هشدار درباره بحرانی شدن بازار دارو تا ۶ ماه آینده/ علت کمبود دارو در کشور چیست؟
رویداد۲۴ کمبودهای دارویی به خصوص آنتی‌بیوتیک در سراسر کشور از تیرماه امسال شروع شد و در آبان به اوج خود رسید. به‌طوری‌که ذخایر دارویی یک‌ماهه کشور در وضعیت قرمز قرار گرفت و داروهای در دسترسی همچون شربت سرفه، سرم، شربت استامینوفن کودکان، قرص ایبوپروفن، قطره‌های چشم و ... در برخی داروخانه‌ها نایاب شد و شهروندان مجبور بودند برای پیدا کردن ساده‌ترین داروها که همیشه در دسترس بود، داروخانه‌های شهر را زیر پا بگذارند.
طی هفته جاری نیز برخی داروهای بیماران اعصاب و روان، اسپری‌های تنفسی و ... در داروخانه‌ها کمیاب شد و شهروندان را با مشکلاتی مواجه کرد.
روز ۲۹ آذر بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت قول داد که ظرف یکی ۲ ماه آینده کمبود دارو در زمینه چند قلم دارو جبران شود.
او در عین حال گفت که «داروخانه‌ها مملو از دارو هستند ولی ممکن است تنها چند قلم دارو با کمبود مواجه شود و البته همیشه چنین مشکلاتی در کشور وجود داشته و مربوط به این دولت نیست.»
اما در حالی که عین‌اللهی روی مملو بودن داروخانه‌ها از دارو تاکید داشته، شواهد نشان می‌دهد که تعدادی از داروها در دسترس نیستند و متقاضیان باید حداقل چند داروخانه را بگردند تا داروی مورد نیاز خود را پیدا کنند.
این که مشکل کمبود دارو در کشور دقیقا به چه علتی ایجاد شد، برمی‌گردد به ۲۲ تیر امسال که ارز ۴۲۰۰ تومانی از دارو حذف و ارز نیمایی جایگزین آن شد. در این میان سازمان غذا و دارو وعده داد که تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد قیمت دارو افزایش پیدا می‌کند و دولت زیان ناشی از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی را با کالابرگ‌های الکترونیکی برای مصرف‌کنندگان جبران خواهد کرد. پس از اجرای این طرح، قیمت مواد اولیه دارو تا ۵ برابر افزایش یافت که همین موضوع بر قیمت نهایی آن نیز تاثیرگذار بود و بازار دارو و جیب مردم را ملتهب کرد.
حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی علاوه بر اینکه قیمت داروهای وارداتی را چندین برابر کرد، بسیاری از شهروندان را مجبور کرد که به سمت داروهای مشابه ایرانی بروند. این اتفاقات منجر به کاهش تولید انواع دارو در کارخانه‌ها شد. به طوری که تابستان امسال شاهد کمبود سرم و از ابتدای پاییز تاکنون شاهد کمبود آنتی‌بیوتیک و سایر داروها در سراسر کشور هستیم.
نائب رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو نیز چند روز پیش درباره کاهش تولید دارو در کشور توضیح داد: «کمبود برخی اقلام دارویی از جمله سرم به این دلیل نیست که نمی‌توانیم تولید کنیم. بلکه سود آن کم است. به نظر می‌رسد که قیمت برخی از اقلام دارویی صحیح و واقعی نیست. قیمت‌ها باید به نفع تامین‌کننده باشد و پوشش بیمه و هزینه‌ها هم باید به نفع مصرف‌کنندگان تمام شود.»
مجتبی بوربور درباره علت کمبود دارو در کشور علاوه بر کاهش تولید، به این موضوع هم اشاره کرد که «سیاست عدم واردات داروهایی که مشابه آنها در داخل کشور تولید می‌شود، همچنان ادامه دارد و وزارت بهداشت این سیاست را با شدت دنبال می‌کند و تلاش دارد که داروی مورد نیاز کشور را از منابع داخلی تهیه و تامین کند. بنابراین الان واردات دارو از نظر میزان و ارزش، کمتر از پیش‌بینی‌ها شده است.»
