نحوه درگذشت پیامبر و امامان

رویداد۲۴ مریم آیتی: بسیاری از افراد و مخصوصاً دانش آموزان کنجکاو هستند تا بدانند، پیامبر اکرم (ص) و امامان به صورت چشم از جهان بستند. برای پاسخ به این پرسش، مطلب زیر را بخوانید.

نحوه درگذشت حضرت محمد پیامبر اکرم

یکی از مسایلی که ابهام دارد، آن است که آیا حضرت محمد (ص) به مرگ طبیعی از دنیا رفت و یا شهید شد؟ 

در برخی از متون آمده است: «گروهی، زنِ یکی از اشراف یهود را به نام زینب فریب دادند که پیامبر را از طریق غذا مسموم سازد. نقشه وی از این قرار بود که آن زن، کسی را خدمت یکی از یاران پیامبر فرستاد و از او پرسید که پیامبر اسلام کدام عضو از گوسفند را بیشتر دوست می‌دارد؟ او در پاسخ گفت: ذراع گوسفند (سر دست) مطبوع‌ترین عضو برای پیامبر است. زینب، گوسفندی را بریان کرد و آن را مسموم ساخت، و بیش از همه در ذراع آن سم داخل کرد و به عنوان هدیه خدمت پیامبر فرستاد. پیامبر نخستین لقمه‌ای را که به دهان گذارد، احساس کرد مسموم است. فوراً آن را از دهان در آورد، ولی کسی که با ایشان غذا می‌خورد، یعنی «بشر بن براء معرور» که از روی غفلت چند لقمه خورده بود، پس از مدتی بر اثر سم درگذشت. پیامبر دستور داد زینب را احضار کردند و به او گفت: چرا چنین جفایی را بر من روا داشتی؟! وی در پاسخ گفت: تو اوضاع قبیله ما را هم بر هم زدی، من با خود فکر کردم که اگر فرمانروا باشی، با خوردن این سم از بین خواهی رفت، و اگر پیامبر خدا باشی، قطعاً از آن اطلاع یافته و از خوردن آن خودداری خواهی کرد.

ابن اسحاق گزارش می‌دهد: «رسول خدا در معرض وفات خود به «امّ بشر» دختر «براء بن معرور» که برای عیادت وی آمده بود، گفت: از همان خوراکی که با برادرت در «خیبر» خورده، اکنون رگ دلم قطع می‌شود. بدین جهت مسلمانان رسول خدا را علاوه بر افتخارات نبوّت دارای مقام شهادت هم می‌دانستند.

با توجه به مطالب مذکور باید گفت:

۱- از برخی روایات و متون دینی استفاده می‌شود که پیامبر (ص) در جنگ خیبر مسموم شده و این مسمومیت در بیماری پیامبر مؤثر بوده است. برخی گفته‌اند: معروف این است که پیامبر در کسالت وفات خود می‌فرمود: این بیماری از آثار غذای مسمومی است که آن زن یهودی خورانده است.

شاید به خاطر همین روایات و متون تاریخی بوده که پیامبر (ص) را نیز دارای مقام شهادت می‌دانستند، همان گونه که ابن هشام تصریح کرده است.

۲- درباره این که به پیامبر (ص) شهید گفته نمی‌شود، شاید بدان جهت باشد که مسایل تاریخی ابهام دارد یا سند برخی از روایات اشکال دارد. طبیعی است چیز‌هایی را می‌توان به ساحت مقدس پیامبر نسبت داد که شبهه و ابهام نداشته باشد. از سوی دیگر دقیقاً مشخص نیست که مسمومیت، چقدر در رحلت پیامبر تاثیرگذار بوده؛ زیرا مسمومیت در سال هفتم هجری بوده، ولی رحلت پیامبر در سال ۱۱ هجری اتفاق افتاده و این فاصله زمانی حکایت از آن دارد که مسمومیت عامل اصلی رحلت پیامبر نبوده است. اگر مسمومیت علت اصلی رحلت پیامبر (ص) بود، باید پیامبر بعد از مسمومیت از دنیا می‌رفت، همان گونه که «بشر بن براء» که از گوشت همان گوسفند خورده بود، فوت کرد.

