مافیا چیست و پیدایش آن چگونه بود؟

رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: مافیا، کلمه‌ای که این روز‌ها زیاد می‌شنویم؛ مافیای مسکن، خودرو، نفت، مواد غذایی، دارو، فوتبال و... اما مافیا و تاریخچه آن چیست؟ مافیا به گروه‌هایی صاحب نفوذ و مخفی گفته می‌شود که مثل اختاپوس بر شبکه‌های مالی، تجاری و صنعتی یک کشور چنگ می‌زند. در واقع هرجا تشکیلاتی مخفیانه مشغول به کاری عمدتاً اقتصادی باشد، از آن به‌عنوان مافیا نام برده می‌شود.

گروه‌های مافیایی همواره به دنبال کسب ثروت‌اند و برای دست‌یابی به این امر، ناگزیر باید صاحب قدرت نیز شوند. مافیایی‌ها با تکیه بر ثروت بی‌اندازه خود، سعی می‌کنند اراده خود را به برخی سیاستمداران تحمیل کرده و شبکه ثروت خود را از حمایت سیاستمداران برخوردار کنند. هدف از این کار این است که با کمک قدرت بتوانند روند سریع‌تری را در کسب و حفظ ثروت طی کرده و برای خود مصونیت بیشتری ایجاد کنند. 

تخریب شخصیت اشخاص، تهدید و ارعاب و حذف فیزیکی از روش‌های مافیا برای برخورد با رقبا و موانع است. تمام فعالیت‌های مافیا در جهت کسب ثروت است. از جمله فعالیت‌های آن‌ها می‌توان به سازماندهی جرائمی مثل کلاهبرداری، رشوه‌خواری، قاچاق موادمخدر، قتل قراردادی، قمار، پول‌شویی و تجارت روسپی‌گری اشاره کرد.

تاریخچه پیدایش مافیا

نظرات زیادی در مورد معنی کلمه مافیا وجود دارد. نام رایج مافیا، بین اعضای آن کوزا نوسترا به معنای «کارما» بوده است. برخی بر این باورند مافیا از کلمه سیسیلی mafioso که احتمالاً ریشه در لغت عربی ماهیاس به معنای مبارزه پرخاشگرانه دارد گرفته شده است. حکمرانی اعراب طی سال‌های ۹۶۵ تا ۱۰۷۲ بر جزیره سیسیل می‌تواند از دلایل ریشه عربی کلمه مافیا باشد، اما مردم ایتالیا بر این اعتقادند که کلمه مافیا از جمله «Morte Alla Francia Italia Anelia» مرگ بر فرانسه، درود بر ایتالیا اقتباس شده است. 

مافیا از مجموعه‌هایی تحت عنوان خانواده تشکیل شده است. هر خانواده یک روستا، شهر یا منطقه را رهبری می‌کند. ساختار این خانواده‌ها را می‌توان به درخت تشبیه کرد. هر خانواده، توسط فردی به‌نام پدرخوانده رهبری می‌شود. یک مشاور هم وجود دارد که در گرفتن تصمیمات به رییس کمک می‌کند. بعد از رییس، معاون است که در مرتبه دوم فرماندهی قرار می‌گیرد. مرتبه بعد کاپو‌ها هستند که محدوده‌ای از قلمرو خانواده را در اختیار دارند. بعد از کاپو ممکن است گروه‌بان‌ها باشد که سرپرست سربازهاست. در نهایت سرباز‌ها هستند که پایین‌ترین جایگاه را در درون خانواده دارند و معمولاً کار‌های خطرناک مانند: قتل افراد مورد هدف، زورگیری و دزدی و... بر عهده آن‌ها است. 

بیشتر بخوانید:

معرفی بهترین سریال‌های مافیایی جهان

معرفی بهترین فیلم‌های گنگستری سینمایی جهان

در گروه‌های سنتی مافیا فرامین منحصر به فردی وجود داشته است مانند:

۱. هیچکس حق ندارد خود را مستقیماً به دوستان نشان بدهد؛ باید شخص ثالثی به عنوان واسطه وجود داشته باشد.

۲. به همسر دوستتان نباید نگاه کنید.

۳. نباید با پلیس دیده شوید.

۴. حق ندارید به بار یا رستوان بروید.