کمبود آنتی‌بیوتیک نسبت به ۲ ماه پیش بهتر شده است
دکتر سید حمید خوئی، دبیر انجمن علمی داروسازان ایران در این رابطه به خبرنگار همشهری‌آنلاین می‌گوید: کمبودهای دارو به خصوص کمبود آنتی‌بیوتیک در مقایسه با شرایط ۲ ماه پیش به میزان بسیار معتنابهی بهتر شده است. به طوری که الان مساله کمبود داروهای آنتی‌بیوتیک برای بیماران سرپایی وجود ندارد. البته هنوز برخی از اقلام آنتی‌بیوتیک در بیمارستان‌ها به راحتی قابل تهیه نیستند یا با کسری مواجه است، ولی کمبودی که در زمینه فرآورده‌های آموکسی‌سیلین و سفکسیم و ... وجود داشت، برطرف شده است.
دکتر خوئی می‌گوید: کمبودهای دارویی هنوز کم و بیش وجود دارد. این مساله در تمام ۴۳ سالِ گذشته وجود داشته و فقط شدت آن کم و زیاد می‌شده اما شرایط الان نسبت به ۲ – ۳ ماه پیش بهتر شده است. البته کمبودها متغیر است. در این بین وضعیت شهرستان‌ها هم مثل تهران است. یعنی هیچ امتیازی برای توزیع دارو در تهران بین شرکت‌های پخش وجود ندارد. این که داروهایی در تهران پخش شود و در شهرستان‌ها خیر، نداریم. اگر دارو تامین باشد، مربوط به همه جای کشور هست.
بیشتربخوانید: گرانی داروی خارجی به نیت فروش داروی داخلی/ دارو ۳ نرخی شد؟
دلایل کاهش تولید دارو در کشور
دبیر انجمن داروسازان ایران در پاسخ به سوالی درباره دلایل کاهش تولید دارو در کشور، می‌گوید: ببینید برای تولید و عرضه یک فرآورده دارویی به بازار، گاهی نیاز به ۵۰ – ۶۰ قلم ماده دارویی، بسته‌بندی، ظرف و ... است. یعنی همه چیز فقط دست صنعت داروسازی نیست. در یک مقطع سرم در کشور کمیاب شد و دلیلش این بود که امکان تامین ظرف PVC سرم وجود نداشت. گاهی در تامین شیشه مشکل پیش می‌آید، گاهی در تامین ظرف و ... . صنعت داروسازی به صنایع متعدد دیگری گره خورده که هرکدام از آن صنایع وقتی مختل شوند، خود به خود اثرات خود را روی تولید دارو می‌گذارند. حتی گاهی کمبود کاغذ و مقوا در بسته‌بندی دارو اختلال ایجاد می‌کند و عرضه آن به بازار را با تاخیر مواجه می‌کند. تولید اسپری‌های تنفسی که این روزها در داروخانه با کمبود آن مواجه هستیم هم به دلیل عدم تامین حامل، با کاهش تولید روبرو شده و علت در دسترس نبودن آن، این موضوع هم هست.
دکتر خوئی ادامه می‌دهد: صنایع PVC که در داروسازی زیاد کاربرد دارد، از پتروشیمی تهیه می‌شود. پتروشیمی هم بدون هیچ ملاحظه‌ای، سالی چند بار قیمت محصولاتش را بالا می‌برد. یعنی ما از یک طرف در محدودیت قیمت دارو قرار داریم و از طرف دیگر با افزایش مستمر هزینه‌های دارویی مواجه‌ایم. متاسفانه دولت هنوز برای این مسله فکری نکرده است. وقتی PVC گران می‌شود، این گرانی باید در قیمت دارو هم دیده شود. اما عملا این اتفاق نمی‌افتد و طبیعتا تولیدکنددگان را دچار مشکلات متعددی می‌کند.
تولید دارو برای بعضی از تولیدکننده‌ها به‌صرفه نیست
دکتر داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که شرایط بازار داروی کشور عادی نیست. همان طور که شرایط دیگر بازارها عادی نیست، می‌گوید: تغییرات نرخ ارز، تاثیرات تحریم‌ها، مسائل نقدینگی شرکت‌ها و مسائل دیگر، همگی روی چرخه تولید دارو تاثیر زیادی می‌گذارد. این که گفته می‌شود تولیدکنندگان انگیزه خود را برای تولید از دست داده‌اند، درست نیست و من قبول ندارم. درست است که در حال حاضر شرایط تولید دارو در ایران بسیار سخت است و با وجود واردات دارو و دلالی و حتی با وجود افزایش قیمت دارو دردسرهای فراوانی دارد، اما از آنجا که احساس تکلیف حرفه‌ای و اخلاقی دارند، خیلی از تولیدکنندگان با وجود عدم سودآوری همچنان به تولیدات خود ادامه می‌دهند.
