ژریکو، پرتره‌نگاریِ بیماران روانی

رویداد‌۲۴ تئودور ژریکو (۲۶ سپتامبر ۱۸۲۴–۱۷۹۱)، نقاش و حجار شهیر فرانسوی بود که نبوغ خود را در تمامی سال‌های زندگی به جهانیان نشان داد. معمولاً او را با شاهکاری که در ۲۵ سالگی خلق کرد می‌شناسند. در حالی که در سنین جوانی درگذشت، وی را یکی از پیشگامان جنبش رمانتیک می‌خوانند.

مجموعه‌ی «دیوانگان» تئودور ژریکو از بهترین نمونه‌های پرتره‌نگاری و لحظه‌ای محوری در تاریخ این ژانر نقاشی است. با مشاهده‌ی سیر پرتره‌نگاری در نقاشی غرب می‌توان مسیری را تشخیص داد که در آن بازنمایی شخصیت نمادین و شأن اجتماعی مدل در نقاشی رنسانسْ رفته‌رفته به سوی آشکارسازی درونیات و روان مدل حرکت می‌کند.

هانس هولباین را می‌توان چهره‌ی شاخص رویکرد آغازین، و سلف‌پرتره‌های رامبراند را نمونه‌ی شاخص مسیر بعدی دانست.

اما شاید نقطه‌ی اوج (و به یک معنا پایان آن) پرتره‌های دیوانگان ژریکو است که در آن دیگر مطلقاً خبری از نقش تثبیت‌شده‌ی اجتماعی مدل‌ها نیست و موضوع اصلی پرتره روان ناهنجار و آسیب‌خورده‌ی آن‌هاست.

درباره‌ی اهمیت نقاشانه و فکری این مجموعه بسیار سخن گفته شده که یک نمونه‌ی آن مقاله‌ی مهم «نگرش متغیر انسان در پرتره» نوشته‌ی جان برگر است. اما کمتر درباره‌ی کیستی این افراد، بیماری شان و دلیل بازنمایی آن‌ها شنیده‌ایم.

نوشته‌ی زیر شرح فرضیاتی درباره‌ی علت اجرای این مجموعه و پیوند‌های آن با علم روانشناسی سده‌ی نوزدهم است.

در پایان سال ۱۸۲۱، تئودور ژریکو، نقاش رمانتیکِ پیشروی فرانسوی، پس از اقامت یک‌ساله‌ی خود در انگلستان که برای نمایش شاهکارش «کَلَک مدوسا» در سالن مصری در پال مالِ لندن به آن‌جا رفته بود و با استقبال بسیار زیادی مواجه شده بود، به فرانسه بازگشت.

علی‌رغم موفقیت نمایشگاه، دولت فرانسه همچنان از خریداری این اثر اجتناب می‌کرد و پول‌های هنگفتی که هنرمند خرج می‌کرد به این معنا بود که وضعیت مالی خوبی داشت و تصمیم نداشت کار روی یک پروژه‌ی بزرگ پرهزینه و جاه‌طلبانه‌ی دیگر همچون کلک مدوسا را آغاز کند.

سلامت او نیز در آینده‌ی نزدیک در معرض خطر جدی قرار می‌گرفت. در بازگشتش به فرانسه، حین تمرین سوارکاری دچار حادثه‌ای شد که آسیب جدی به سرش وارد کرد و یک تومور مرگبار در نخاعش به وجود آمد. او در ژانویه‌ی سال ۱۸۲۴ در سن ۳۲ سالگی از دنیا رفت.

شاید بزرگ‌ترین دستاورد سال‌های آخر زندگیِ ژریکو مجموعه‌ی پرتره‌های دیوانگان او بود. این مجموعه در اصل مشتمل بر ده اثر بوده است که تنها پنج اثر از آن باقی مانده است: زنی که به قمار اعتیاد دارد، یک کودک‌ربا، زنی که دچار حسادت بیمارگونه است، فردی که دچار جنون دزدی است، و مردی که توهم دارد یک فرمانده‌ی نظامی است. در تصاویر روز عکس‌های این آثار مهم او را ببینید.

تئودور ژریکو، زنی که به قمار اعتیاد دارد، ۱۸۲۲، رنگ روغن روی بوم، ۷۷*۶۵ سانتی‌متر (موزه‌ی لوور، پاریس)

تئودور ژریکو، پرتره‌ی مرد کودک‌ربا، ۱۸۲۲، رنگ روغن روی بوم، ۶۵*۵۴ سانتی‌متر _ موزه‌ی هنرهای زیبا، اسپریگ‌فیلد، ماساچوست

تئودور ژریکو، پرتره‌ی زنی که دچار حسادت بیمارگونه است، ۱۸۲۲، رنگ روغن روی بوم، ۷۲*۵۸ سانتی‌متر _ موزه‌ی هنرهای زیبا، لیون

تئوودور ژریکو، پرتره‌ی فردی که دچار جنون دزدی است، ۱۲۲، رنگ روغن روی بوم، ۶۱*۵۰ سانتی‌متر _ موزه‌ی هنرهای زیبا، خنت

تئودور ژریکو، پرتره‌ی مردی که توهم دارد فرمانده‌ی نظامی است، ۱۸۲۲، رنگ روغن روی بوم، ۸۱*۶۵ سانتی‌متر _ مجموعه‌ی اسکار رینهارت، وینترتور

منبع: حرفه هنرمند