شیعیان تاریخ رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را ۲۸ صفر سال یازدهم هجری و علمای اهل سنت ماه ربیع الاول می‌دانند و در این که چه روزى از ربیع الاول بوده است، اختلاف دارند؛ برخى روز اول، برخى روز دوم و برخى روز دوازدهم و... از این ماه را بیان کردند. 

چیزی که در منابع تاریخی ثبت شده آن است که آن حضرت مدتی بیمار شدند و پس از آن رحلت کردند. اما در روایاتی که از ائمه نقل شده است، بیان گردیده که آن حضرت در اثر سمی که به ایشان خورانده شد، به شهادت رسیدند.

درباره صحت و عدم صحت اقوال درباره رحلت و یا شهادت پیامبر (ص) نمی‌توان قضاوت کرد، زیرا داوری درباره مسایل تاریخی مبهم، مشکل است. از متون تاریخی استفاده می‌شود که پیامبر توسط زن یهودیه مسموم شده است. حال پیامبر (ص) در اثر مسمومیت از دنیا رفت یا نه، مشخص نیست.

بیشتر بخوانید: جنگ جمل چرا رخ داد و نتیجه آن چه بود؟

نحوه شهادت امام علی (ع)

ایشان طبق توطئه اشعث بن قیس سردار منافق خود و جمعی از خوارج یعنی قطامه بنت اخضر تیمیه -عبداارحمن بن ملجم مرادی یمنی- وردان بن مجالد و شبیب بن بحره در مسجد کوفه هنگام نماز صبح با شمشیر آغشته به زهر ضربت خورده و بعد از دو روز به شهادت رسیدند.

سرانجام قاتل: اشعث توسط معاویه مسموم شد -ابن ملجم و دو همراهش قصاص شدند- قطامه توسط مردی سر و گوشش بریده شد و بدنش سوزانده شد.

نحوه شهادت امام حسن (ع)

 ایشان توسط همسر خود اسما بنت اشعث بن قیس معروف به جعده با توطئه معاویه و فرستادن زهری کشنده توسط طبیب دربارش برای او بوسیله شیر زهر آلود هنگام افطار روزه خود مسموم و بعد از مدتی درمان به شهادت رسیدند. در تمام این مدت بار‌ها حضرت هنگام سخنرانی و موعظه خون بالا آوردند و همین امر باعث شد مورخان بی اطلاع یا مغرض به ایشان تهمت مسلول بودن بزنند. امام قبل از این سه بار مسموم شده بودند که یکبار توسط اصابت خنجر زهرآلود خوارج به پهلویشان در مدائن و بار دیگر ضربه نوک تیز و فلزی عصایی زهر آلود توسط مردی از مزدوران معاویه که در میان جمعیت خود را به هیات گدایی سائل در مسجد پیامبر در آورده بود به قوزک پایشان و بار دیگر احتمالا توسط همسرش با آب زهر الود هنگام بازگشت از سفر حج صورت گرفته بود. بعداز شهادت ایشان برای جلوگیری از دفن در کنار پیامبر خدا که مزار ایشان در خانه عایشه قرار داشت سربازان مروان حاکم مدینه به تحریک عایشه بدن امام را تیر باران کردند که ۷۰ عدد آن‌ها به بدن مبارکش اصابت کرده بود.

سرانجام قاتل: جعده توسط ماموران معاویه با دست و پای بسته در آب غرق شد.

