نقش اکانت‌های فیک توییتر در میانه اعتراضات چیست؟/جنگ روایت‌ها در شبکه‌های اجتماعی

رویداد۲۴ وجود اکانت‌های فیک در توییتر یکی از مسائلی بوده که در جریان اعتراضات مردم ایران، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. معترضان می‌گویند فیک‌نیوزها با ساختن هشتگ‌های موازی، قصد دارند تعداد هشتگ‌های اصلی که برای بیان اعتراض به کار می‌رود، را کم کنند. در مقابل، منتقدان این فرضیه می‌گویند اساسا تعداد هشتگ‌هایی که برای مواردی همچون مهسا امینی استفاده شده، دروغ است، چرا که امکان ندارد زمانی که اینترنت در این محدود شده، بتوان تعداد هشتگ‌ها را به چند ده میلیون رساند. 

عمده رسانه‌ها درباره وضعیت موجود در شبکه‌های اجتماعی مطالبی منتشر کرده‌اند و حتی رسانه‌های خارجی نیز به آن پرداخته‌اند؛ از جمله سی‌ان‌ان که در گزارشی نوشته با ورود ایران به سومین هفته درگیری‌ها، همچنان تمام راه‌های دریافت اطلاعات مستقل مسدود است بنابراین جنگ بین روایت‌ها در چنین وضعیتی به عرصه آنلاین کشیده شده؛ جایی که حامیان و مخالفان نظام برای بیان ورژن خاص خودشان از واقعیت در شبکه‌های اجتماعی حضور پیدا کرده‌اند. با فیلتر شدن توییتر در ایران، بخشی از این جبهه عملا در خارج از کشور در حال فعالیت است.

مارک اون جونز استاد دانشگاه قطری حماد بن خلیفه در حوزه ضد-اطلاعات دیجیتال به سی‌ان‌ان گفته «اینکه مردم در خلال اعتراضات به شبکه‌های اجتماعی کشیده شوند طبیعی است. این اتفاق در ایران و جهان عرب بار‌ها رخ داده است، اما ابعاد این درگیری این بار قابل توجه است.»

بیشتر بخوانید: گردان سایبری چیست و چگونه فعالیت می‌کند؟

به گزارش رویداد۲۴ اعتراضات و حتی قطعی اینترنت در ایران چیز جدیدی نیست. به گفته تحلیلگرانچیزی که تغییر کرده سطح سفسطه‌ای است که در روایت‌ها شاهد آن هستیم. هشتگ مهسا امینی تا امروز ۵۲ میلیون بار در توییتر تکرار شده است. به گفته جونز برخی از این توییت‌ها دستکاری شده و توسط ربات‌ها ارسال شده‌اند. ربات‌ها در شبکه‌های اجتماعی توسط نرم‌افزار‌ها کنترل می‌شوند و کاربر واقعی نیستند بلکه برای حمایت از یک دیدگاه خاص طراحی شده‌اند.

جونز به سی‌ان‌ان گفته برخی از کاربر‌هایی که از این هشتگ استفاده کرده‌اند تازه از ابتدای شروع اعتراضات در ایران اکانتشان را باز کرده‌اند. از بین ۱۰۸ هزار اکانتی که از هشتگ «OpIran» استفاده کرده‌اند (هشتگ دیگری که در اعتراضات ترند شده) ۱۳ هزار هشتگ توسط اکانت‌هایی منتشر شده که تازه ماه سپتامبر درست شده‌اند.

به گفته استفان شمپل پژوهشگر موسسه خاورمیانه در حوزه برنامه‌های سایبری، ایجاد اکانت‌های جددی یک رویکرد تکراری توسط بازیگرانی است که انتشار اخبار جعلی را در دستور کار دارند. 

حقیقیت آن است که برای راستی‌آزمایی محتوا در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، اما در وضعیت آشوب و خشم، غیر ممکن است که از افکار عمومی انتظار داشته باشیم دائما اقدام به راستی‌آزمایی کنند؛ به ویژه زمانی که بخشی از این اخبار اغراق‌شده ریشه در واقعیت داشته باشند.

