چرا زابل آلوده ترین شهر جهان شد؟
رویداد۲۴-سازمان جهاني بهداشت اخيراً شهر زابل ايران را به عنوان آلوده ترين شهر جهان معرفي كرده است.
این سازمان از بین 3 هزار شهر از 103 کشور جهان که 25 شهر ایران نيز در آن ديده مي شود، بر اساس ارزيابي هاي تخصصي و احتساب ميزان ذرات معلق در هوا شهر زابل را با 271 میکروگرم ذرات معلق در هر مترمکعب هوا به عنوان آلوده ترين شهر جهان معرفي كرده است.
اين نكته در حالي است كه میزان مطلوب غلظت ذرات معلق در هوا 25 میکروگرم در هر مترمکعب است و با اين حساب وضعيت شهر زابل معادل 11 برابر حد استاندارد سازمان جهانی بهداشت برآورد می شود.
اين موضوع سبب شد تا «تابناك» مشكلات و راهكارهاي حل مسائل اين منطقه جغرافيايي را از طريق مسئولين و متخصصين مربوطه مورد بررسي قرار دهد. جان كلام بررسي ها گوياي آن است كه علي رغم تلاش هاي در حال پيگيري حال منطقه سيستان ايران زياد خوب نيست و در صورت عدم شكل گيري يك عزم ملي براي حل بحران، به زودي يكي از تاريخي ترين مناطق كشور حيات انساني، حيواني و گياهي خود را به كلي از دست خواهد داد.
در همين رابطه دكتر تقي طاووسي عضو هيئت علمي دانشگاه سيستان و بلوچستان و متخصص مسائل محيط زيست و برنامه ريزي محيطي به «تابناك» گفت: « يكي از ويژگي هاي ذاتي زابل و منطقه سيستان بادهاي 120 روزه است كه معمولاً از خرداد تا شهريور ماه در اين منطقه فعال است. اين بادها چهره غالب منطقه زابل است كه جهت وزش آن شمال غربي است و ابتدا از روي درياچه هامون مي گذرند و سپس وارد شهر زابل مي شو ند.
متأسفانه پس از احداث سد ها بر روي هيرمند در كشور افغانستان، عدم پرداخت حق آبه ايران و تغييرات اقليمي درياچه هامون خشك شد. اين موضوع سبب مي شود تا بادهاي شمال غربي ابتدا از بستر خشك درياچه كه رسوبات ريزدانه دارد گذر كند و بعد از گذشت از بستر درياچه به منطقه سيستان از جمله شهر زابل بيايد و مشكل آلودگي را در اين منطقه ايجاد كند.»
عضو هيئت علمي دانشگاه سيستان و بلو چستان در رابطه با امكان مقايسه شرايط گرد و غبار استان خوزستان و خشك شدن درياچه اروميه با وضعيت منطقه سيستان گفت: « بادهاي 120 روزه را بايد بخشي از سرشت منطقه سيستان بدانيم ولي بعد از خشك شدن درياچه هامون و تضعيف پوشش گياهي، اين منطقه دچار مشكل شد.
در خوزستان خشك شدن هورهاي جلگه عراق، سدهاي بر روي دجله و فرات عامل اصلي گرد و غبار است كه عامل انساني در آن كاملاً مشهود است. در منطقه درياچه اروميه نيز كاركردهاي انساني نظير كشاورزي بي رويه، احداث سد و فعاليت هاي عمراني عامل اصلي است كه تغييرات اقليمي نيز آن را تشديد كرده است. در منطقه سيستان نيز كاركردهاي انساني نقش غالب است كه بخش عمده آن در دست مسئولين دولت افغانستان است. چرا كه آنها بر روي رود هيرمند سدهاي متعدد زده اند.»
اين استاد دانشگاه تأكيد كرد: « تالاب ها مبدأ و مقصد زنجيره غذايي جهان هستند و ما در برنامه هاي آبي خود به آنها توجه نداريم و آن ها را با سدهاي خود به ورطه نابودي كشيده ايم. نتيجه اين اقدام آن خواهد بود كه زنجيره غذايي جهان در آينده با چالش روبه خواهد شد.»
