از کشاورزی شهری چه می‌دانید؟/ تمام مزیت‌های تولید محصولات کشاورزی در شهرها

رویداد۲۴ جمعیت دنیا و تقسیم کار و رشد شهرنشینی به هر میزان که پیش رفت یک مسئله برای مردم دنیا و دولت‌ها اهمیت یافت؛ تامین امنیت غذایی. بنابر تعریف سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۶، امنیت غذایی را دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم می‌دانند. طبق این تعریف موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا سه عنصر اصلی است.

سازمان فائو طی گزارشی اعلام کرد که برای تأمین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت. سازمان فائو با توجه به چشم انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش‌بینی کرده است. از این رو رقابت بر سر زمین‌های کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است.

۱۵ درصد غذای دنیا را شهر‌ها تامین می‌کنند

افزایش جمعیت دنیا و رشد شهرنشینی از یک طرف و یکی از حیاتی‌ترین نیاز‌های بشر یعنی احتیاج به غذا مسئله‌ای است که امروز می‌تواند یکی از دلایل به وجود آمدن کشاورزی شهری باشد. بر اساس آمار حدود ۱۵ درصد غذای دنیا از طریق کشاورزی شهری تامین می‌شود، اما باید پرسید به راستی کشاورزی شهری چه ضرورتی دارد و می‌تواند چه مزایایی داشته باشد؟ آیا صرف تامین امنیت غذایی است که نقش کشاورزی شهری را پررنگ می‌کند یا زمین‌های کشاورزی در شهر‌ها برای تامین تعادل زیست‌بوم شهری نیز نقش ایفا می‌کنند؟ از طرفی اقتصاد مردم شهر تا چه میزان می‎ تواند به کشاورزی شهری urban agriculture وابسته باشد؟

کشاورزی شهری مکملی برای تامین امنیت غذایی

محمدحسین روزی طلب کارشناس بخش کشاورزی و استاد خاک‌شناسی در اینباره به اقتصاد۲۴ می‌گوید: کشاورزی شهری به عنوان مکملی در کنار کشاورزی روستایی در تامین امنیت غذایی نقش مهمی ایفا می‌کند.

او می‌گوید: وقتی از کشاورزی شهری صحبت می‌کنیم به این معناست که به عنوان مکملی برای توسعه کشاورزی روستایی نقش دارد. امروز در بسیاری از کلان‌شهر‌های دنیا مثل لندن، نیویورک، توکیو و … و همچنین در کشور‌های در حال توسعه مثل هند به منظور کمک به امنیت غذایی، اشتغال و رفع بحران فقر در کلان شهر‌ها پدیده‌ای به نام کشاورزی شهری به وجود آمده است.

روزی‌طلب کشاورزی شهری درست و استاندارد را مبتنی بر تکنولوژی می‌داند. «پدیده کشاورزی شهری مبتنی بر فناوری و استفاده بیشتر از منابع از جمله آب، پسماند‌ها و ضایعات است یعنی توسعه این فناوری باعث شده تا در این پدیده از منابعی مثل منابع آب‌های خاکستری و پسماند‌ها برای تولید محصولات غذایی استفاده شود. در نتیجه این کشاورزی مکمل کشاورزی متداولی است که خارج از شهر‌ها انجام می‌شود».

این کارشناس کشاورزی از سوی دیگر معتقد است که کشاورزی شهری علیرغم وسعت کم خود از تنوع زیادی برای تولید غذا برخوردار است. «کشاورزی شهری ظرفیت تولید را از محصولات باغی گرفته تا گیاهان دارویی تا دام و شیلات در تمام دنیا دارد و از طرفی به این علت که زمین‌های کشاورزی شهری به بازار شهر‌ها نزدیک است می‌تواند برای ساکنان حاشیه شهر‌ها سودآوری داشته باشد و ایجاد اشتغال می‌کند».

او همچنین ادامه می‌دهد: در کشاورزی شهری از امکانات داخل شهر مثل زمینی که در منزل کوچکی است یا پشت بام آپارتمانی استفاده می‌شود و این تولیدات به بازار فروش می‌رسند و اشتغالی برای حاشیه شهر‌ها ایجاد می‌کنند. البته باید این نکته را ذکر کرد که این پدیده رقابتی با کشاورزی روستایی ندارد.

کشاورزی شهری؛ راهی برای تعادل زیست‌بوم کلان‌شهر‌ها

ورود دولت برای سازماندهی به کشاورزی شهری نکته‌ای است که روزی‌طلب بر آن تاکید می‌کند. «اگر می‌خواهیم کشاورزری شهری گسترده و کارآمدی داشته باشیم نیاز به ایجاد قوانین و بستر لازم است و همچنین باید برای مسئله مربوط به سلامت غذا و مدیریت شهر و مدیریت محیط زیست برنامه‌ها و قوانینی وجود داشته باشد.