۵. همیشه باید در دسترس باشید، حتی اگر همسرتان در حال وضع حمل باشد.

۶. باید برای قرار ملاقات‌ها احترام قائل باشید.

۷. باید با همسرتان با احترام رفتار کنید.

۸. باید همواره حقیقت را بگویید.

۹. به ثروت دیگری چشم ندوزید.

۱۰. کسانی که خویشاوندی نزدیک در تشکیلات پلیس دارند، کسانی که خویشاوندی خائن در خانواده دارند، کسانی که به ارزش‌های اخلاقی پایبند نیستند، نمی‌توانند عضو کوزانوسترا شوند. 

اولین مافیا در قرون وسطی تشکیل شد که چند صد سال قبل از مافیای آمریکا و کوزا نوسترا بود. این گروه مافیا تقریباً در دوره حکومت سلجوقیان شکل گرفتند.

مافیا به‌طور خاص به شبکه خانواده‌های تبهکار با ملیت ایتالیایی آمریکایی به خصوص سیسیلی و به‌طور عام به انواع باند‌های تبهکاری فارغ از ملیت ایتالیایی و زمینه فعالیت خاص اشاره دارد.

مافیا انجمن مخفی خلافکاران سیسیل بود. این گروه در اواسط قرن ۱۹ میلادی به دلیل بی اعتمادی مردم به حکومت و وابستگی آن‌ها به افراد محلی قدرتمند در سیسیل بوجود آمد و بعد‌ها در شرق ایالات متحده آمریکا و استرالیا گسترش یافت.

به گزارش رویداد۲۴ نخستین سازمان تبهکاری با نقش اجتماعی و سیاسی اثرگذار، در سیسیل شکل گرفت؛ بنابراین مافیای سیسیلی را می‌توان به عنوان الگوی سایر سازمان‌های تبهکاری که در سراسر جهان شکل گرفته‌اند دانست. اشراف سیسیلی با همکاری نهاد‌های سیاسی ضعیف، از بزه‌کاران در اختلافات و دعواهایشان استفاده می‌کردند. زمین داران سیسیلی موفق‌ترین بزهکار در منطقه را تحت عنوان پدرخوانده به سیاستمداران معرفی می‌کردند. به این ترتیب بزه‌کاران با سیستم سیاسی یکی می‌شدند. از قرن سیزدهم اشراف سیسیلی راهزنان را به کار می‌گرفتند و با حمایت و رهبری آن‌ها، راهزنی سیاسی واقعیت روزمره‌ای شده بود. 

در ایالات متحده آمریکا نیز، اوج قدرت گرفتن گروه‌های مافیا در سال ۱۹۲۰ و زمان تصویب قانون منع فروش مشروبات الکلی بود. تبهکاران بعد از به تصویب رسیدن این قانون سریعا وارد عمل شده و با توجه به گستردگی مرز‌های ایالات متحده، قاچاق غیرقانونی مشروبات الکلی از کانادا و سایر کشور‌های همسایه، به‌صورت وسیع شروع شد. اجرای این قانون فرصت رشد سریع گروه‌های تبهکاری را فراهم کرد و آن‌ها ثروت و قدرت زیادی را در شرق ایالات متحده بدست آوردند. 

در نیویورک که بیشترین قاچاق انجام می‌گرفت، دو گنگستر به نام‌های سالواتوره مارانزانو و جو ماسیرا اوضاع را بدست گرفتند. آن‌ها بین سال‌های ۱۹۲۱ تا ۱۹۳۱ بر سر منافع خود با یکدیگر وارد جنگ‌های خونینی شدند. بزرگ‌ترین این جنگ‌ها جنگ کاستلاماره بود که باعث کشته و مفقود شدن بیش از دویست نفر در نیویورک و نیوجرسی شد. با ریزش گسترده بزرگان مافیا در این جنگ، زمینه برای قدرت گرفتن بزرگ‌ترین مرد مافیا تا آن زمان به نام چارلز لوچیانو ملقب به خوش شانس فراهم شد. لوچیانو با حمایت از دن سالواتوره وارد جنگ شد و سالواتوره توانست با کمک او، ماسیرا را خلع قدرت کند. این جنگ با پیروزی دن سالواتوره مارانزانو در سال ۱۹۳۱ به پایان رسید و مارانزانو به عنوان رهبر تمام رهبر‌ها انتخاب شد. قدرت مارانزانو و گروهش در سال‌های ۱۹۳۱–۱۹۲۹، به قدری زیاد شد که این گروه در میان تبهکاران نیویورک با لقب امپراطوری روم شناخته می‌شد. 

