بازگشت نفت از سرازیری

رویداد۲۴ خبر وزیر نفت عربستان سعودی مبنی‌بر کاهش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای این کشور و کاهش صادرات نفت خام سعودی‌ها به آمریکا، از جمله عوامل رشد قیمت طلای سیاه عنوان شده است.

 

به گفته منابع آگاه، سعودی‌ها حتی به‌دنبال کاهش ۴/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولیدات کشور‌های عضو و غیرعضو اوپک هستند تا شاید از این طریق بر احساس «بازی خوردن از آمریکا» غلبه کنند. سعودی‌ها در حالی به درخواست آمریکا و برای اجرای بی‌کم‌وکاست تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران تولیدات خود را با رشدی بیش از ۷۰۰ هزار بشکه‌ای در روز همراه کرده بودند که آمریکا بدون اطلاع هم‌پیمان خود در خاورمیانه، به هشت خریدار اصلی نفت خام ایران معافیت‌های تحریمی اعطا کرد.

 

این اقدام خشم سعودی‌ها را برانگیخت، اما ضربات بعدی واشنگتن با تحریم ۱۷ تن از مقامات سعودی در پی ترور خاشقجی و همچنین قطع سوخت‌رسانی به هواپیما‌های ائتلاف عربی در جنگ یمن، موجب شد آن‌ها به فکر تلافی باشند. تلافی‌ای که اثر توطئه نفتی آن‌ها علیه ایران را کمرنگ می‌کند.
بازگشت نفت از سرازیری
معادلات ژئوپلیتیک بازار نفت نسبت به چند ماه پیش چرخش ۱۸۰ درجه‌ای داشته است. عربستان که در ماه‌های اخیر کاملا با سیاست‌های واشنگتن در بازار نفت منطبق شده و عرضه خود را برای جایگزینی نفت ایران به شکل قابل توجهی افزایش داده بود، حال به دنبال افزایش تولید و تلافی اقدامات ترامپ است.

 

رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال خروج از برجام از عربستان خواست تولید نفت خود را افزایش دهد و واشنگتن را در به صفر رساندن صادرات نفت ایران همراهی کند. ریاض نیز با افزایش قابل توجه تولید نفت خود تلاش کرد که به خوبی واشنگتن را همراهی کند، اما در نهایت دولت ترامپ معافیت‌های غیرمنتظره‌ای به خریداران نفت ایران اعطا کرد؛ موضوعی که به کاهش ۲۰ دلاری قیمت نفت ظرف حدود یک ماه گذشته منجر شده است. این شرایط عربستان و تعداد زیادی از کارشناسان را به این باور رسانده است که در موضوع تحریم نفت ایران، آمریکا سعودی‌ها را فریب داده و به بازی گرفته است.

 

از طرف دیگر اخیرا واشنگتن به دلیل قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار واشنگتن پست تحریم‎‌هایی را علیه برخی مقامات سعودی وضع و از سوی دیگر حمایت خود از ریاض در جنگ یمن را قطع کرده است. این سه موضوع در کنار هم خشم ریاض را بر‌انگیخته و موجب سلب اعتماد سعودی‌ها از دولت ترامپ شده است. از این رو عربستان با جدیت به دنبال اجرای طرح کاهش تولید نفت و افزایش قیمت‌ها است، طرحی که می‌تواند اقدامات ترامپ را تلافی کند.

 

ریاض همچنین به دنبال کاهش صادرات نفت به آمریکا است. سعودی‌ها که با افزایش صادرات بعد از خروج آمریکا از برجام تلاش داشتند قیمت نفت در این کشور را پایین نگه دارند حال در صدد کاهش صادرات به آمریکا هستند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند به زودی صادرات نفت عربستان به آمریکا به کمترین سطح تاریخی خود برسد.

واشنگتن علیه ریاض

آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‌دهد مهم‌ترین دلیل رشد قیمت نفت در روز گذشته، تحریم مالی دولت واشنگتن علیه ۱۷ شخصیت حقوقی در عربستان بوده است. براساس این گزارش، درست چند ساعت پس از آنکه عربستان لیستی از نام ۱۱ تن از کسانی را که در مرگ خاشقجی دست داشته‌اند منتشر کرد، دولت ترامپ ۱۷ شخصیت حقیقی را تحریم کرد که نام سعود القحطانی، مشاور ارشد محمد بن سلمان نیز بین افراد تحریم‌شده دیده می‌شد. این تحریم‌ها شامل انسداد دارایی‌های این افراد و همچنین محدودیت دسترسی آن‌ها به سیستم مالی آمریکا است.

با این حال آنچه نگرانی از تحریم‌های عربستان را بیشتر کرده، مواضع سناتور‌های آمریکایی است. برخی سناتور‌ها بر این باورند که تحریم‌های اعمال شده علیه عربستان کافی نیست و آن‌ها قصد دارند قطعنامه‌ای را به مجلس سنا ببرند و تحریم‌های شدیدتری را علیه مقامات سعودی وضع کنند. رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریکا از احتمال رای‌گیری درخصوص قطعنامه‌ای علیه عربستان سعودی تا پایان سال جاری میلادی در این مجلس خبر داده است. اما تحریم‌ها تنها ضربه واشنگتن به ریاض در روز‌های اخیر نبوده است؛ در واقع این تحریم‌ها با فاصله کمی بعد از تصمیم دولت ترامپ مبنی بر قطع سوخت‌رسانی به هواپیما‌های ائتلاف عربی در جنگ یمن، اعمال شد.

