به بهانه خودکفایی در محصولات کشاورزی ، آب و خاک را نابود نکنیم/ بهترین راهکار کشاورزی حفاظتی است

رویداد۲۴ چندی پیش عباس کشاورز، سرپرست وزارت جهاد کشاورزی، در روز جهانی خاک گفته بود: پایین بودن عملکرد، بالا بودن هزینه های کشاورزی، پایین بودن درآمد کشاورزان و ناپایداری کشاورزی از جمله مشکلاتی است که ما در این بخش با آن مواجه هستیم.

کشاورز در ادامه اما راه حل را در تغییر نگرش نسبت به خاک دانسته بود: همه این چالش ها با تغییر نگرش و تغییر رفتار با خاک قابل حل است و در این فضا احتیاج به تغییر رویکرد جامعه کشاورزی برای رفتار با خاک داریم.

کشاورز با اشاره به اینکه بیش از این نمی توانیم به خاک و طبیعت فشار بیاوریم، گفته بود: کسی نباید به دنبال جنگ با طبیعت باشد و راه برون رفت کشاورزی کشور از این شرایط، تغییر نگرش به خاک است.

پرسش اینجاست که با توجه به روش‌های گوناگون زراعت و پیشرفت علم، امروز کدام مسیر می‌تواند ما را به مقصد امنیت غذایی برساند و وسیله این رسیدن یعنی منابع طبیعی از جمله آب و خاک را نیز حفظ کند؟

محمدحسین روزی‌طلب استاد خاک‌شناسی معتقد است که کشاورزی حفاظتی یکی از بهترین راه‌هایی است که می‌تواند مصداق خوبی برای تغییر نگرش و رفتار بخش کشاورزی با خاک باشد. او در گفت‌وگو با اقتصاد24 پیش از هر چیز در رابطه با اهمیت خاک می‌گوید: خاک امروزه در بسیاری از کشورها به عنوان بستر رشد گیاهان و حیات انسان است و هرگونه توجه به آن و مدیریت صحیحش منجر به این می‌‌شود که انسان، گیاهان و جانوران در محیط سالم‌تری زندگی کند.

این استاد خاک‌شناسی ادامه می‌دهد: سرپرست وزارت جهاد کشاورزی در صحبت‌هایی که اخیرا داشته، تاکید کرده است که باید توجه ویژه‌ای به خاک کنیم؛ اگر بر خاک و مدیریت صحیح آن متمرکز شویم بسیاری از چالش‌های کشور ما حل می‌شود و این حرف یعنی مدیریت صحیح خاک. بحثی که پیش آمده استفاده بیش از اندازه از منابع خاک کشور است در حالی که محصولات زراعی ما عملکرد پایینی دارند و درآمد کشاورزان علیرغم افزایش هزینه‌ها، پایین است. اگر عملکرد محصولات زراعی را با کشورهای پیشرفته دنیا مقایسه کنیم نشان می‌دهد که عملکرد محصولات کشاورزی کشاور ما تقریبا نصف برخی از کشورهای دنیا است. به عنوان مثال عملکرد گندم آبی در کشور ما 4.2 تن در هکتار است و در کشوری مثل مصر به بیش از هفت تن می‌رسد و به همین ترتیب در دیمزارهای کشور ما عملکرد گندم حدود یک تن است اما در کشوری مثل ترکیه دو تن اما با وجود همه این‌ها، با تحقیقاتی که انجام شده می‌توانیم با استفاده از ابزار و ماشین‌آلات و کشت به موقع و الگوی کشت مناسب و تناوب زراعی صحیح گندم دیم را بالای دو تن ببریم و خاک را هم حفظ کنیم.

روزی طلب همچنین می‌گوید: یکی از راهکارها برای افزایش عملکرد محصولات و مهم‌تر از همه حفظ خاک، کشاورزی حفاظتی است که اخیرا در وزارت جهاد کشاورزی هم به آن توجه می‌شود. ما می‌توانیم بدون خاک ورزی «شخم» با حفظ بقایای گیاهی و با کشت مستقیم روی بقایای گیاهی و تناوب صحیح و ارقام مناسب هزینه‌ها را پایین بیاوریم. انرژی ماشین آلات و شخم و خاک را حفظ کنیم برای اینکه آن را به هم نمی‌ریزیم و بعد از مدت کوتاهی حتی عملکرد محصولات بالاتر می‌رود؛ نمونه تحقیقاتی این مسئله که در استان‌های خوزستان و گلستان و فارس انجام شده است نشان داده که با کشاورزی حفاظتی می‌توانیم عملکرد را بالا ببریم و هزینه‌ها را کاهش دهیم و انرژی و حتی آب کمتری استفاده کنیم.