لوچیانو ابتدا با از بین بردن ماسیرا وفاداری خود را در ظاهر به دن سالواتوره ثابت کرد، ولی بعد از گذشت تقریبا چهار ماه، سالواتوره در دفترش به طرز مشکوکی به قتل رسید و چهل نفر از طرفداران او نیز در یک شب کشته و مفقود شدند. لوچیانو که در قتل مارانزانو دخالت داشت در سال ۱۹۳۱ بر کرسی ریاست مافیای ایالات متحده آمریکا نشست. بعد از آن او در کمیسیونی با پایه‌ریزی خودش، به عنوان رهبر مافیا انتخاب شد. چارلز لوچیانو دوستانی باهوش و قدرتمند داشت مانند فرانک کاستلو، ویتو گنووسه، آلبرت آناستازیا، کارلو گامبینو، میر لانسکی و باگزی سیگل یهودی که به کمک آنها، مافیای آمریکا را وارد مرحله جدیدی از ثروت و قدرت کرد و در سال ۱۹۳۲ سندیکای ملی جنایت‌کاران (شامل رهبران پنج خانواده مافیایی در نیویورک) را به وجود آورد. سپس با تشکیل کمیسیون، خود در راس این سندیکا، به عنوان رهبر قرار گرفت. لوچیانو در سال ۱۹۳۶ به زندان افتاد، ولی چند سال بعد در جنگ جهانی دوم به دلیل کمک به ارتش آمریکا در ورود به سیسیل ایتالیا و سرکوب ژنرال موسلینی از زندان آزاد شد. بعد از لوچیانو به ترتیب فرانک کاستلو ویتو گنووسه، جوزف بونانو و کارلو گامبینو رهبری کل مافیای آمریکا را دست گرفتند. خانواده‌های مافیایی آمریکا هنوز هم با همان کیفیت، ولی با ساختاری متفاوت حفظ شده‌اند و این ساختار با گذشت ۹۰ سال هنوز فعالیت می‌کند. البته این تشکیلات در روسیه شاخ و برگی بسیار بیشتر از آنچه در آمریکا و ایتالیا بود پیدا کرد.

در ایران نیز، در دوران سلطنت پهلوی و تا پیش از انقلاب، ساختار باز اقتصاد خصوصی و بنیاد‌های اقتصادی باعث بروز مافیاگری شده بود و منحصر به بخشی از دربار و رانت خواری افرادی مانند اشرف پهلوی بود. اکنون مافیا فقط مربوط به کشور خاستگاه آن نیست، بلکه در کشور‌های دیگری مانند روسیه گروه‌های مافیایی بسیار قوی در حال فعالیتند. 

قبل از فیلم سینمایی پدر خوانده به کارگردانی فرانسیس فورد کاپولا که بر اساس رمانی به همین نام از ماریو پوزو در سال ۱۹۶۹ نوشته شده، اکثرا خبر از چگونگی این تشکیلات نداشتند. اما این فیلم مناسبات مافیا را نشان داد که البته شبیه‌ترین روایت به مافیای اصلی سیسیل است.

مافیا در ایران

شنیدن اسم مافیا در ایران، شاید ما را به یاد گانگستر‌های ایتالیایی و گروه‌های سازماندهی شده بیندازد، ولی باید ذهنیت خود را در این‌باره تغییر داد؛ در واقع آنچه در ایران از آن به عنوان مافیا یاد می‌شود، نظام اداری معیوبی است که بطور سازمان‌یافته شکل گرفته است. به این معنا که وجود قوانین معیوب، به سیاسیون و صاحبان قدرت این امکان را می‌دهد که بطور قانونی (رانت) و یا بطور غیرفانونی وارد روابط مالی فاسد شوند.

تعریف برخی منابع علوم اجتماعی از این نوع فساد اینگونه است: رفتار یک مقام بخش عمومی که در جهت منافع شخصی از وظایف متعارفش منحرف می‌شود؛ مانند رشوه‌خواری، حمایت از نزدیکان، کمک غیرقانونی به کمپین‌های انتخاباتی، تقلب، اختلاس، امتیازخواهی و...

