف بهره گیری از اسناد تاریخی برای معرفی ویژگیهای فرهنگی و تمدنی ایران در دستور کار قرار دارد، ثبت مجموعه های اسنادی وزارت امور خارجه در فهرست ملي و بين المللي حافظه جهانی یونسکو است. در این رابطه تاکنون مجموعه نفيس نقشه هاي تاریخی مربوط به عصر قاجار در فهرست بین المللی برنامه حافظه جهانی یونسکو و مجموعه اسناد و تصاویر کربلا در فهرست حافظه جهانی منطقه آسیا و اقیانوسیه یونسکو ثبت گردیده اند. علاوه بر اين، دو مجموعه ارزشمند اسنادي " عكس هاي تاريخي" و " مكاتبات سران جهان با دولت ايران در دوره قاجار" نيز اخيرا در فهرست ملي برنامه حافظه جهاني به ثبت رسيده است.

اميدوارم با تلاش هاي حاضر، اسناد تاریخی کشور به خوبي پاس داشته شوند و به عنوان ميراثي گرانبها در دسترس پژوهشگران حال و آينده قرار گيرند.