یک درصد از بافت تاریخی یزد بر اثر سیل آسیب دیده / حدود ۲۰۰ خانه تاریخی از یک تا ۵۰ درصد تخریب شده است

رویداد۲۴ تصاویر هوایی نشان می‌دهد یزد در سیل غرق شده است. خبرها نیز حکایت از این داشت که بافت تاریخی را سیل بلعیده است! با این حال، مسؤولان میراث فرهنگی یزد گفته‌اند: تخریب و خسارت جدی به بناها و بافت تاریخی یزد وارد نشده است. طاهره قیومی ـ نماینده ویژه وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ـ هم که برای بررسی اوضاع بافت تاریخی به یزد سفر کرده، پس از بازدید میدانی، در توئیتر نوشته است: «سیل خساراتی به استان یزد وارد کرده، اما کمترین آسیب به بافت جهانی بوده و بیشترین تخریب‌ها مربوط به بافت جدیدتر یا فرسوده [است]، برای جبران خسارت تلاش می‌کنیم، گروه‌های کارشناسی فعال هستند تا به سرعت برای بازسازی و مرمت اقدام کنند. حالِ یزد خوب می‌شود و گردشگری دوباره رونق می‌گیرد.»

وضعیت بافت تاریخی شهر یزد را اما گزارش‌های تخصصی پایگاه میراث جهانی، بهتر می‌تواند مشخص کند. مجید علومی که درحال پایش و برآورد خسارت‌های ناشی از سیل به بافت تاریخی یزد برای ارائه گزارش به یونسکو است، در این‌باره به ایسنا گفت: پایش‌ها توسط پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد، گروهی از مرمتگران، دانشجویان رشته مرمت، تشکل‌های مردم‌نهاد و گروه‌های مردمی، بدون هیچ چشم داشتی و با همراهی تمام، درحال انجام است. با توجه به این‌که شهر تاریخی و خشتی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، باید گزارشی از وضعیت موجود و آسیب‌های وارد شده از سیل برای یونسکو تهیه و ارائه کنیم. از طرفی، ضرورت دارد برای پیشگیری و جلوگیری از تکرار حادثه، آسیب‌شناسی لازم صورت گیرد.

معاون پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد با استناد به پایش‌هایی که تا کنون صورت گرفته و گزارش درحال تهیه برای یونسکو، اظهار کرد: برخلاف آنچه شایع شده، آثار شاخص شهر جهانی یزد در سیل آسیبی ندیده است؛ مسجد جامع و مجموعه امیرچخماغ، باغ دولت‌آباد، مدرسه‌ها، بقعه‌های تاریخی، همگی سالم‌اند. با وجود آن‌که خیابان مسجد جامع دچار سیلاب و آبگرفتگی شده بود، اما چون مسیر قنات باز بود، آب به مسجد نیفتاد. مسیر عبور آب در بافت تاریخی یزد نیز مشخص و باز است، برای همین خسارت زیادی وارد نشده است.

علومی، میزان تخریب بافت تاریخی شهر یزد را تا کنون حدود "یک درصد" برآورد کرد و افزود: از حدود ۲۰ هزار خانه تاریخی در عرصه و حریم میراث جهانی شهر یزد، حدود ۲۰۰ خانه از یک تا ۵۰ درصد تخریب شده است.

به گفته او، بیشتر خسارت‌ها در بخش‌های غیرمسکونی و مجهول‌المالکِ بافت تاریخی بوده است. خانه‌های مسکونی چون قبلا اقدامات حفاظتی به‌ویژه روی بام‌ و ناودان‌ را انجام داده‌اند، عموما آسیبی ندیده‌اند.

معاون پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد معتقد است: درباره تخریب بافت تاریخی شهر یزد بزرگ‌نمایی شده است و برعکس آنچه نشان داده می‌شود، بافت آسیب جدی ندیده است.

او همچنین با انتقاد از اعلامیه تخلیه بافت تاریخی شهر یزد در زمان سیل، اظهار کرد: این اقدام بیشتر به «بافت‌هراسی» منجر شد. درحالی‌که سیل به بخش‌های جدیدتر شهر خسارت بیشتری وارد کرده است.

علومی به آسیب‌شناسی صورت گرفته براساس پایش در بافت تاریخی در زمان سیل اشاره کرد و گفت: بیشتر آسیب‌ها و مشکلات ناشی از سیل به طرح توسعه شهر یزد در پنجاه سال اخیر مربوط می‌شود. برخی مسؤولان شهری در گذشته به خیابان‌کشی، تعریض خیابان و ساخت پارکینگ درون محلی در بافت تاریخی اقدام کرده‌اند که همین کارها باعث شده مسیر عبور آب در بخش‌هایی از بافت مسدود شود. بررسی‌های اولیه نیز نشان می‌دهد خانه‌هایی که قبلا تخریب شده و فضای آن‌ها به پارکینگ تبدیل شده‌اند، به دلیل نداشتن زیرسازی درست، عامل نفوذ و انتقال آب به داخل خانه‌های دیگر بوده‌اند.

او اضافه کرد: در جریان اجرای طرح توسعه شهری، مسیر برخی قنات‌ها نیز مسدود شده است، درحالی‌که قنات «زارچ» یزد با توجه به زنده بودن و مسیر باز آن، در سیل هیچ مشکلی پیدا نکرد. از سوی دیگر، در مسیلِ تاریخی شهر یزد نیز ساخت‌وساز شده است که اگر این مسیل باز بود شاهد چنین سیلابی در بافت تاریخی و شهر یزد نبودیم.

معاون پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد با ابراز بی‌اطلاعی از میزان خسارت و آسیب‌های وارد شده به بناهای تاریخیِ در اختیار اوقاف نیز، گفت: دَرِ این بناها بسته است و ما هنوز موفق نشدیم وارد این بناها شویم تا وضعیتشان را پایش و بررسی کنیم. متاسفانه نبود مدیریت یکپارچه شهری مهمترین آسیب بافت‌های تاریخی است.

علومی در عین حال بیان کرد: برای تعیین وضعیت و میزان دقیق آسیب‌ها و تخریب‌های ناشی از سیل در بافت و بناهای تاریخی یزد باید صبوری کرد. به محض رفع آبگرفتگی و سیلاب و مشخص‌تر شدن خسارت‌ها و آسیب‌ها می‌توان گزارش دقیق‌تری از آنچه در یزد اتفاق افتاده است ارائه کرد.

یزد، به عنوان یکی از نخستین شهرهای خشتی دنیا و نخستین شهر تاریخی ایران و بیست‌ودومین اثر تاریخی کشور ۱۸ تیرماه سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.