مافیای خودرو، نفت، آب، ارز، فوتبال، سینما، دارو، چوب، کاغذ، کتاب، سیگار، شکر و... از جمله مواردی است که در اخبار ایران بار‌ها به گوش رسیده است. به عنوان نمونه، در سال ۹۶، محمدرضا منصوری، نماینده‌ وقت مردم ساوه و زرندیه، به مافیای حاکم بر خودروسازی داخل کشور اشاره کرد که قصد فراری دادن سرمایه‌گذار خودروساز خارجی (شرکت رنو) را دارد که ثمره آن از دست دادن میزان زیادی سرمایه‌گذاری و از بین رفتن فرصت‌های شغلی است.

ابوالفضل ابوترابی، نماینده مردم نجف‌آباد در سال ۹۶ گفت: مافیای پیچیده‌ای در صنعت خودرو شکل گرفته و رانت و فساد در بخش واردات و تولید بیداد می‌کند.

عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز درباره این مافیا اظهار کرد: زور کسی در کشور به مافیای خودروسازی نمی‌رسد؛ در دولت قبل تصویب شد که خودرو‌های فرسوده باید با ورود خودرو‌های جدید از رده خارج شوند؛ اما به دلیل قدرت صنعت خودروسازی این مصوبه لغو شد.

در سال ۹۴، محمدحسین پاپلی یزدی، جغرافیدان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز به وجود مافیای آب در کشور اشاره کرد و گفت: مافیای بسیار پیچیده‌ای حول محور اقتصاد آب در ایران تشکیل شده است. مسئولانی که مدت‌هاست درباره بحران آب حرف می‌زنند، یا نمی‌دانند یا نمی‌خواهند به اصل قضایای پشت پرده آب بپردازند. ۳۰ سال است که فقط سه درصد بودجه وزارت نیرو مربوط به آب زیرزمینی است و ۹۷ درصد بودجه مختص آب‌های سطحی می‌باشد. چراکه شرکت‌های گردن‌کلفتِ مشاور، نمی‌توانستند در زمینه آب زیرزمینی طرح‌های میلیاردی بگیرند؛ بنابراین رفته‌اند سراغ سدسازی که میلیارد‌ها پول در آن است. 

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت و محمدرضا مقدم، معاون وزیر نفت نیز به نقش مافیا در صنعت نفت ایران اشاره می‌کنند. امروز بر کسی پوشیده نیست که در دوران تحریم نفت ایران، افرادی خاص در دادوستد‌های نفتی کشور دست داشتند که آن روز‌ها خود را به عنوان بسیجی اقتصادی معرفی می‌کردند و امروز به عنوان مفسد اقتصادی شناخته می‌شوند.

این‌ها فقط نمونه‌ای از وجود فساد در کشور است. فساد در شهرداری، دادوستد‌های نفتی، حقوق‌های نجومی، بازار ارز، کمپین‌های انتخاباتی، صنعت خودروسازی، واردات کالا و بسیاری حوزه‌های دیگر بیان کننده این واقعیت است که نظام اداری کشور شدیداً درگیر فساد اداری شده است. مقابله با فساد به خاطر ماهیت پنهان این پدیده، یک چالش بزرگ است، ولی مقابله با آن غیرممکن نیست.

در ایران در سال ۸۷ طی لایحه‌ای، «قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد» تصویب و ابلاغ شد. طبق این قانون، تعریف فساد این بود: هرگونه فعل یا ترک فعل که توسط شخص حقیقی یا حقوقی، به صورت فردی، جمعی یا سازمانی، به طور عمد و با هدف کسب امتیاز و در جهت منافع شخصی و یا منافع دیگری، با زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات کشور انجام پذیرد که سبب زیان رساندن به اموال و منابع کشور، منافع، سلامت و امنیت عمومی و مردم شود. " در این خصوص قوه قضائیه، قوه مجریه، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف، وظایف مشخصی در راستای آموزش و اطلاع‌رسانی، اجرای قانون، ارائه شاخص‌های میزان فساد اداری و شفاف‌سازی باید ایفا کنند، هرچند با وجود چنین تصمیماتی، باز هم شاهد مافیا و فساد اداری در سطح کشور هستیم.