جنگ‌های حضرت علی(ع)

رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: جنگ در دین اسلام تنها برای دفاع از خود و آیین الهی و به عنوان آخرین راه کار ممکن مشروع بوده و اصل ریختن خون انسان نهی شده است. از دیدگاه دینی و سیاسی حضرت علی(ع)، جنگ و جهاد امری نه ذاتی، بلکه عرضی و اضطراری بوده است. 

حضرت علی(ع) خود یکی از افرادی بوده که به شدت بر نفی جنگ تاکید داشته و بر این اساس در منشور معروف حکومتی‌اش به مالک اشتر، او را از خون‌ریزی و بنیان نهادن حکومت بر جنگ و جدال، بازداشته است و جنگ را از بدترین رسوم آیین جاهلیت می‌داند. علی(ع) این نگاه به جنگ را به شخص پیامبر اکرم (ص) نسبت می‌دهد.

حضور حضرت علی (ع) در جنگ های زمان پیامبر (ص)

جنگ‌های زمان پیامبر، پس از هجرت از مکه به مدینه رخ داده است. جنگ‌های پیامبر به دو دسته غزوه و سریه تقسیم می‌شوند:

_غزوه به جنگ‌هایی گفته می‌شود که پیامبر در آن شرکت کردند و فرماندهی امور مستقیماً بر عهده ایشان بود.

_سریه به جنگ‌هایی گفته می‌شود که پیامبر در آن شرکت نداشتند و سپاهی را به فرماندهی یکی از اصحاب روانه جنگ می‌کردند.

در دوره حیات پیامبر، حضرت علی در کلیه غزوات حضور داشتند، به غیر از یکی از جنگ‌ها که غزوه تبوک نام داشت. در سال دوم هجری قمری، غزوه بدر میان مسلمانان و مشرکان در گرفت که طی این غزوه، تعداد زیادی از لشکر دشمن از جمله چند نفر از سران قریش به دست حضرت علی که در آن زمان ۲۵ سال داشت، کشته شدند.

بیشتر بخوانید: خوارج چه کسانی بودند؟

به گزارش رویداد۲۴ مشرکان برای جبران شکست بد، در سال سوم هجری جنگ اُحُد را به صورت تلافی‌جویانه علیه مسلمانان به راه انداختند. گفته شده در این نبرد حضرت علی شانزده زخم برداشت. در سال پنجم هجری، غزوه خندق رخ داد و با رشادت علی(ع) در کشتن عمروبن‌عبدود به پایان رسید. در سال ششم هجری، پیمان‌نامه صلح حدیبیه میان پیامبر و قریش منعقد شد که کاتب آن، حضرت علی بود. در شعبان همین سال، پیامبر(ص)، علی(ع) را مأمور سریه فدک و سرکوب یهودیان کرد. در سال هفتم هجری، نبرد خیبر اتفاق افتاد. در این نبرد سپاه اسلام به رهبری علی(ع) توانست خیبر را فتح کند. در سال هشتم هجری، حضرت علی در سن ۳۱ سالگی، از پرچمداران سپاه پیامبر هنگام فتح مکه بود و در شکستن بت‌های کعبه، پیامبر را یاری کرد و در سال نهم هجری، غزوه تبوک درگرفت. پیامبر(ص) برای نخسین بار علی(ع) را به جانشینی خود در مدینه و محافظت از خانواده خویش انتخاب کرد و این نبرد، تنها غزوه‌ای است که حضرت علی در آن حضور نداشته است.

فتوحات اسلامی و فتح ایران توسط اعراب

فتوحات اسلامی از زمان خلافت ابوبکر شروع و تا زمان خلافت عمر ادامه داشت. 

حضرت علی با آنکه در زمان پیامبر(ص) در تمام جنگ‌ها حضور فعال داشت، در طول ۲۵ سال خلافت سه خلیفه اول، به هیچ عنوان در این فتوحات شرکت نکرد.

کشور ایران در اواخر دوره ساسانی و در زمان یزدگرد سوم آخرین شاه این سلسله، از نظر سیاسی و نظامی ناتوان شد و در حال ویرانی بود. در این حال کشور‌های قدرتمند آن زمان از جمله اعراب به این کشور حمله کردند. فتح ایران و پیروزی مسلمانان بر سلسله ساسانیان، در طی جنگ‌های متعدد اتفاق افتاد. این جنگ‌ها از زمان ابوبکر آغاز شد، در زمان عمر به اوج خود رسید و تا اواسط خلافت عثمان ادامه داشت، اما در زمان خلافت حضرت علی متوقف شد.