اين استاد دانشگاه در پايان اضافه كرد: « سدهايي كه بر روي رود هيرمند زده شده است عامل اصلي خشك شدن درياچه هامون است. ادامه اين روند اگر باعث قطع شدن آب چاه نيمه هاي جنوب شرق شود، آب شرب منطقه نيز در خطر خواهد افتاد. به نظر مي رسد تعامل با دولت افغانستان براي جاري كردن حق آبه بسيار ضروري است. چرا كه در افغانستان جدا از سدها در ادامه مسير رود بر روي رود موتورهاي غيرقانوني آب گذاشته مي شود و به نوعي آب دزدي براي كشت ترياك متداول است. جداي از آن ضروري است تا كارشناسان رشته هاي مختلف همه جانبه موضوع را بررسي كنند و راهكارهاي جامعي را براي برون رفت از بحران انجام دهند.»
در همين رابطه مهندس هوشنگ ناظري فرماندار شهرستان زابل به «تابناك» گفت: « مشكل آلودگي هواي منطقه با ذرات معلق منحصر به زابل نيست و كل منطقه سيستان درگير اين بحران است ولي شهرستان و شهر زابل به دليل جمعيت زياد و ايستگاه هاي بيشتر سنجش آلايندگي بيشتر مورد توجه است.»
فرماندار زابل در رابطه با عامل اصلي مشكل آلايندگي منطقه گفت: « بحث آلودگي به موضوع خشك سالي سال هاي اخير منطقه بر مي گردد. دليل آن نيز كاهش شديد جريان آب رود هيرمند و برخي ديگر از رودها است كه از كشور افغانستان به سمت ايران جريان داشتند. خشك سالي هاي اخير و عدم پرداخت حق آبه تالاب هامون و رود هيرمند را بايد عوامل اصلي اين بحران دانست.»
اين مقام مسئول در ادامه افزود: « در حال حاضر و در نتيجه پيگيري هاي انجام شده مقامات دولتي افغانستان براي پرداخت حق آبه قانوني ايران قول هايي داده اند ولي هنوز اين مهم عملياتي نشده است. در حال حاضر حركت شن هاي روان، خشك شدن درياچه هامون و رود هيرمند و وجود ذرات معلق در هوا سبب شده است كه هزاران شغل موجود از قبيل صيادي، كشاورزي، گردشگري، دامداري صنايع دستي و... به كلي از بين بروند.»
ناظري اضافه كرد: « بر اساس پرتلكل 1351 كه در زمان نخست وزيري اميرعباس هويداي معدوم ميان ايران و افغانستان بسته شد، حقابه تعيين شده براي ايران با نيازها اصلاً‌همخواني ندارد و حق آبه ايران در آن پرتكل از 7000مترمكعب در ثانيه به 26 مترمكعب در ثانيه كاهش يافت كه حتي همان حقابه نيز هيچگاه به ايران پرداخت نشده است. »
فرماندار ويژه شهرستان زابل ادامه داد: « مطالبه ما از افغانستان دو حق آبه جدا از هم است. يكي حقابه رود هيرمند كه بر اساس قراردادهاي في مابين بايد پرداخت شود و ديگري حق آبه تالاب هامون كه بر اساس كنوانسيون هاي متعدد بين المللي دولت افغانستان موظف است براي ادامه حيات تالاب پرداخت كند.»
هوشنگ ناظري در بخش ديگري از سخنان خود با انتقاد از دولت قبل و صدا و سيما گفت: « در دولت قبل برخلاف درياچه اروميه به بحران درياچه هامون و رود هيرمند توجه نشد و اين بي توجهي شامل صدا و سيما نيز هست. صدا و سيما نيز در گذشته حتي يك بار به بحران منطقه سيستان توجه نكرد و براي آن برنامه نساخت.»