اما «اعطای معافیت به خریداران نفت ایران» از نگاه کارشناسان بازار و مقامات سعودی بزرگ‌ترین ضربه ترامپ به دولت سعودی در یک ماه گذشته بوده است. بر اساس این گزارش، ریاض در ماه‌های اخیر با کمال میل به درخواست واشنگتن برای جایگزین کردن نفت ایران در بازار پاسخ مثبت داده و تولید خود را به رکورد ۷/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده بود.

 

این مقدار نسبت به میزان تولید این کشور پیش از خروج آمریکا از برجام بیش از ۷۰۰ هزار بشکه بیشتر است. اما در مقابل با شروع تحریم‌ها آمریکا ۸ خریدار عمده نفت ایران را از تحریم‌ها معاف کرد، این موضوع به معنای تداوم افزایش صادرات نفت ایران در سطوح بالا و بر خلاف ادعای ترامپ درخصوص صفر کردن صادرات ایران با اجرای تحریم‌ها است.

ریاض به دنبال تلافی

سه عامل یادشده، سیگنال افزایش تنش‌ها بین آمریکا و بزرگ‌ترین متحدش در خاورمیانه را به دنبال داشته، موضوعی که احتمال اتخاذ سیاست‎های مقابله‌ای از سوی عربستان سعودی از جمله کاهش عرضه نفت از سوی این کشور را افزایش داده است. این موضوع در گزارش‌های خبرگزاری رویترز نیز تایید شده است.

 

به گفته منابع آگاه در اوپک زمانی‌که ترامپ به‌طور غافلگیر‌کننده‌ای مهم‌ترین خریداران نفت ایران را از تحریم‌ها معاف کرد، از پیش هیچ اطلاعی به دولت سعودی‌ها نداد و این موضوع موجب خشم عربستان از اقدام آمریکا شده است. یکی از این منابع آگاه گفته است: «سعودی‌ها از دست ترامپ بسیار عصبانی هستند. حال آن‌ها به ترامپ اعتماد ندارند و به‌صورت جدی به کاهش تولید فکر می‌کنند.» یکی دیگر از منابع آگاه نیز با بیان اینکه سعودی‌ها احساس می‌کنند ترامپ آن‌ها را فریب داده، می‌گوید: «عربستان هر کاری کرد تا عرضه نفت را به میزانی که واشنگتن برای اتخاذ موضعی سرسختانه در قبال ایران لازم داشت، افزایش دهد.

 

با این حال هیچ اطلاعی در مورد اینکه واشنگتن تحریم‌ها را تعدیل خواهد کرد به آن‌ها داده نشد.» با این حال منابع آمریکایی بر این باورند که هرگونه اعطای معافیت به خریداران نفت ایران خشم عربستان را به دنبال داشت و این موضوع ربطی به عدم اطلاع سعودی‌ها از معافیت‌ها ندارد.

 

یک منبع آگاه نزدیک به دولت ترامپ در این رابطه گفته است: «چه ما آن‌ها را از قبل در جریان این معافیت‌ها قرار می‌دادیم و چه پس از اعلام این تصمیم آن‌ها آگاه می‌شدند، سعودی‌ها از این تصمیم خشمگین می‌شدند.»

در نهایت، کاهش عرضه نفت عربستان و جلوگیری از پایین‌تر رفتن قیمت‌ها محتمل‌ترین گزینه پیش روی بازار است. این کشور در نشست کمیته ویژه نظارت بر اجرای توافق نفتی که هفته گذشته در ابوظبی با حضور وزرای نفت عربستان، روسیه، کویت، امارات متحده عربی، عمان، الجزایر و ونزوئلا برگزار شد، طرح کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید اوپک و غیراوپک را نسبت به سطح تولید اکتبر مطرح کرد. با افزایش ریزش قیمت‌ها به دنبال توییت ترامپ در مخالفت با این طرح، برخی منابع اوپک اعلام کردند که این سازمان و متحدانش احتمالا تولیدات خود را ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند.

 

هرچند بازار در ابتدای هفته گذشته چندان انتظار نداشت شاهد هرگونه اقدام سعودی‌ها بدون در نظر گرفتن رضایت واشنگتن باشد، اما اقدامات اخیر آمریکا مبنی بر قطع حمایت از ریاض در جنگ یمن و همچنین تحریم برخی افراد سعودی در رابطه با مرگ خاشقجی احتمال کاهش عرضه نفت عربستان با وجود مخالفت ترامپ را بیشتر کرده است. موضوعی که به افزایش قیمت‌ها در روز گذشته در بازار نفت منجر شد.

