برخی مراکز نظرسنجی برای منافع گروه‌های خاص تاسیس شدند | در صورت فعال شدن منابع رای دهی ترکیب آرای کاندید‌اها تغییر می‌کند

رویداد۲۴ | محمد آقاسی رئیس  پیشین مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران «ایسپا» یادداشتی در صفحه تلگرامی شخصی خود منتشر کرده و در آن اعتبار برخی مراکز نظرسنجی را زیر سوال برده و همزمان از روش نمونه‌گیری و نظرسنجی برخی دیگر از مراکز انتقاد کرده است.

متن زیر بخش‌هایی از یادداشت آقاسی درباره نظرسنجی‌های اخیر درباره انتخابات ریاست جمهوری است؛

انتشار آرشیوی نظرسنجی‌ها، یکی از مسائل مهم نظرسنجی‌ها و به ویژه نظرسنجی‌های انتخاباتی، در یک دهه پیش جامعه ایرانی بود. با اتمام فرایند نظرسنجی، نتایج در اختیار همان مراکز و یا چند مدیر ارشد قرار می‌گرفت. با تغییرات انجام شده، در انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم، با تراکم انتشار نظرسنجی‌ها در رسانه‌ها و یا توسط هواخواهان آن‌ها روبه رو هستیم. در عین استقبال از انتشار داده‌ها، ضروری است با نگاهی انتقادی، سِرِه از ناسِره شناخته شود.

از سوگیری مراکز نظرسنجی تا نمونه‌گیری غلط | چرا به نظرسنجی‌های منتشر شده باید شک کرد؟

در این دوره از انتخابات با چند نوع مرکز نظرسنجی روبرو هستیم. برخی مراکز نظرسنجی، دارای قدمت و حسن شهرت در انتشار داده‌های خود هستند. این مراکز که در عین اعتبار، اقدام به نظرسنجی می‌نمایند بسیار اندک هستند. برخی مراکز نظرسنجی نوپدید هستند و برای اولین بار است که نسبت به نظرسنجی در انتخابات ریاست‌جمهوری اقدام می‌کنند. به طور طبیعی این مراکز از انباشت تجربه و علم، بهره کمتری دارند و انتشار داده‌ها آنان نیز نشان می‌دهد که در توجه به آن‌ها باید احتیاط کرد. برخی از این مراکز نوپدید هم فقط برای منافع خاص تاسیس شده‌اند و انتشار داده‌هایشان نیز برای تامین همان منافع است. از دیگر سو با مراکزی روبرو هستیم که نام نظرسنجی را به یدک می‌کشند، اما در عمل اقدام به نظرسنجی نمی‌کنند. این مراکز پس از برخی انتقادها، از تعبیر «مرکز تحلیل داده‌های اجتماعی» استفاده می‌کنند. همچنین رسانه‌ها، برخی مراکز تحلیل شبکه‌های اجتماعی را به اشتباه به عنوان نظرسنجی معرفی می‌کنند. در این دسته‌بندی فقط می‌توان به داده‌های مراکز با قدمت و معتبر استناد کرد.

اما این مراکز را از منظری دیگر نیز می‌توان نقّادانه بررسی کرد. بسیاری از مراکز نظرسنجی، با استفاده از تلفن اقدام به نظرسنجی می‌کنند. با توجه به عدم دسترسی به شماره‌های تلفن در کشور و نیز پوشش تلفن ثابت و تلفن همراه، معمولا طرح نمونه‌گیری این نظرسنجی‌ها برای موضوعات حساس همانند انتخابات، از دقت پایین‌تری برخوردار است. ضمن آن‌که عدم همراهی پاسخگویان و نیز خطای محافظه‌کاری پاسخگویان در این نوع نظرسنجی‌ها بیش‌تر از طرح‌های نظرسنجی است که به صورت میدانی (شامل معابر و میادین مهم شهری و روستایی) خواهد بود؛ لذا نظرسنجی‌هایی که به صورت حضوری از پاسخگویان طرح سوال می‌نمایند، بیش‌تر قابل اعتماد و به تبع آن قابل اتکا هستند.

چگونه نظرسنجی‌ها به ابزار دستکاری روانی آرا تبدیل می‌شود؟

یکی از کارکرد‌های انتشار نظرسنجی‌ها در دنیا دستکاری روانی آراست. اما در کشور‌های مختلف، ضمن انتشار داده‌های درست، از این کار استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد تلاش برای استفاده از ابزار نظرسنجی به عنوان سلاح در جنگ روانی، بیش‌ترین کاربرد را در عرصه‌عمومی ایرانی پیدا کرده است.

انتشار داده‌های خام نظرسنجی، کاری تکنیکال و در محدوده تخصص کارشناسی علوم‌اجتماعی است. اما فقدان توجه به مفهوم افکارعمومی، این گمان را به وجود آورده که هر صاحب‌داده، امکان تحلیل انتخابات و پیش‌بینی را دارد. تفهّم افکارعمومی، تنها با نظرسنجی امکان‌پذیر نخواهد بود. فهم رفتار‌های رای‌دهی، الگو‌های رای‌دهی و منابع تحریک رای‌دهی، فقط با داشتن چند داده میسر نمی‌شود.

در انتخابات این دوره هیچ یک از منابع تحریک به رای دهی فعال نشده‌اند

در این انتخابات نیز با توجه به وضعیت تروماتیز بودن جامعه که قسمت اعظم آن نارضایتی اقشار مختلف اجتماعی را شامل می‌شود، نوعی بی‌میلی به مشارکت در نظرسنجی‌ها قابل ملاحظه است که تحلیل همین بی‌میلی، شامل رفتار «مرددها»، بدون توجه به مفهوم افکارعمومی مقدور نیست.

فقط به اشاره باید گفت که منبع اپیدمیکال کردن رای‌دهی با چهار منبع انرژی در افکارعمومی ایرانی قابل دست‌یابی است: اول منبع فرهنگ‌دینی و رای تکلیفی؛ دوم منبع فرهنگ‌جهانی و توجه به دمکراسی، سوم منبع فرهنگ ایرانی و توجه به ویژگی‌های ملی و چهارم منبع فرهنگ قومی و تکیه بر باور‌های محلی است. این منابع گاه با تزاید شکاف‌های اجتماعی و گاه با دوقطبی، فوران کرده و رغبت به مشارکت را ایجاد نموده‌اند، اما در این انتخابات تاکنون، هیچ‌کدام از این منابع فعال نشده‌اند. فعال شدن هرکدام یا چندین منبع، ضمن امکان تغییر نرخ مشارکت، امکان تغییر آرای کاندیدا‌ها را فراهم خواهد کرد.