اين مسئول دولتي با تأكيد بر اين نكته كه حيات منطقه سيستان به رود هيرمند و تالاب هامون وابسته است ادامه داد: « حيات بيش از 70درصد مردم منطقه سيستان به تالاب هامون و رود هيرمند وابسته است و نابودي اين دو عنصر مهم حيات بخش منطقه به معناي حذف هويت و عامل حيات منطقه است.»
ناظري در پايان به سفر امروز معصومه ابتكار به شهرستان زابل اشاره كرد و گفت: « معصومه ابتكار تاكنون 4بار به منطقه سفر كرده است و مسئله تالاب هامون و رود هيرمند را به صورت جدي پيگيري مي كند. او در مجامع بين المللي با طرح بحران زابل تلاش دارد تا جامعه جهاني را نسبت به مشكلات منطقه حساس كند. امروز هم در شهرستان با حضور «معصومه ابتكار»، «گري لوئيس»، «معاون سفير افغانستان» و... از سند جهاني زيستگاه حياتي كه از طرف سازمان ملل متحد به شهرستان زابل داده شده است، رونمايي شد. »
بنابر آنچه آمد به نظر مي رسد منطقه سيستان ايران واقع در جنوب شرق كشور و استان پهناورر سيستان و بلوچستان گريبان گير بحران خطرناك و پيچيده اي است كه پيگيري و بررسي راهكارهاي خروج از آن ضمن آنكه بسيار ضروري و حياتي است، همچنين اصلاً كار آساني نيست. اين بحران بزرگ كه به درستي شهر زابل را به عنوان آلوده ترين شهر جهان معرفي كرده است، نيازمند يك عزم ملي است. به عبارتي بايد مسئولان دولت، صدا و سيما، موسسات و مراكز علمي _تحقيقاتي و ساير ارگان هاي مسئول به اين موضوع ورود كنند و تلاش قاطع و مشخصي را براي نجات يكي از مناطق تاريخي و مهم منطقه كه از مشكلات ديگري نظير محروميت نيز رنج مي برد، انجام دهند.
این سازمان از بین 3 هزار شهر از 103 کشور جهان که 25 شهر ایران نيز در آن ديده مي شود، بر اساس ارزيابي هاي تخصصي و احتساب ميزان ذرات معلق در هوا شهر زابل را با 271 میکروگرم ذرات معلق در هر مترمکعب هوا به عنوان آلوده ترين شهر جهان معرفي كرده است.
اين نكته در حالي است كه میزان مطلوب غلظت ذرات معلق در هوا 25 میکروگرم در هر مترمکعب است و با اين حساب وضعيت شهر زابل معادل 11 برابر حد استاندارد سازمان جهانی بهداشت برآورد می شود.
اين موضوع سبب شد تا «تابناك» مشكلات و راهكارهاي حل مسائل اين منطقه جغرافيايي را از طريق مسئولين و متخصصين مربوطه مورد بررسي قرار دهد. جان كلام بررسي ها گوياي آن است كه علي رغم تلاش هاي در حال پيگيري حال منطقه سيستان ايران زياد خوب نيست و در صورت عدم شكل گيري يك عزم ملي براي حل بحران، به زودي يكي از تاريخي ترين مناطق كشور حيات انساني، حيواني و گياهي خود را به كلي از دست خواهد داد.
در همين رابطه دكتر تقي طاووسي عضو هيئت علمي دانشگاه سيستان و بلوچستان و متخصص مسائل محيط زيست و برنامه ريزي محيطي به «تابناك» گفت: « يكي از ويژگي هاي ذاتي زابل و منطقه سيستان بادهاي 120 روزه است كه معمولاً از خرداد تا شهريور ماه در اين منطقه فعال است. اين بادها چهره غالب منطقه زابل است كه جهت وزش آن شمال غربي است و ابتدا از روي درياچه هامون مي گذرند و سپس وارد شهر زابل مي شو ند.