او می‌افزاید: کشاورزی حفاظتی بدون خاک ورزی است؛ یعنی خاک را به هم نمی‌ریزد بلکه کشاورز یکبار کشت می‌کند و بذر را می‌کارد و دیگر بقیه عملیات زراعی یعنی شخم زدن را انجام نمی‌دهد و سعی می‌کند که علف‌های هرز را "علف‌کش" کند. از طرفی با ارقامی که دارند محصول را می‌کارند و مدیریت می‌کنند. شخم به آن نمی‌زنند و یک آبیاری هم انجام می‌دهند و سال بعد حدود 40 درصد بقایای محصول را نگه می‌دارند و و باقی‌مانده این بقایا را هم زیر خاک می‌کنند و کشت دوم را در تناوب محصول قبلی می‌کارند و بعد کلزا را مدیریت می‌کنند و با علف هرز از طریق علف کش مناسب مبارزه می‌کنند و بعد از مدتی شرایط خاک به علت اینکه عملیات زراعی انجام نشده حفظ می‌شود و تراکم کم می‌شود. فرسایش در دورانی که خاک زیر کشت نیست به علت وجود بقایای گیاهی کاهش می‌یابد و به تدریج مواد آلی خاک افزایش پیدا می‌کند، در نتیجه با افزایش ماده آلی خاک با حفظ بقایای گیاهی و عدم خاک ورزی زیاد سیستمی مواجه هستیم که در طبیعت پایدار است و کمتر انرژی مصرف می‌کند و کود را متناسب با نیاز گیاه می‌دهیم برای اینکه خاک در مقابل رگبارها برهنه نیست.

این کارشناس خاک معتقد است: کشاورزی، نظامی از کشت است که بسیاری از کشورهای دنیا به آن مبادرت ورزیده‌اند. کشورهایی مثل آمریکا، هند، چین، برزیل، استرالیا و کانادا که مبنای کشاورزی آن‌ها در اراضی آبی است از روش کشاورزی حفاظتی استفاده کرده‌اند و موفق هم بوده‌اند و در کشور ما نیز لازم است تحقیقات بسیار کاملی داشته باشیم تا بدانیم با چه نوع بذر، چه زمانی و به چه صورت کشاورزی انجام دهیم و بعد هم ماشین‌آلات مناسب برای کشت بذر در عمق استاندارد و علف‌کش مناسب نیاز است تا بتوان مدیریت زراعی را با حفظ پوشش گیاهی و تناوب زراعت دو یا چند ساله ادامه داد.

روزی ‌طلب همچنین می‌گوید: ممکن است کشاورزان در سال‌های نخست اجرای این روش دچار مشکلات اقتصادی شوند اما دولت باید حمایت‌های لازم را در ابتدای کار انجام دهد تا کشاورزان بتوانند به تولید ادامه دهند تا به تدریج کشاورز حفاظتی توسعه یابد و پس از آن درآمدشان هم بیشتر می‌شود.

حفظ تامین امنیت غذایی و خودکفایی در محصولات کشاورزی در عین حفظ منابع طبیعی از جمله خاک مسئله دیگری است که این استاد خاک‌شناسی به آن اشاره می‌کند. «رویکردی در بین متخصصین وزارت جهاد کشاورزی و دانشگاه وجود دارد که به جای "خودکفایی" از عنوان "خوداتکایی" در محصولات اساسی استفاده می‌شود؛ در برخی موارد می توانیم به جای خودکفایی در محصولات کشاورزی برای تامین امنیت غذایی آنها را وارد کنیم. به عنوان مثال در دانه‌های روغنی 15 درصد خوداتکاییم و باقی نیاز را وارد می‌کنیم و در ذرت نیز نیمی از نیاز را تولید و نیم دیگر را وارد می‌کنیم اما نباید به بهانه خودکفایی در محصولات کشاورزی علیرغم ظرفیت‌های کشور منابع آب یا خاک و یا اراضی ملی را تخریب کنیم، آن هم با توجه به دانش و علم و تکنولوژی که امروز به ما می‌گوید که باید با طبیعت و منابع چطور رفتار کنیم که به کشاورزی پایدار برسیم».

روزی طلب در پایان گفت: خودکفایی در محصولات کشاورزی به معنی اینکه آب و خاک را تخریب کنیم مورد تایید کارشناسان نیست؛ باید ظرفیت را نگاه کرد ولی اگر نمی‌توانیم باید به واردات روی بیاوریم، کاری که بسیاری از کشورها انجام می دهند. اینکه بخواهیم در همه محصولات خودکفا باشیم نه کار درستی است و نه امکانپذیر است.