نحوه شهادت امام حسین (ع)

با شروع حکومت یزید بن معاویه که کینه سختی از امام بر سر ماجرای ارینب همسر زیبای عبدالله بن سلام داشت و عدم بیعت امام با شخصی فاجر به عنوان خلیفه خدا حاکم مدینه طرح قتل ایشان را کشید. با دعوت امام از طرف شیعیان کوفه جهت رهبری ایشان به مکه آمدند، اما به علت احتمال درگیری مسلحانه در خانه خدا به سمت کوفه حرکت کردند. اما با تغییر شرایط سیاسی در کوفه و حاکم شدن عبیدالله بن زیاد مردم کوفه عهد شکنی کردند و سپاهی که قرار بود به سمت ایران حرکت کند به فرماندهی عمر بن سعد وقاص لشکر امام را در دشت کربلا محاصره کرد. بسیاری از لشکریان امام از میدان گریختند و فقط حدود ۱۱۰ نفر با ایشان ماندند به علاوه تعداد اندکی که از دشمن به آن‌ها پیوستند. بالاخره در ۱۰ محرم بعد از حدود یک هفته محاصره و تشنگی و گرسنگی تا عصر تمامی یاران حضرت به شهادت رسیدند و خود ایشان بعد از تحمل مصائب فراوان توسط سپاه تیر باران و سنگ باران و اماج ضربات شمشیر و نیزه قرار گرفت. از قاتلان ایشان می‌توان حرمله بن کاهل اسدی که تیر زهر آلود برسینه ایشان نشاند و سنان که ضربات کاری نیزه و شمشیر بر آنحضرت وارد آورد را نام برد. مردی از خوارج و یکی از فرمانده هان سپاه بنام شمربن ذی الجوشن سر مقدسش را از بدن جدا کرد. بسیاری از حاضرین در این جنایت از فرزندان کشته شدگان کفار در جنگ‌های صدر اسلام بودند که کینه سختی از علی ع و فرزندانش داشتند.

سرانجام قاتلین: توسط مختار بن ابوعبید ثقفی حاکم کوفه قصاص شدند.

نحوه شهادت امام سجاد (ع)

زندگی و رفت و آمد امام در زمان امویان بسیار تحت کنترل بود و سه بار مسموم شدند. در ماجرای زیارت خانه خدا هشام بن عبدالملک کینه سختی از امام گرفت و برادرش خلیفه یعنی ولید بن عبدالملک را تحریک به مجوز قتل ایشان کرد و خود ایشان را به زهر مسموم کرد. این کار آنقدر مخفیانه انجام شد که چگونگی آن مشخص نیست، اما طبق شواهد در ایامی که امام بستری بود به کاسنی و روغن بنفشه و... درمان می‌کردند و این نشان می‌دهد این زهر طبع گرمی داشته است که ظرف چند روز کبد را از کار انداخته است.

نحوه شهادت امام محمدباقر (ع)

ایشان در مدینه دشمنان زیادی داشت. از جمله زید بن حسن که در مراسمی با توطئه امویان با اصرار امام را مجبور به نشستن بر اسبی کرد که زهر مخصوصی در زین آن تعبیه شده بود که مدتی بعد در اثر آن ران‌های ایشان ورم کرد و در منزل بستری شدند و سه روز بعد به شهادت رسیدند. دراین ایام حاکم مدینه ابراهیم بن ولید بن عبدالملک بن مروان پسر برادر زاده خلیفه به دستور خود خلیفه هشام بن عبدالملک برای اطمینان دوباره بوسیله خوراندن غذا و نوشیدنی زهرآلود اثر سم را تشدید و درمان ایشان را بی ثمر کردند. امام ۵روز قبل از شهادت خوابی دیده بود و برای اصحاب تعریف کردند که خبر از این توطئه می‌داد.

سرانجام قاتل: هشام خلیفه مقتدر اموی که در صدور قتل امام سجاد و باقر ع نقش اصلی را داشت طوری در رصافه شام مرد و امویان اموالش را غارت کردند که جسدش بدون کفن روی زمین ماند و کسی حاضر نبود کفن خلیفه را از پول خود تهیه نماید سرانجام غلامان از روی ترحم او را دفن کردند.