متأسفانه پس از احداث سد ها بر روي هيرمند در كشور افغانستان، عدم پرداخت حق آبه ايران و تغييرات اقليمي درياچه هامون خشك شد. اين موضوع سبب مي شود تا بادهاي شمال غربي ابتدا از بستر خشك درياچه كه رسوبات ريزدانه دارد گذر كند و بعد از گذشت از بستر درياچه به منطقه سيستان از جمله شهر زابل بيايد و مشكل آلودگي را در اين منطقه ايجاد كند.»
عضو هيئت علمي دانشگاه سيستان و بلو چستان در رابطه با امكان مقايسه شرايط گرد و غبار استان خوزستان و خشك شدن درياچه اروميه با وضعيت منطقه سيستان گفت: « بادهاي 120 روزه را بايد بخشي از سرشت منطقه سيستان بدانيم ولي بعد از خشك شدن درياچه هامون و تضعيف پوشش گياهي، اين منطقه دچار مشكل شد.
در خوزستان خشك شدن هورهاي جلگه عراق، سدهاي بر روي دجله و فرات عامل اصلي گرد و غبار است كه عامل انساني در آن كاملاً مشهود است. در منطقه درياچه اروميه نيز كاركردهاي انساني نظير كشاورزي بي رويه، احداث سد و فعاليت هاي عمراني عامل اصلي است كه تغييرات اقليمي نيز آن را تشديد كرده است. در منطقه سيستان نيز كاركردهاي انساني نقش غالب است كه بخش عمده آن در دست مسئولين دولت افغانستان است. چرا كه آنها بر روي رود هيرمند سدهاي متعدد زده اند.»
اين استاد دانشگاه تأكيد كرد: « تالاب ها مبدأ و مقصد زنجيره غذايي جهان هستند و ما در برنامه هاي آبي خود به آنها توجه نداريم و آن ها را با سدهاي خود به ورطه نابودي كشيده ايم. نتيجه اين اقدام آن خواهد بود كه زنجيره غذايي جهان در آينده با چالش روبه خواهد شد.»
اين استاد دانشگاه در پايان اضافه كرد: « سدهايي كه بر روي رود هيرمند زده شده است عامل اصلي خشك شدن درياچه هامون است. ادامه اين روند اگر باعث قطع شدن آب چاه نيمه هاي جنوب شرق شود، آب شرب منطقه نيز در خطر خواهد افتاد. به نظر مي رسد تعامل با دولت افغانستان براي جاري كردن حق آبه بسيار ضروري است. چرا كه در افغانستان جدا از سدها در ادامه مسير رود بر روي رود موتورهاي غيرقانوني آب گذاشته مي شود و به نوعي آب دزدي براي كشت ترياك متداول است. جداي از آن ضروري است تا كارشناسان رشته هاي مختلف همه جانبه موضوع را بررسي كنند و راهكارهاي جامعي را براي برون رفت از بحران انجام دهند.»
در همين رابطه مهندس هوشنگ ناظري فرماندار شهرستان زابل به «تابناك» گفت: « مشكل آلودگي هواي منطقه با ذرات معلق منحصر به زابل نيست و كل منطقه سيستان درگير اين بحران است ولي شهرستان و شهر زابل به دليل جمعيت زياد و ايستگاه هاي بيشتر سنجش آلايندگي بيشتر مورد توجه است.»
فرماندار زابل در رابطه با عامل اصلي مشكل آلايندگي منطقه گفت: « بحث آلودگي به موضوع خشك سالي سال هاي اخير منطقه بر مي گردد. دليل آن نيز كاهش شديد جريان آب رود هيرمند و برخي ديگر از رودها است كه از كشور افغانستان به سمت ايران جريان داشتند. خشك سالي هاي اخير و عدم پرداخت حق آبه تالاب هامون و رود هيرمند را بايد عوامل اصلي اين بحران دانست.»