در واقع فتوحات مسلمانان در ایران در عصر عمربن‌خطاب به عنوان خلیفه دوم صورت گرفته است و این فتوحات در دوران خلفای بعدی در اطراف جهان اسلام ادامه داشته است. اما در هیچکدام از منابع تاریخی، گزارشی از شرکت امام علی(ع) در فتوحات و حمله به ایران در زمان عمر عنوان نشده است. 

در جریان جنگ قادسیه که مبارزین مسلمان از عمر کمک طلب کردند، خلیفه از امام(ع) خواست که به عنوان فرمانده در جنگ با ایرانیان شرکت کند، ولی امام(ع) نپذیرفت و از این رو خلیفه، سعدبن‌ابی‌وقاص را به فرماندهی برگزید. تنها نقش حضرت علی در این فتوحات، در حد مشاوره بود. در مورد حمله اعراب به ایران، حضرت موضع محتاطانه‌ای داشت. به‌طور کلی هر جا که اعراب به دفاع مشروع می‌پرداختند، حضرت موافق بود و وقتی عرب‌ها به ظلم رو می‌آوردند، امام مخالف این کار بود. در جریان فتوحات، با توجه به سابقه و تجربیات جنگی حضرت علی(ع)، خلیفه از راهنمایی ایشان بهره می‌گرفت، ولی به طور مستقیم حضرت حاضر به همکاری و شرکت در فتوحات نبود و فقط، چون نسبت به سرنوشت مسلمانان و اسلام نمی‌توانست بی‌تفاوت باشد، تنها در قالب مشورت و ارایه نظرات خویش، لشکر اسلام را یاری می‌‎کرد.

جنگ‌های حضرت علی (ع) در دوران خلافت 

امام علی (ع) در مدت خلافت خویش که چهار سال و نه ماه به‌طول انجامید، سه بار به پیکار رفتند. این جنگ‌ها عبارتند از:

جنگ جمل (جهاد با ناکثان)

اولین جنگ حضرت علی با گروهی از پیمان‌شکنان به رهبری طلحه و زبیر و عایشه اتفاق افتاد که در تاریخ، از آنان به ناکثین یعنی پیمان‌شکنان تعبیر می‌شود. طلحه و زبیر بیعت خود را شکستند و از مرکز خلافت حضرت خارج شدند. این دو نفر با همراهی و تشویق عایشه اولین جنگ را بر علیه حضرت علی آغاز کردند. در سال ۳۶ هجری قمری جنگ جمل، در منطقه‌ای نزدیک بصره رخ داد که در مدت یک روز با کشته شدن ده هزار تن و به روایت دیگر، سیزده تا بیست هزار تن از جبهه ناکثین و تنها ده نفر از جبهه امام علی، با پیروزی حضرت به پایان رسید.

جنگ صفین (جهاد با قاسطین)

جنگ صفین از مهم‌ترین نبرد‌ها در زمان خلافت حضرت علی، میان آن امام و معاویه بود که در سال ۳۷ هجری قمری، در صفین، ناحیه غربی عراق، رخ داد. امام علی معاویه را از مقامش عزل کرد. او آن زمان کارگزار حکومت در سوریه بود. ولی معاویه نپذیرفت و ناحیه شام را تحت قلمرو خود نگه داشت. حضرت علی بار دیگر، جریرابن عبدالله را برای مذاکره و گرفتن بیعت از معاویه به شام فرستاد. معاویه مجدداً تسلیم نشد و به بهانه خون‌خواهی عثمان، سپاه شام را برای مقابله با امام فرستاد. حضرت علی نیز، چون چاره‌ای ندید آماده جنگ شد. ایشان با سپاهی عظیم از کوفه حرکت کرد و در بیابان صفین با معاویه برخورد و به این ترتیب، نبردی سخت و طولانی بین سپاه عراق و شام در گرفت.