بیشتر بخوانید: عایشه همسر پیامبر که بود و چه کرد؟

نحوه شهادت امام جعفرصادق (ع)

ایشان توسط عبدالله بن سلیمان والی مدینه به دستور خلیفه توسط انگور مسمومی که منصور دوانیقی (دومین حاکم عباسی) برایش فرستاده بود مسموم و به شهادت رسید منصور یکی از ۷ فرعون و طاغوتی است که پیامبر در مورد آن‌ها اشاره فرموده است. زیرا این ۷نفر دانسته و با یقین به مقام اولیای الهی زمان خود ظلم روا داشتند. امام در وصیت خود در مورد جانشین خود پرده از جنایت این دو نفر برداشت.

سرانجام قاتل: منصور به نفرین امام کاظم ع در سفر حج در بئر میمون به هلاکت رسید.

نحوه شهادت امام موسی کاظم (ع )

به گزارش رویداد۲۴ امام موسی کاظم به‌واسطه اقدامات محمد بن اسماعیل بن جعفر برادر زاده خود نزد خلیفه عباسی هارون در بغداد زندانی شد؛ و بعد از ۱۴ سال شکنجه و زندان‌های مکرر به شهادت رسید. هنگام اجرای توطئه‌ قتل هارون به بهانه سفر جنگی به شام بغداد را ترک کرد سپس خاندان ایرانی برمکی خصوصا یحیی برمکی و پسرش فضل با نقشه امام را به زندانبانی یهودی بنام سندی بن شاهک سپردند و او امام را با زهری که در ده عدد رطب تعبیه کرده بود مسموم کرد. طوری‌که اثر سبزی زهر در کف دستان امام نمایان بود. عباسیان برای رفع اتهام امام را در منزلی بستری کردند و طبیب بر بالینش آوردند و اعیان شیعه را حاضر ساختند که شهادت دهند او بیمار شده است. چندی بعد از ترس افشاگری امام بدن بی رمق او را در میان فرشی پیچیده آنقدر نگهداشتند تا خفه شده به شهادت رسید. سپس فرزند پیامبر را برهنه کرده به بزرگان شیعه نشان دادند که بدن او سالم و به بیماری فوت کرده است. به این هم قانع نشده بدن امام را تا سه روز بر سر پل بغداد به نمایش گذاشتند تا مردم باور کنند به مرگ طبیعی جان داده است. 

سرانجام قاتلین: تمامی خاندان برمکی توسط خود هارون قتل عام شدند.

نحوه شهادت امام رضا (ع)

خلیفه عباسی مامون بعد از قتل وزیر با درایت خود فضل بن سهل ایرانی ذوالریاستین و مسموم کردن سردار نامی خود طاهر پیوسته به دنبال فرصت مناسب برای قتل ولیعهد خود امام رضا بود تا اینکه در روستای سناباد واقع در خراسان این توطئه عملی شد. او که از علم و نفوذ امام بیم و حسادت داشت بدست خود دانه‌های انگور را بوسیله رشته‌های نخ مخصوص زهر آگین کرد و در مجلسی که امام را دعوت کرده بود بعد از اینکه جلو جمع چند دانه از آن خوشه انگور را که مسموم نبود را خورد آ نرا به امام تعارف کرد امام رد کرد. تا با اصرار مامون و بیان اینکه امام به خلیفه بدگمان است اجبارا سه دانه از انگور‌ها را تناول کردند که فورا اثر زهر نمایان شد و امام با ناراحتی مجلس را ترک کرد. مامون که از تبحر امام در طبابت اطلاع داشت افرادی برای زیر نظر گرفتن امام گماشت.

