کاشت نهال راه‌حل درستی برای فرونشاندن گردوغبار خوزستان است؟
امسال که ديگر گردوغبارهای معلق در هوا يک بحران تمام‌عيار در چندين شهر خوزستان به راه انداخت و درحالي‌که کولاکي از حوادث طبيعي چهارگوشه کشور را درمي‌نورديد، رسما زندگي مردم خوزستان را مختل کرد. قطعي بلندمدت و پي‌درپي برق، گل‌آلودبودن آب و حتي عدم دسترسي مردم در چندين شهر به آب، نبود ديد کافي و هواي مناسب براي تنفس چنان دست به دست هم داد که مردم صبور خوزستان را به خيابان کشيد و اعتراض‌هاي سراسري را هم در نقاط مختلف کشور به وجود آورد. مسئولان مي‌گفتند بارش باران باعث نشست غبار به‌شکل گل روي تأسيسات برق‌رساني شده و عملکرد آنها را مختل کرده است.
همين شرايط براي شبکه آب‌رساني شهرهاي مختلف خوزستان هم پيش آمده و
عملا ادامه زندگي شهروندان را با مشکل جدي روبه‌رو کرده بود. بالاگرفتن
بحران، پاي خيلي از مسئولان کشوري را به مسئله خوزستان باز کرد و
رئيس‌جمهوري را شخصا به واکنش واداشت و او نه‌تنها به همراه هيأت‌دولت به
اين استان سفر کرد بلکه سعي کرد کوتاهي‌ها در زمينه هوا و آب اين استان را
از دل مردم دربياورد که بودجه‌اي هم براي ساماندهي اين استان اختصاص داد؛
بودجه‌اي 30 ميليارد توماني براي کنترل کانون‌هاي گردوغبار داخلي که ازسوي
معاون اول رئيس‌جمهوری به وزارتخانه‌هاي مختلف ابلاغ شد.
کمي بعد از
اين ابلاغيه، حرف‌هايي در مورد ايده کاشت نهال در اين کانون‌ها به رسانه‌ها
رسيد که واکنش‌هاي زيادي را به همراه داشت. عده زيادي از کارشناسان
مي‌گفتند اين اعتبار بايد در جايي مفيدتر هزينه شود و درختکاري نمي‌تواند
چاره کار گردوغبار خوزستان باشد.
علت‌شناسي هم مي‌کنيم
خداکرم جلالي، رئيس
سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درباره تصميمي که براي کاشت نهال
در کانون‌هاي گردوغبار گرفته شده به «وقايع‌اتفاقيه» مي‌گويد: «ما قبول
داريم که اول بايد علت‌شناسي کنيم. اين بررسي‌ها تا حدي شده و ادامه هم
دارد. به‌طور کلي مي‌توانيم بگوييم که کل ايران در معرض تغييرات آب‌وهوايي
قرار گرفته و وضعيت خوزستان بيشتر از بقيه نقاط کشور، نشان‌دهنده درگيري
کشور با اين موضوع است؛ البته تقريبا تمام جهان با اين پديده روبه‌رو هستند
اما ايران به‌دليل موقعيت جغرافيايي‌ای که دارد با مشکلات بيشتري روبه‌رو
شده است. در مورد کاشت نهال هم بايد بگويم که به‌هرحال اين روش يکي از
راه‌هاي جلوگيري از برخاست گردوغبار بوده و مي‌تواند در مورد خوزستان هم
مفيد باشد.»
او ادامه مي‌دهد: «همان‌طور که بارها گفته شده، بيش از 80 درصد
گردوغبار خوزستان، منشأ خارجي دارد و ما هر برنامه‌اي که براي داخل کشور
مي‌توانيم بريزيم، روي 20 درصد اين پديده تأثير مي‌گذاريم. در مورد اين 20
درصدي که منشأ داخلي دارد، بايد بگويم که بخش زيادي از مشکل به‌دليل
خشک‌شدن تالاب‌ها و هورها و ازبين‌رفتن کشاورزي در بسياري از نقاط به‌دليل
خشکسالي است و يکي از راه‌ها براي همين بخشي که قبلا در آن کشاورزي ديم
مي‌شد و الان به زمينهاي لم‌يزرع تبديل شده، کاشت نهال است.»
جلالي در
مورد زمينهاي به‌جامانده از تالاب‌ها هم مي‌گويد: «در مورد اين بخش‌ها،
بيشتر بايد به تأمين حقابه و پرشدن تالاب‌ها فکر کنيم تا اينکه بخواهيم در
آنها کار ديگري انجام بدهيم. در اين مناطق، نه کاشت نهال جواب مي‌دهد و نه
پاشيدن مالچ و ساير مواد شيميايي از طرف ديگر پرآب‌بودن اين تالاب‌ها فقط
نه به‌دلیل فرونشاندن گردوغبار بلکه از جهات ديگر هم اهميت دارد.»
