زلزله خاموش در کمین پایتخت‌نشینان/ نوشدارو را قبل از مرگ سهراب برسانیم
رویداد۲۴ مسعود تابش درباره تاثیر احتمالی احداث شبکه فاضلاب بر فرونشست زمین در تهران اظهار داشت: تاکنون فاضلاب تهران از طریق چاه‌های جذبی دفع می‌شد که باعث می‌شد فاضلاب به آب زیر زمینی اضافه شود و به نوعی سفره آب زیرزمینی تغذیه شود. اما از طرف دیگر این امر باعث افزایش آلودگی آب زیرزمینی به خصوص در نواحی جنوبی شهر تهران می‌شد. بنابراین به دلیل ملاحظات بهداشتی، سیاست وزارت نیرو بر این شد که شبکه جمع آوری فاضلاب تهران احداث، چاه‌های جذبی از مدار خارج شده و فاضلاب به سمت تصفیه خانه جنوب تهران منتقل شود و از پساب تصفیه خانه هم در پایین دست استفاده شود.
میزان نیترات آب کاهش یافته است
وی افزود: نتیجه مستقیم این کار این است که تغذیه آب زیرزمینی که از طریق چاه‌های جذبی انجام می‌شد، قطع شود که در کاهش تراز آب زیرزمینی تاثیرگذار است. از طرف دیگر مطالعات نشان می‌دهد با قطع ارتباط چاه‌های جذبی در حقیقت آلودگی کمتری وارد سفره‌های آب زیرزمینی شده و میزان نیترات آب کاهش یافته است.
جنوب غربی تهران؛ نقطه خطر
رئیس هیئت مدیره انجمن آب و فاضلاب ایران تصریح کرد: وقتی شبکه فاضلاب ایجاد شد تغذیه از طریق چاه‌های جذبی کم شده و افزایش تراز آب زیرزمینی مثل سابق اتفاق نمی‌افتد، اما در زمینه احداث شبکه فاضلاب و ارتباط آن با فرونشست باید ببینیم آیا فقط حذف چاه‌های جذبی منجر به این پدیده می‌شود یا عوامل دیگری نیز دخیل است؟ طبق مطالعاتی که سال گذشته در دانشگاه تهران انجام شد اینگونه جمع بندی شد که برای قضاوت درست در مورد این مسئله، باید به جنبه‌های مختلف مثل زمین شناسی و چاه‌های آب تهران هم توجه خاصی داشته باشیم. دقت روی مباحث زمین شناسی نشان داد که ساختار زمین شناسی و جنس خاک در مناطق مختلف تهران متفاوت است و مشاهدات نشان می دهد در جنوب غربی تهران آشکارا فرونشست زمین را شاهدیم، اما در مناطق دیگر تهران یا فرونشست اتفاق نیفتاده یا مقدار آن زیاد نیست.
وی ادامه داد: اینکه گفته شود صرفا احداث شبکه فاضلاب باعث این اتفاق شده قضاوت درستی نیست. طبق مطالعات انجام شده اینگونه جمع بندی شد که افت تراز آب زیرزمینی، تنها به علت احداث شبکه فاضلاب نیست و علاوه بر ساختار زمین شناسی، عوامل دیگری نیز تاثیر دارد. یکی از این عوامل، چاه‌هایی است که شهرداری برای آبیاری فضای سبز و شرکت آب و فاضلاب برای تامین آب شرب در سطح شهر حفر کرده‌اند. با افزایش نیاز آبی فضای سبز و همچنین افزایش مصرف مشترکین، برداشت بیشتری را از چاه‌ها داشته‌ایم و افت سطح آب زیرزمینی تشدید می‌شود. نتیجه اینکه چندین عامل باعث کاهش تراز آب زیرزمینی می‌شود که یکی ایجاد شبکه فاضلاب و دیگری برداشت از انواع چاه‌های آب است. اینها شرط لازم هستند ولی هیچکدام از این عوامل به تنهایی باعث فرونشست نمی‌شوند چون اگر اینگونه بود باید در تمام نقاط تهران که افت سطح آب زیرزمینی داریم نیز با پدیده فرونشست مواجه می‌شدیم.
فرونشست متهم ردیف اول و دوم ندارد
تابش یادآور شد: در مکان‌هایی از تهران که فرونشست اتفاق می‌افتد، ساختار زمین شناسی و جنس خاک آن منطقه نیز نقش ایفا می‌کند. پس نباید برای این موضوع متهم ردیف اول یا دوم قائل باشیم. احداث شبکه فاضلاب از نظر بهداشتی و محیط زیستی یک نیاز است، ولی برداشت از چاه‌های آب شرب و آبیاری فضای سبز باید به نحوی مدیریت شود که اثرات کاهش آب زیرزمینی جبران یا خنثی شود. شهرداری و آب و فاضلاب باید میزان برداشت را کم کنند و دیگر اینکه فاضلاب جمع آوری شده به صورت پساب تصفیه شده دوباره از طریق تغذیه مصنوعی به داخل زمین تزریق شود تا افت آب زیرزمینی تهران از حالت بحرانی خارج شود.