حضرت برای دفع سم در محلی که مشرف به باغ اناری بود طبیب خواست. مامون به یکی از غلامان همراه خود که ناخن‌های بلندی داشت دستور داد سمی شبیه تمبر هندی را در دستان خود ورز دهد طوریکه دست و زیر ناخن او به سم آغشته شد سپس نگران نزد امام آمد و از بیماری او ابراز ناراحتی کرد و دستور داد آن غلام تعدادی انار را چیده و بادستانش برای امام اب بگیرد، زیرا انار برای او مفید است. امام از نوشیدن امتناع کرد، ولی در مقابل اصرار او گفت باشد برای ساعتی بعد. اما بالاخره با اصرار ماموران با اشاره به اینکه قصد آن‌ها را می‌داند آنرا سرکشید. اثر این سم دیگر مداوا نشد و تا صبح که امام به شهادت رسید ایشان حدود۵۰ بار برای قضای حاجت خارج شدند و امعا و احشای ایشان بهم ریخت و مامون برای او پیغام می‌فرستاد که نگران نباشید اخلاطی است که باید دفع گردد.

امام رضا قبل از آمدن به طوس به طور مشکوکی ۷بار بیمار شدند، اما خود را مداوا کردند. یکبار هم قبل از ولیعهدی و آمدن اجباری او از مدینه به طوس نزدیک اهواز به طرز مشکوکی بیمار شدند و طبیبان از درمان عاجز شدند. دخود امام دارو‌های گیاهی مناسب (نیشکر و...) و محل رویش آن‌ها در خوزستان را به آن‌ها تعلیم داد و اطبا طبق نسخه خود حضرت، او را درمان کردند.

سرانجام قاتل: بعد از شهادت امام، مامون ۲۰ سال شب‌ها نخوابید و سرانجام در لشکرکشی که به شام داشت به مرض سختی مبتلا شد که تا مغز استخوان هایش را منجمد می‌کرد تا او را هلاک کرد.

نحوه شهادت امام محمدتقی (ع)

مامون عباسی برای تبرئه کردن خود از قتل امام رضا دخترش ام فضل را به اجبار به عقد امام جواد ع در آورد و به جز یک مورد به حضرت تعرضی نکرد و آنهم این بود که ام فضل بسیار نزد پدر از امام شکایت می‌کرد. طوریکه یکبار مامون با شمشیر به امام که در حال سجده بود حمله کرده ضربات متعددی به ایشان زد، اما زود پشیمان شد و با نگرانی برگشت و با تعجب دید امام در زیر لباس عبادت خود زره پوشیده است! بعد از مرگ مامون در لشگرکشی شام برادرش معتصم خلیفه شد. او امام را به بغداد خواند و بعد چند جلسه علمی و موفقیت امام در پاسخ گویی به سوالات کینه او را بدل گرفت و از نارضایتی همسر امام استفاده کرده به همراه دختر و پسر برادرش ام فضل و جعفر نقشه‌ای برای قتل امام کشید.

روزی به کاتب خود دستور داد امام را به بهانه تبرک و مشورت و آشنایی با یکی از وزرا به منزل خود دعوت و مسموم نماید. امام علاوه بر اکراه با اصرار فراوان کاتب به منزل او رفت در آنجا طبق نقشه اشناس سردار ترک خلیفه منتظر بود و از طرف خلیفه تحفه‌ای آورده بود و آن ظرفی بود مهر شده از شربت ریواس که همراه آن برف برای خنک کردن فرستاده شده بود و دستور داد آن را خنک کنند.

در سر سفره شام با اولین لقمه امام متوجه مسموم بودن غذا شد و با ناراحتی برخاست و دستور داد مرکب او را آماده برگشت کنند. کاتب امام را تکلیف به ماندن کرد امام فرمود رفتن من برای تو بهتر است. اشناس به اجبار امام را به خوردن شربت مجبور کرد امام فرمود باشد بعد. اما او بهانه آورد که برف آب می‌شود و باید این شربت را خنک نوشید پس به اجبار آن را نوشید و با شتاب خارج شده به منزل آمد، اما در آنجا اثر زهر شدید شد و امام بستری گردید. اما ام فضل دوباره امام را با انگور رازقی مسموم کرد و با کمک برادرش او را در حجره‌ای زندانی کرده حتی آب ندادند. این در حالی بود که خود ام فضل در پشت در گریه می‌کرد و امام او را نفرین می‌کرد. در مقابل ناله‌های امام به کنیزان دستور دادند شادی و هلهله کنند تا امام تشنه جان داد. سپس برای پنهان کردن جنایت خود غلامان مزدور جنازه امام را روی بام خانه‌ای سه روز رها کردند تا مردم متوجه آن شدند.