اين مقام مسئول در ادامه افزود: « در حال حاضر و در نتيجه پيگيري هاي انجام شده مقامات دولتي افغانستان براي پرداخت حق آبه قانوني ايران قول هايي داده اند ولي هنوز اين مهم عملياتي نشده است. در حال حاضر حركت شن هاي روان، خشك شدن درياچه هامون و رود هيرمند و وجود ذرات معلق در هوا سبب شده است كه هزاران شغل موجود از قبيل صيادي، كشاورزي، گردشگري، دامداري صنايع دستي و... به كلي از بين بروند.»
ناظري اضافه كرد: « بر اساس پرتلكل 1351 كه در زمان نخست وزيري اميرعباس هويداي معدوم ميان ايران و افغانستان بسته شد، حقابه تعيين شده براي ايران با نيازها اصلاً‌همخواني ندارد و حق آبه ايران در آن پرتكل از 7000مترمكعب در ثانيه به 26 مترمكعب در ثانيه كاهش يافت كه حتي همان حقابه نيز هيچگاه به ايران پرداخت نشده است. »
فرماندار ويژه شهرستان زابل ادامه داد: « مطالبه ما از افغانستان دو حق آبه جدا از هم است. يكي حقابه رود هيرمند كه بر اساس قراردادهاي في مابين بايد پرداخت شود و ديگري حق آبه تالاب هامون كه بر اساس كنوانسيون هاي متعدد بين المللي دولت افغانستان موظف است براي ادامه حيات تالاب پرداخت كند.»
هوشنگ ناظري در بخش ديگري از سخنان خود با انتقاد از دولت قبل و صدا و سيما گفت: « در دولت قبل برخلاف درياچه اروميه به بحران درياچه هامون و رود هيرمند توجه نشد و اين بي توجهي شامل صدا و سيما نيز هست. صدا و سيما نيز در گذشته حتي يك بار به بحران منطقه سيستان توجه نكرد و براي آن برنامه نساخت.»
اين مسئول دولتي با تأكيد بر اين نكته كه حيات منطقه سيستان به رود هيرمند و تالاب هامون وابسته است ادامه داد: « حيات بيش از 70درصد مردم منطقه سيستان به تالاب هامون و رود هيرمند وابسته است و نابودي اين دو عنصر مهم حيات بخش منطقه به معناي حذف هويت و عامل حيات منطقه است.»
ناظري در پايان به سفر امروز معصومه ابتكار به شهرستان زابل اشاره كرد و گفت: « معصومه ابتكار تاكنون 4بار به منطقه سفر كرده است و مسئله تالاب هامون و رود هيرمند را به صورت جدي پيگيري مي كند. او در مجامع بين المللي با طرح بحران زابل تلاش دارد تا جامعه جهاني را نسبت به مشكلات منطقه حساس كند. امروز هم در شهرستان با حضور «معصومه ابتكار»، «گري لوئيس»، «معاون سفير افغانستان» و... از سند جهاني زيستگاه حياتي كه از طرف سازمان ملل متحد به شهرستان زابل داده شده است، رونمايي شد. »
بنابر آنچه آمد به نظر مي رسد منطقه سيستان ايران واقع در جنوب شرق كشور و استان پهناورر سيستان و بلوچستان گريبان گير بحران خطرناك و پيچيده اي است كه پيگيري و بررسي راهكارهاي خروج از آن ضمن آنكه بسيار ضروري و حياتي است، همچنين اصلاً كار آساني نيست. اين بحران بزرگ كه به درستي شهر زابل را به عنوان آلوده ترين شهر جهان معرفي كرده است، نيازمند يك عزم ملي است. به عبارتي بايد مسئولان دولت، صدا و سيما، موسسات و مراكز علمي _تحقيقاتي و ساير ارگان هاي مسئول به اين موضوع ورود كنند و تلاش قاطع و مشخصي را براي نجات يكي از مناطق تاريخي و مهم منطقه كه از مشكلات ديگري نظير محروميت نيز رنج مي برد، انجام دهند.
منبع: ایسنا