شمپل می‌گوید خسارت اصلی زمانی وارد می‌شود که شخصیت‌های معروف و سیاستمداران و افرد آکادمیک روایت‌های جعلی را ریتوییت می‌کنند. در این میان هر اکانتی در شبکه‌های اجتماعی که بتواند در وضعیتی که دسترسی به توییتر قطع شده، محتوایی در حمایت از نظام منتشر کند با دیده تردید مواجه می‌شود. در این وضعیت سوال اینجاست که چه کسی پشت پرده هشتگ «مهسا امینی» است؟

با توجه به اینکه توییتر در ایران فیلتر است، بسیاری از ایرانی‌ها که می‌خواهند جنبش اعتراضی‌شان زنده بماند، ممکن است به نفع جریان‌های دیگر وارد عرصه شوند. جونز می‌گوید در کنار بسیاری از مردم معترض در ایران، گروه‌های دسته راستی و تندرویی هم در آمریکا اسرائیل و سازمان مجاهدین خلق هم وجود دارند که خواستار تغییر نظام در ایران هستند. مجاهدین خلق در دستکاری شبکه‌های اجتماعی حتی قبل از مرگ مهسا امینی هم ید طولایی داشته است. البته برخی نمونه‌ها هم وجود داشته که نشان می‌دهد جمهوری اسلامی خودش پشت برخی توییت‌های ضد نظام بوده تا بتواند از طریق این توییت‌ها افراد حامی جنبش را شناسایی کند. در یک مورد روح الله مومن نسب از موافقان جدی محدودیت اینترنت گفته بود «ما به اسم افراد تاثیرگذار ضدانقلاب توییتر اکانت فیک می‌ساختیم و شروع به فعالیت می‌کردیم.»

بیشتر بخوانید: روح‌الله مومن نسب پدر معنوی اکانت‌های فیک در فضای مجازی!/ اکانت‌های جعلی چه می‌نوشتند؟

مصطفی تاجزاده، شهنیدخت مولاوردی، مسعود بهنود، آذر منصوری، اردشیر زاهدی و... از جمله افرادی هستند که اکانت‌های فیک به نام آن‌ها در توییتر در سال‌های گذشته ایجاد شده و اکانت ایجاد شده شباهت‌های زیادی با توصیف‌های مومن‌نسب داشته است. در ماجرای دختران خیابان انقلاب هم اکانت جعلی، شهیندخت مولاوردی در توییتر نوشت «در پی برخورد غیرقانونی مأمور خاطی نیروی انتظامی با دختر خیابان انقلاب و مغایرت با بند ۳۱ منشور حقوق شهروندی، از سوی رئیس‌جمهور محترم، مأمور پیگیری قضایی این پرونده شدم. بدون شک حمایت فعالان فضای مجازی، موجب تسریع در روند پیگیری قضایی این پرونده خواهد شد.» این توئیت جعلی بلافاصله با حمایت فعالان سیاسی و مدنی در داخل و خارج کشور همراه شد و توسط افراد مختلف بازنشر شد و بسیار سریع به وب‌سایت‌های مختلف سیاسی و اجتماعی و کانال‌های تلگرامی از جمله کانال روزنامه ایران راه یافت.

در جریان نام گذاری خیابان مهندس بازرگان در تهران نیز، یک اکانت جعلی در توییتر به نام مریم رجوی بود که از شورای شهر تهران به خاطر این نامگذاری تشکر کرد. همین اکانت جعلی بهانه حمله اصولگرایان تندرو به نامگذاری یک خیابان به نام مهندس بازرگان شد. این در حالی بود که اساسا آن اکانت جعلی بود.

جنگ بین روایت‌ها بین جریان‌های مخالف در شبکه‌های اجتماعی چیز جدیدی نیست. توییتر به طور روتین اکانت‌های جعلی متعلق به جمهوری اسلامی را حذف می‌کند. سال گذشته فیسبوک اعلام کرد صد‌ها اکانت فیک مرتبط با مجاهدین خلق را حذف کرده است. با همه این احوال، اطلاعات غلط یا حتی بهره‌برداری نیرو‌های خارجی از اعتراضات در ایران به معنای بی‌اعتباری جنبشی در کشور نیست که خواستار برخی تغییرات است.