وی ادامه داد: برای کاهش نیاز آبی فضای سبز، شهرداری باید با حذف چمن و جایگزینی گیاهان کم آب‌بر منطبق با شرایط اقلیمی تهران، (درعین تامین سرانه استاندارد فضای سبز) مصرف فضای سبز و برداشت از چاه‌های آب خام را به نحو موثری کاهش دهد. از سوی دیگر شرکت آب و فاضلاب باید به جای احداث چاه‌های جدید و یا برداشت بیشتر از چاه‌های موجود در زمان کمبود آب (نظیر تابستان‌ها)، با اجرای برنامه‌های مدیریت مصرف و تقاضا عملا میزان نیاز آبی مشترکین را به حداقل ممکن کاهش دهد.
وی خاطرنشان کرد: به دلیل رعایت مسائل بهداشتی شبکه فاضلاب را ایجاد کردیم و از آن منتفع شدیم، ولی برای جبران کاهش آب‌های زیرمینی باید پساب خروجی را از طریق تغذیه مصنوعی مجددا وارد سفره‌های زیرزمینی کنیم. این کار باید در همان جایی انجام شود که بدلیل احداث شبکه فاضلاب افت تراز آب زیرزمینی ایجاد شده است و نه در پایین دست تصفیه خانه جنوب. به همین دلیل نیاز بود طراحی شبکه فاضلاب تهران از حالت متمرکز به حالت غیرمتمرکز تغییر کند.
فرودگاه امام و راه‌ها در امان نیستند
این استاد دانشگاه تهران بیان کرد: به همین خاطر با اصلاحات انجام شده در طرح یاد شده، در مجموع 12 تصفیه خانه فاضلاب در نقاط مختلف شهر تهران مشخص شد که پساب خروجی تصفیه خانه را در همان مناطق داخل شهر تغذیه کرده و افت سطح آب زیرزمینی را جبران کند. البته در این رابطه مشکلاتی از قبیل تهیه زمین مناسب و همچنین منابع مالی مورد نیاز وجود دارد که باید با همکاری همه دستگاه‌های اجرایی حل شود. در هر صورت با همکاری شرکت آب و فاضلاب و شهرداری تهران در اجرای راهکارهای فوق می‌توان انتظار داشت کاهش تراز آب زیرزمینی در یک دوره چند ساله جبران شده و به ثبات برسد.
اوضاع بحرانی در دشت جنوب تهران، ورامین، رباط کریم و شهریار
وی تاکید کرد: اگر اقدامات پیشگیرانه انجام نشود در مناطق جنوب غربی یا جنوب تهران اوضاع از کنترل خارج شده و فرونشست زمین تبعاتی برای زیرساخت‌ها ایجاد می‌کند. دشت جنوب تهران، ورامین، رباط کریم و شهریار به دلیل استفاده بی رویه از آب زیرزمینی دچار افت شده و وضعیت بحرانی‌تر است. اگر جلوی روند کاهش تراز آب زیرزمینی گرفته نشود، فرونشست تشدید شده و به زیرساخت‌های مهمی از جمله فرودگاه امام، راه‌های شوسه و ریلی و سازه‌های مهم آسیب می‌رسد.
اضافه برداشت آب مدیریت نشود زمانی متوجه می‌شویم که کار از کار گذشته است
تابش گفت: فرونشست مثل زلزله خاموش است، ما آن را نمی‌بینیم چون در زیرِ زمین اتفاق می‌افتد. ولی اگر اضافه برداشت از آب زیرزمینی را متوقف و آن را مدیریت نکنیم، وقتی ما متوجه فرونشست می شویم که کار از کار گذشته و با سانحه هولناکی روبرو شده‌ایم و کاری هم از دستمان بر نمی‌آید.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین باید مردم و مسئولین با عقل و درایت و تدبیر با این مسئله برخورد کنند. باید هر چه زودتر در برداشت آب زیرزمینی در کلیه نقاط تجدید نظر کنیم و با کاهش نیاز آبی، آب کمتری برداشت کنیم. همچنین به هر نحو ممکن از جمله با تغذیه مصنوعی، اضافه برداشت آب را جبران کرده و تعادل سفره زیرزمینی را احیا کنیم. زیرا اگر فرونشست اتفاق بیفتد دیگر کاری نمی‌توان انجام داد، هم خسارت‌های جانی و مالی اتفاق می‌افتد و هم به دلیل تغییر وضعیت زمین و افزایش تراکم خاک، برگشت تراز آب به سطح اولیه امکان پذیر نخواهد بود.