این جنگ که طولانی‌ترین نبرد علی(ع) می‌باشد، ۱۱۰ روز طول کشید. پس از چند روز نبرد، سپاه حضرت علی در آستانه پیروزی بود که با پیشنهاد عمروعاص، سپاه معاویه قرآن‌ها را بر سر نیزه گذاشتند. با دیدن این صحنه گروهی از سپاه عراق جنگ را ترک کردند. در این حال حضرت علی مالک‌اشتر و یا عبدالله‌بن‌عباس را برای نمایندگی و حکمیت انتخاب کرد، اما گروهی که جنگ را ترک کرده بودند، نپذیرفتند و ابوموسی اشعری را برگزیدند؛ بنابراین تعیین حکمیت به عمروعاص و ابوموسی اشعری سپرده شد، اما با بی‌کفایتی ابوموسی و زیرکی عمروعاص خلافت به معاویه داده شد و این موضوع به شکست سپاه امام علی منجر شد.

جنگ نهروان یا خوارج (جهاد با مارقین)

جنگ نهروان از کوتاه مدت‌ترین جنگ‌های امیرمؤمنان بود که یک روز طول کشید. این جنگ در سال ۳۸ هجری قمری رخ داد و میان حضرت علی با خوارج در پی ماجرای حکمیت و قرآن بر سر نیزه کردن از سوی معاویه در جنگ صفین، پدید آمد. این افراد در مقابل امام ایستادند و کار به جایی رسید که از امام خواستند به دلیل پذیرش حکمیت، توبه کند. در ابتدا شورشیان دوازده هزار نفر بودند که با سخنان بیدارگرانه امام علی در میدان جنگ نهروان بیدار شدند و توبه کردند، ولی تعدادی از آن‌ها همچنان بر مخالفتشان با علی اصرار کردند و در نهایت کار به جدال کشیده شد و جز نه نفر که با فرار از میدان جنگ جان سالم به‌در بردند بقیه همگی کشته شدند و به این ترتیب جنگ نهروان خاتمه پیدا کرد.

بر طبق اسناد تاریخی، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در هر سه جنگ مهم امیر مؤمنان علی (ع)، جنگ جمل، جنگ صفین و جنگ نهروان، شرکت داشتند و بار‌ها در خط مقدم با دشمن به نبرد پرداختند. 

جنگ حضرت علی با شیر

داستان‌هایی از برخورد حضرت علی با شیر وجود دارد که در مورد صحت آن، سند تاریخی معتبری موجود نیست. روایت است حارث همدانی، که یکى از اصحاب با وفاى امیرالمؤمنین بود، گفته است: روزى همراه آن حضرت در یکى از محله‌هاى شهر کوفه قدم مى‌زدیم که ناگهان شیرى درنده به سمت ما آمد. وقتى آن شیر نزدیک شد، خاضعانه خود را در مقابل حضرت روى زمین انداخت، در این هنگام حضرت على خطاب به شیر فرمود: برگرد، هیچ حیوان درنده‌ای حق ورود به این شهر را ندارد.

حارث همدانى گوید: تا زمانى که على‌بن‌ابى‌طالب زنده بود، هیچ درنده‌اى به شهر کوفه نزدیک نمی‌شد. زمانی‌که حضرت به شهادت رسید، زیادبن‌ابیه، استاندار کوفه شد؛ در آن زمان درندگان از هر سو وارد کوفه و باغستان‌هاى شهر مى‌شدند و ضمن خسارت، به مردم نیز حمله مى‌کردند.

ذوالفقار چیست؟

ذوالفقار نام شمشیر علی‌بن‌ابی‌طالب بود. این شمشیر دو سر داشت و برجسته‌ترین نماد شجاعت و قدرت حضرت علی است. 

ذوالفقار پیش از علی‌بن‌ابی‌طالب به پیامبر تعلق داشت و پس از حضرت علی، گویا چندین بار میان آل علی و عباسیان دست‌به‌دست شد و به عقیده شیعیان امامی، امروزه نزد امام زمان است. روایاتی وجود دارد که از انجام اعمال خارق‌العاده‌ای بوسیله ذوالفقار توسط امام علی خبر می‌دهد. در گذشته ذوالفقار بر روی نشان‌های نظامی کاربرد داشته است و حتی برخی از شاهان سلسله صفوی ادعای تملک آن را داشته‌اند.