دکتر خوئی درباره مشکلات و موانع صنعت داروسازی کشور توضیح می‌دهد: مشکلات اصلی صنعت داروسازی در ایران کمبود نقدینگی، مشکل تامین منابع مالی، عدم تناسب هزینه‌های تولید دارو و قیمت نهایی دارو است. فقط در ۲ سال اخیر میزان افزایش حقوق کارگران در کشور چگونه بود؟ همین را مقایسه کنید با نرخ افزایش قیمت دارو. بالاخره صنعت دارو روی شانه‌های نیروی کار اداره می‌شود.
او تاکید می‌کند: باید قبول کنیم که در شرایط دشواری به سر می‌بریم و برای بعضی از تولیدکننده‌ها تولید دارو دیگر مقرون به صرفه نیست.
عضو هیئت علمی گروه داروسازی بالینی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: مشکلی که ما هیچ وقت به این شدت نداشتیم، کمبود نقدینگی است. وقتی قیمت ارز بالا می‌رود، برای خرید این ارز باید ریال داشت. غیر از این، ما داریم به سمت و سویی می‌رویم که ماشین‌آلات صنایع و کارخانجات دارند کهنه می‌شوند و نیاز به نوسازی دارند و نوسازی هم هزینه دارد. الان گردش مالی خیلی از صنایع اجازه هزینه‌کرد برای نوسازی را نمی‌دهد. دلیلش هم تشدید تحریم‌ها و نیز آزاد شدن قیمت ارز است که کمبود نقدینگی شدیدی را به صنایع ازجمله داروسازی تحمیل کرده است.
دکتر خوئی این را هم اضافه می‌کند که البته عامل بزرگی مثل کرونا را نباید از نظر دور داشت که کل بازار دارویی را به هم ریخت و دولت را مجبور کرد که ۲ سال تمام، همه توجه خود را روی تامین داروهای کرونا و واکسن آن متمرکز کند و در این شرایط، هم منابع ارزی برای تامین داروهای غیرکرونایی کمتر شد و هم منابع ریالی که پیامدهایش را الان شاهد هستیم.
کشور در شرایط بحرانیِ دارو به سر می‌برد؟
دبیر انجمن علمی داروسازان ایران در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر کشور در شرایط بحرانی دارو به سر می‌برد، می‌گوید: در حال حاضر اصلا در شرایط بحرانی دارو نیستیم اما اگر نقدینگی صنعت داروسازی تامین نشود، وام‌های ارزان به صنایع پرداخت نشود و حمایت‌های لازم از صنایع صورت نگیرد، ممکن است طی ۳ تا ۶ ماه آینده دچار بحران جدی شویم.
مشاور عالی رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که در کدام داروها بیشتر کمبود وجود دارد، می‌گوید: گفتن دقیق از کمبودها، هم به کمبودها دامن می‌زند و هم در میان مردم نگرانی و دلهره ایجاد می‌کند و به مشکلات موجود دامن می‌زند. بیمار انسولینی ماهانه یک انسولین می‌خرد و استفاده می‌کند. اما وقتی بفهمد که کمبود ایجاد شده، می‌رود ۶ انسولین یکجا می‌خرد و به این ترتیب ۵ بیمار دیابتی دیگر نمی‌توانند انسولین مورد نیاز خود را تهیه کنند. دارو برای بیمار، از آب و غذا مهم‌تر است. وقتی نگران کمبود دارو می‌شود، مضطرب می‌شود.
دکتر خوئی اضافه می‌کند: نکته مهم این است که الان دارویی که تحت هیچ شرایطی پیدا نشود، شاید تعدادش بسیار اندک و انگشت‌شمار باشد. البته این مربوط به بیماران سرپایی است. فعلا کمبود بحرانی دارو نداریم. وقتی می‌گوییم بحران، یعنی نبود دارو اما کمبود یعنی وقتی داروی مورد نظر در دو داروخانه نبود، در داروخانه سوم پیدا می‌شود.