ضعف عوامل بنیادی

تنش‌های ژئوپلیتیک در روز گذشته در حالی به‌عنوان اهرمی برای افزایش قیمت نفت در بازار‌های جهانی عمل کرد که این فاکتور رشد قیمت توسط عوامل بنیادی بازار تا حدودی تضعیف شد. قیمت نفت برنت روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) بیش از یک دلار معادل ۵/ ۱ درصد افزایش یافت و به ۶۷/ ۶۷ دلار بر بشکه رسید. نفت‌خام آمریکا نیز با افزایش ۸۰ سنتی قیمت (معادل ۴/ ۱ درصد) بیش از ۵۷ دلار بر بشکه به فروش رسید.

 

با وجود این رشد کارشناسان بر این باورند که عوامل بنیادی بازار همچنان به‌عنوان عامل فشار در بازار نفت عمل می‌کند. خبر رشد شدید موجودی انبار‌های نفتی آمریکا در هفته گذشته نگرانی‌ها نسبت به بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت را تقویت کرد. آن‌طور که اداره اطلاعات انرژی آمریکا روز چهارشنبه اعلام کرده، موجودی انبار‌های نفتی این کشور در هفته منتهی به ۹ نوامبر حدود ۳/ ۱۰ میلیون بشکه افزایش یافته و به بیش از ۴۴۲ میلیون بشکه رسیده است.

 

این مقدار بیشترین سطح از اواسط دسامبر سال ۲۰۱۷ یعنی تقریبا ظرف حدود یک سال گذشته است. افزایش موجودی انبار‌های نفتی نشان از ضعف تقاضا در برابر رشد عرضه دارد و با افزایش تولید نفت در آمریکا همسو است. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا متوسط روزانه تولید نفت آمریکا در هفته منتهی به ۹ نوامبر به بیش از ۷/ ۱۱ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۵/ ۲ میلیون بشکه در روز بیشتر است.

در این میان، خبر از سرگیری صادرات نفت از منطقه کرکوک عراق از دیگر عواملی بود که از رشد بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کرد. صادرات نفت کرکوک به دنبال تنش‌های دولت مرکزی عراق و دولت نیمه مختار منطقه کردستان ظرف یک سال گذشته قطع شده بود. دولت ترامپ در ماه‌های اخیر تلاش کرد که دو طرف به سمت حل و فصل اختلافات خود و از سرگیری صادرات نفت کرکوک پیش بروند، چراکه سعی داشت احتمال ایجاد کمبود نفت در بازار به دنبال تحریم ایران را به حداقل برساند. حال آنطور که منابع آگاه به رویترز گفته‌اند، صادرات نفت کرکوک دیروز در سطح روزانه ۵۰ تا ۶۰ هزار بشکه آغاز شده و قرار است به مرور افزایش یابد. پیش از بحران‌های سال گذشته صادرات نفت این منطقه تا مرز ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته بود.

مسکو در مقابل ریاض؟

روسیه در دو سال گذشته نقش بسیار پررنگ و کلیدی در بازار نفت ایفا کرده است. این کشور از اواخر سال ۲۰۱۶ با عربستان و اوپک متحد شده و با کاهش عرضه نفت تا میانه‎‌های سال جاری یکی از عوامل عبور بازار از شرایط مازاد عرضه و رشد قیمت‌ها بوده است.

 

روسیه کشوری بود که بعد از خروج آمریکا از برجام به دنبال درخواست واشنگتن تولیدات خود را افزایش داد و مانند عربستان ترامپ را در این مسیر همراهی کرد. در واقع ظرف بیش از یک سال و نیم گذشته سیاست‌های عربستان و روسیه کاملا منطبق با هم پیش رفته، سیاست‌هایی که همراستا با منافع آمریکا بوده است. اما در حال حاضر این سوال مطرح است که اگر عربستان بخواهد با کاهش تولید به مقابله با ترامپ برخیزد، آیا در این مسیر مورد حمایت روسیه خواهد بود؟

به اعتقاد کارشناسان با وجود اینکه الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه و حتی ولادیمیر پوتین از لزوم تداوم همکاری روسیه و اوپک گفته‌اند، با این حال احتمال موافقت مسکو با کاهش عرضه اندک است. اول اینکه اقتصاد روسیه به اندازه عربستان به قیمت نفت وابسته نیست؛ اظهارات پوتین درخصوص رضایت از قیمت‌های کنونی و مطلوب بودن نفت ۷۰ دلاری برای روسیه بر این موضوع تاکید دارد.

 

دوم اینکه تولید نفت در این کشور از سوی شرکت‌های بعضا نیمه خصوصی انجام می‌شود که همواره با کاهش تولید مخالف بوده‌اند و سوم آنکه روسیه در تلاش است که اختلافات خود را با واشنگتن کاهش دهد. دیدار ترامپ و پوتین در حاشیه صدمین‌سالگرد پایان جنگ‌جهانی اول در پاریس در پایان روز‌های پایانی هفته گذشته نیز در این راستا بوده است؛ بنابراین شانس همراهی مسکو با ریاض در مسیر کاهش تولید اندک است و این موضوع می‌تواند مانعی در برابر سیاست‌های عربستان باشد.