او مي‌گويد: «در داخل کشور، 350 هزار هکتار کانون ريزگرد شناسايي
شده که از اين مقدار، 200 هزار هکتارش هور و مرتع بوده که به‌دليل بارندگي،
پرآب بوده‌اند. همان‌طور که توضيح دادم بايد آب به آنها برگردد. حدود 46
هزار هکتار هم تالاب بوده که اينها نيازمند آب دائمي هستند. حدود 50 هزار
هکتار هم محل کشاورزي ديم بوده است؛ بنابراين نمي‌توان گفت که درختکاري در
اين مقدار از کانون‌هاي گردوغبار مي‌تواند مشکل را به‌کلي حل کند اما ما
معتقديم تأثير زيادي خواهد داشت، همان‌طور که قبلا هم نزديک به 46 هزار
هکتار از اين کانون‌ها تبديل به جنگل‌هاي سمر شده که نتيجه بسيار خوبي
داشته است.»
جلالي در جواب اين سؤال که وقتي زمين‌ها قابليت کشاورزي ديم
ندارند، چطور مي‌توانند نهال‌هاي کاشته‌شده را نگه دارند، مي‌گويد: «اين
نهال‌ها به دو تا سه سال مراقبت و آبياري نياز دارند که کانال‌کشي براي
آبياري آنها هم بخشي از بودجه 30 ميلياردي رئيس‌جمهوري را نياز دارد. بعد
از اين مدت، اين نهال‌ها مي‌توانند بدون نياز به آبياري انساني به رشد
ادامه بدهند.»
جلالي در مورد اينکه بودجه 30 ميلياردي اختصاص‌يافته
ازسوي رئيس‌جمهوري در چه زمينهاي هزينه خواهد شد، مي‌گويد: «بخشي از اين
همان‌طور که گفتم صرف کاشت نهال و زمينه‌سازي براي مراقبت و آبياري آنها
مي‌شود و بخشي ديگر به تلاش براي پرکردن تالاب‌ها و احياي هورها اختصاص
پيدا مي‌کند.»
کاشت نهال، اثربخشي لازم را ندارد
در مقابل
کساني که مي‌گويند کاشت نهال مي‌تواند مشکل خوزستان را حل کند، عده‌اي از
کارشناسان قرار دارند که نتيجه اين کار را در برابر هزينه‌اي به‌صرفه
نمي‌دانند. حسین آخاني، استاد محیط‌زیست يکي از آنهاست. او مي‌گويد:
«به‌طورکلي کاشت مصنوعي نهال در جاهايي که پوشش گياهي خود را از دست داده و
تبديل به بيابان شده‌اند تا حد زيادي منسوخ شده است. از اين روش بيشتر
براي ترميم جنگل‌هايي استفاده مي‌شود که زمينه و بستر خوبي براي رشد گياهان
دارند اما به دلايل مختلف ازجمله قطع درختان توسط انسان‌ها يا پديده‌هاي
طبيعي، بخشي از پوششان را از دست داده‌اند اما وقتي بخش از زمين چنان توان
گياه‌پروري خودش را از دست مي‌دهد، تبديل به بيابان مي‌شود. کاشت نهال و
مراقبت از آن در اين بخش‌ها، هزينه زيادي به دنبال دارد و احتمال
ازبين‌رفتن نهال‌ها بعد از قطع مراقبت وجود دارد.»
او ادامه مي‌دهد:
«بهترين راه‌حل اين است که ببينيم چرا اين بخش‌ها، پوشش گياهي خودشان را از
دست داده‌اند و ديگر مثل سابق، محل خوبي براي کشاورزي ديم نيستند و اگر
امکانش وجود داشت، اين دلايل را برطرف کنيم. درحال‌حاضر، مهم‌ترين کار،
برگرداندن آب به بخش‌هايي است که به‌دليل نداشتن حقابه، خشک شده‌اند و اگر
در بخش‌هايي به‌دليل کاهش بارندگي زمين در حال تبديل به بيابان است، بايد
با استفاده از راه‌هاي مختلف جلوي برخاست گردوغبار اين مناطق گرفته شود. به
اعتقاد من، نهالکاري در اين قسمت‌ها هزينه زيادي دارد و در مقابل
اثربخشي‌اش چندان مشخص نيست و بعيد به نظر مي‌رسد در بلندمدت مؤثر باشد.
ضمن اينکه زمين‌هايي که براي کاشت نهال در نظر گرفته شده‌اند و اندکي بستر
مناسب براي درختکاري در آنها ديده مي‌شود، در مقابل مساحت کلي کانون‌هاي
گردوغبار بسيار کوچک هستند و در نهايت نمي‌توانند چنان‌که بايد و شايد در
آب‌وهواي خوزستان مؤثر باشند.»
