آیا توافق هسته‌ای ایران از ریاست جمهوری ترامپ به‌سلامت عبور می‌کند؟

رویداد۲۴- پیروزی شوکه کننده دونالد ترامپ مفاهیم مهم و البته نامعلومی برای روابط گوناگون دوجانبه آمریکا دارد و تعداد اندکی از این روابط به‌اندازه رابطه با ایران و تأثیری که می‌تواند بر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) داشته باشد، اهمیت دارند.

به گزارش رویداد۲۴ به نقل از هافینگتن پست، ترامپ در طول مبارزات انتخاباتی خود به‌هیچ‌وجه مخالفتش با برجام را پنهان نکرد. او در ماه مارس، زمانی که در نشست سالانه آیپک در واشنگتن سخنرانی می‌کرد، اعلام کرد که «اولویت اولش برچیدن توافق فاجعه‌بار با ایران است.» بلافاصله پس از پیروزی او در انتخابات، رویترز گزارش داد که نتیجه این پیروزی برجام را در «جایگاه متزلزلی» قرار می‌دهد و یک مفسر آگاه گفت که «با توافق هسته‌ای ایران خداحافظی کنید.» بااین‌حال حتی اگر ترامپ اقداماتی در جهت به تعویق انداختن روند اجرای برجام داشته باشد، نمی‌تواند به‌تنهایی این توافق را پاره کند.

برجام یک توافق دوجانبه میان واشنگتن و تهران نیست، بلکه توافقی میان هفت دولت است که البته بسیاری از آن‌ها مانند ترامپ فکر نمی‌کنند. با فرض اینکه ایران به تمام مفاد برجام پایبند باشد، هیچ‌کس انتظار ندارد که اروپایی‌ها تحریم‌ها را بار دیگر علیه ایران وضع کنند، حتی اگر آمریکا بخواهد تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را در پاسخ به آزمایش‌های موشک‌های بالستیک، حمایت از سازمان‌هایی مانند حزب‌الله لبنان و مسائل حقوق بشری علیه ایران وضع کند.

کنگره آمریکا به ابطال این توافقنامه رأی داده و اگر ترامپ نیز همین کار را کند، دیگر بازیگران حاضر در این توافق (از همه مهم‌تر ایران) بدون تردید مجبور می‌شوند مفاهیم چنین اقدامی را هم ازنظر حفظ حرمت این توافق هم ازنظر میزان احتمال اینکه حفظ آن در صورت اعمال دوباره تحریم‌ها از سوی واشنگتن بررسی کنند. مسئله مهم دیگر این است که نباید از خاطر برد حتی پس از روی کار آمدن ترامپ، حاکمیت قانون غالب خواهد بود و ترامپ اولویت‌های بسیاری دارد که بر برجام و روابط با ایران تقدم دارد.

در شرایطی که اروپا همچنان از مشکلات اقتصادی ضربه می‌خورد، اروپائیان انگیزه زیادی برای کسب سود از گشایش اقتصاد ایران برای افزایش صادرات به بازار 80 میلیونی این کشور دارند. لفاظی های ترامپ همان‌قدر که برای ایران مهم است، برای اتحادیه اروپا نیز اهمیت دارد. 

بعد مواضع روسیه است. باوجوداینکه ترامپ وعده داده که روابط واشنگتن-مسکو را ارتقا خواهد داد و در جنگ علیه داعش در سوریه با روسیه همراه خواهد شد، کرملین منفعت خود را در حفظ برجام می‌داند تا اطمینان یابد که توازن قدرت علیه ایران تغییر نمی‌کند. مسکو و تهران دغدغه‌های مشترکی در منطقه دارند و این دو قدرت به‌شدت تلاش می‌کنند که منافع مشترکشان را توسعه دهند. 

بااین‌حال لفاظی های ترامپ علیه توافق هسته‌ای می‌تواند بر محیط داخلی سیاسی در تهران تأثیر بگذارد. ضمن اینکه هنوز مشخص نیست آیا ایران در دستور کار کلی سیاست خارجی دولت ترامپ جای می‌گیرد یا خیر. ساختار سیاست خارجی و دفاعی واشنگتن به‌شدت حامی برجام است و آن را زمینه مهم و اصلی در مقابله با توان ایران در مسلح کردن برنامه هسته‌ای خود طی 15 سال آینده می‌داند. 

تلاش برای ضربه زدن به این توافق نه‌تنها شکاف تازه‌ای در روابط واشنگتن با اتحادیه اروپا، روسیه و چین به وجود می‌آورد، بلکه تلاش برای تضعیف برجام می‌تواند اتحاد آمریکا با دیگر قدرت‌های اقتصادی جهان (ازجمله هند، ژاپن و کره جنوبی) که بخشی از گروه 1+5 نبودند اما سود بسیاری از ادامه برجام می‌برند را بغرنج می‌کند. علاوه بر این، متحدان واشنگتن در شبه‌جزیره عربی (ازجمله عربستان و امارات) که نسبت به پیامدهای استراتژیک برجام محتاط هستند، احتمالاً دلایل سیاسی و اقتصادی خود را برای فشار به آمریکا جهت حفظ این توافق دارند. 

نهایتاً اینکه ترامپ به‌عنوان یک رئیس‌جمهور تفرقه‌افکن و دولتش باید ازنظر سیاسی درست رفتار کنند. او مجبور است با ساختار سیاست خارجی و دفاعی کار کند که در مقابل هرگونه تلاش برای رها کردن توافق هسته‌ای ایران با حمایت بین‌المللی، ایستادگی خواهند کرد. باوجودآنکه ترامپ مطمئناً در مسیر تلاش برای کند کردن اجرای برجام تلاش خواهد کرد، به نظر نمی‌رسد که نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به معنای ناقوس مرگ برجام باشد. نیروهای بسیاری هستند که به نفع برجام و علیه لغو آن فعالیت می‌کنند.