سرانجام قاتلین:طولی نکشید که ام فضل به بیماری تناسلی عفونی و عجیبی مبتلاشد و ناگزیر حرمسرای معتصم را ترک و تمام ثروت خود را خرج درمان کرد، ولی سودی نبخشید و در کوچه‌های بغداد با وضع بدی گدایی می‌کرد تا مرد. برادش هم وقتی مست بود در چاهی سقوط کرده هلاک شد!

نحوه شهادت امام علی النقی (ع)

عباسیان ایشان را از مدینه به سامرا آورده در شهرک نظامی تحت مراقبت قرار دادند. نحوه شهادت آن حضرت در زمان معتز عباسی در میان معصومین ع بسیار پنهان بوده است. معتمد برادر خلیفه امام را با سمی که به تدریج و آهسته و طولانی مدت اثر میکرد مسموم کرد و چون امام هادی در بستر افتاد همه جا را پر کردند که ایشان مریض شده است. این در حالی بود که اطبای دربار همه روز دور حضرت بودند و خلیفه و وزیران او احوال او را هر لحظه جویا می‌شدند تا در حالیکه سرش بر روی زانوی پسرش امام حسن ع بود به شهادت رسید.

نحوه شهادت امام حسن عسکری (ع)

ایشان در زمان خلافت معتمد و به دستور او و همراهی وزیرش عبیدالله بن خاقان و توسط غلامی بنام تحریر در پادگان نظامی سامرا بعد از ملاقات سری امام با خلیفه که به خشم معتمد انجامید مسموم شدند و دربار مانند شهادت پدرش وضعیت ایشان را بیماری اعلام کرده و اطبا را بر بالین ایشان فرستاده و گروهی موظف بودند مدام اخبار وضعیت امام را به ابن خاقان برسانند.

با توجه به حالات امام در بستر بیماری و درمانی که انجام می‌دادند (گیاه مصطکی) سمومی که برای امام هادی و عسکری استفاده کردند از سموم بسیار تخصصی با طبع سرد بوده است که در طولانی مدت (یک هفته) و به تدریج اعضای رئیسه بدن، چون کبد را از کار می‌اندازد و برای مردم تصور بیماری را نسبت به مسمومیت تقویت می‌کرده است؛ و می‌توان گفت اطبای متخصص دربار در این دو جنایت دست داشته اند. امام عسکری شهادت خود را در سال۲۶۰ پیشگویی کرده بود و در شب شهادت بدور از دید ۲۰ نفر مزدور عباسی که در منزل او اتراق کرده بودند نامه‌های بسیاری به نقاط مختلف ممالک اسلامی ارسال کرد.

سرانجام قاتل: معتمد که در صدور فرمان قتل امام هادی و عسکری نقش اساسی داشت در یک شب‌نشینی در کنار شط فرات در اثر سمی که برادر زاده‌اش در شراب به او نوشاند با درد بسیار شدید مرد. طوری‌که گفته‌اند شکمش پاره پاره شد؛ و طولی نکشید که ابن خاقان وزیر خلیفه و حسین بن ابی شوراب قاضی القضات خلیفه که منزل امام را کنترل می‌کردند و خصوصا نرجس خاتون را آزار داده و تحت نظر داشتند، کشته شدند.

امام مهدی (عج)

روایات در رابطه با امام زمان، مختلف است. برخی روایات ضعیف مسموم یا مضروب شدن ایشان را بعد از ظهور و در زمان رجعت و بعد از حکومت ۷۰ ساله بدست زنی ملیحه یا سعیده نام می‌دانند که چون مردان ریش بر صورت دارد و از بالای بام در مسیر حرکت امام هاونی سنگی را بسوی ایشان پرتاب می‌کند و امام حسین ع که رجعت کرده، ایشان را به خاک می‌سپارد.