این کارشناس کشاورزی بر این نکته تاکید می‌کند که «اگر در شهر کشاورزی وجود داشته باشد برای زیست شهری بسیار مثبت و سازنده است» ادامه می‌دهد: امروز در شهر‌های پیشرفته گلخانه‌های چهار طبقه درست می‌کنند که برای تولید غذا در آن‌ها به جای خاک از «ورمی کمپوست» یا کود بسیار غنی شده‌تر از کود گاوی که در کشت گلخانه استفاده می‌شود، استفاده و گیاهان گلخانه‌ای تولید می‌کنند.

روزی طلب همچنین می‌گوید: در بسیاری از مناطق دنیا شرکت‌های بزرگی هستند که در کلان‌شهر‌ها برج‌هایی می‌سازند و در آن‌ها گلخانه‌های طبقاتی ایجاد می‌کنند که محصول آن‌ها پنج برابر گلخانه‌های معمولی است و همین شیوه احداث گلخانه در شهر در روند استفاده صحیح از منابع موجود بسیار موثر است، اما چیزی که در کشاورزی شهری کشور‌های دیگر رعایت می‌شود و ما آن را نداریم، مسئله نظارت قانون و مقررات و همچنین مسائل بهداشتی است. در واقع باید همزمان با تولید محصولات کشاورزی شهری بستر لازم را فراهم کنیم یعنی مقررات برای شهرداری‌ها مشخص و واضح باشد. نظارت نهاد‌های مربوطه به خصوص شهرداری‌ها در اینباره دقیق باشد و همچنین واحد‌های تولید محصولات کشاورزی شهری ثبت برسند تا قابل نظارت و بر اساس اصول محیط زیستی باشند.

کشاورزی شهری بهترین راه برای بازیافت پسماند‌های شهری

او یکی از نقاط قوت کشاورزی شهری در استفاده درست از منابع را چنین می‌داند: حسن کشاورزی شهری این است که در آن نه از آب تصفیه شده که از “آب خاکستری” یا همان آب ناشی از پسماند استفاده می‌شود و به یک معنا کشاورز شهری امکانی برای بازیافت آب است. زباله‌ها را نیز به صورت کمپوست در می‌آورند و از کمپوست به جای خاک برای تولید محصولات کشاورزی استفاده می‌شود که همین مسئله بهره وری را بالا می‌برد.

ضرورت استفاده از تکنولوژی یکی دیگر از مسائلی است که روزی طلب برای یک کشاورزی پربازده بر آن تاکید می‌کند. «باید از داخل دانشگاه‌های ما تحقیقات انجام شود و دانشگاه‌ها بتوانند حاصل تحقیقات خود را برای ایجاد تکنولوژی لازم در اختیار بخش کشاورزی قرار دهند و از سوی دیگر دانش لازم را نیز برای مردم تامین کنند تا هر آنکس که می‌خواهد در حوزه کشاورزی شهری فعالیت کند بتواند این کار را به صورت صحیح انجام دهد».
ساختار کشاورزی شهری با کشاورزی روستایی متفاوت است

این کارشناس کشاورزی ساختار کشاورزی شهری را متمایز از نظام کشاورزی عمده در روستا می‌داند. «در حاشیه شهر‌هایی مثل مشهد، اصفهان، شیراز و تهران مهاجرت از روستا به شهر را داریم، اما وقتی از کشاورزی شهری صحبت می‌کنیم به این معنا نیست که ساختار کشاورزی روستا را به شهر بیاوریم. کسانی در شهر هستند، ولی نیاز دارند تا برای درآمد بیشتر فعالیت تولیدی انجام دهند و، چون فضا دارند می‌توانند از این فضا بهتر استفاده کنند کما اینکه شمال تهران ممکن است رسم باشد که درخت میوه یا گیاهان دارویی بر روی بام خانه‌ها تولید کنند، اما باید بدانیم ساختار کشت آن‌ها متفاوت از کشاورزی عمده روستایی است چرا که منابع پایه و روش تولید آن‌ها متفاوت از کشاورزی روستا است».

روزی طلب بر این نکته تاکید می‌کند که کشاورزی شهری به حفظ محیط زیست، تولید اکسیژن، بازیافت پسماند‌ها و تعادل زیست‌بوم شهری کمک می‌کند و به نابودی اراضی کشاورزی شهری انتقاد دارد. «این بسیار بد و شوم است که بهترین اراضی کشاورزی را به ساختمان تبدیل کنیم. ما در اطراف بسیاری از شهر‌ها زمین‌های کشاورزی خوبی داشتیم که آن‌ها را از بین بردیم و هنوز هم این کار را می‌کنیم. ساختمان سازی در زمین‌های زراعی و باغ‌های شمال تهران همچنان ادامه دارد».