سقیفه چیست؟
رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: سقیفه بنی‌ساعده، مکانی است که در آن عده‌ای از مسلمانان، پس از رحلت پیامبر(ص) جمع شدند و با ابوبکر به عنوان جانشین پیامبر بیعت کردند. این مکان به دلیل این واقعه تاریخی مشهور است.
سقیفه در لغت به‌معنای سایبان است. سقیفه بنی‌ساعده مکانی سرپوشیده به شکل سکو یا سایبان بود. این مکان در مدینه و متعلق به قبیله بنی‌ساعده از قوم خزرج بوده است، که پیش از هجرت حضرت محمد به مدینه، بعضی از طوایف عرب برای مشورت و تصمیم‌گیری برخی امور در آنجا گرد هم می‌آمدند، اما پس از هجرت پیامبر، به مدت ده سال، کاربردی نداشت و بار دیگر در زمان رحلت پیامبر، برای تعیین جانشین تجمعی در آن شکل گرفت.
واقعه سقیفه بنی‌ساعده نخستین واقعه پس از رحلت پیامبر در سال ۱۱ قمری است، که در آن ابوبکر به‌عنوان خلیفه مسلمین انتخاب شد. پس از وفات پیامبر، زمانی که حضرت علی (ع) و برخی از صحابه در حال تدارک مراسم تدفین بودند، عده‌ای از انصار و تعداد کمی از مهاجرین به رهبری یکی از بزرگان قبیله خزرج به نام سعدبن‌عباده، در سقیفه بنی‌ساعده جمع شدند تا برای انتخاب رهبر مسلمین تصمیم‌گیری کنند.
برخی تاریخ‌نویسان بر این اعتقادند که این اجتماع توسط انصار و فقط برای تعیین حاکم مدینه بوده است؛ اما با ورود برخی از مهاجران به جلسه، صحبت‌ها به سمت تعیین جانشین برای رهبری تمام مسلمانان تغییر کرد و در نهایت، به بیعت با ابوبکر به عنوان خلیفه مسلمانان خاتمه یافت.
بیشتر بخوانید: عبدالعظیم حسنی کیست؟
در اجتماع سقیفه گفت‌وگو‌های بسیاری میان انصار حاضر و مهاجرانی که با تاخیر به آنان ملحق شدند، اتفاق افتاد که هریک به نوبه خود تاثیرگذار بود، ولی بیشترین تأثیر در سخنان ابوبکر و همراهانش بود.
دلایل تجمع انصار در سقیفه
برخی تحلیل‌گران اجتماع سقیفه را نتیجه موارد زیر می‌دانند:
• انصار به خاطر فدا کردن جان، مال و فرزندان خود در راه اسلام، این دین را متعلق به خود دانسته و برای حفظ آن کسی را شایستهتر از خود نمی‌دانستند.
• انصار از انتقام قریش می‌ترسیدند، زیرا اکثر سران این قوم در جنگ‌های پیامبر به دست انصار کشته شده بودند.
• انصار حدس می‌زدند قریش وصیت پیامبر و خلافت حضرت علی را قبول نخواهد کرد.
مخالفان واقعه سقیفه
به گزارش رویداد۲۴ پس از واقعه سقیفه، اهل بیت پیامبر و برخی از مهاجران و انصار با بیعت با ابوبکر مخالفت کردند و عده‌ای چون حضرت علی، حضرت فاطمه، فضل و عبدالله پسران عباس عموی پیامبر و نیز برخی اصحاب معروف پیامبر مثل سلمان فارسی، ابوذر غفاری، مقدادبن‌عمرو، زبیربن‌عوام و حذیفه‌بن‌یمان به شورای سقیفه و نتیجه آن اعتراض کرده و بسیاری از صحابه و بزرگان قریش، بار‌ها به عدم صلاحیت ابوبکر برای جانشینی پیامبر اشاره کردند.
حضرت علی در روز سقیفه با ابوبکر بیعت نکرد و پس از آن نیز در مورد قبول بیعت و زمان بیعت، بین مورخان اختلاف نظر وجود دارد. حتی برخی محققان شیعه معتقدند که علی(ع) هرگز با ابوبکر بیعت نکرده است.
بر اساس برخی منابع، علی(ع) طی مناظرهای ملایم، اما صریح با ابوبکر، او را به نادیده گرفتن حق اهل بیت پیامبر (ص) محکوم کرد، تا جاییکه ابوبکر با قبول ادله امیرالمومنین دگرگون شد و تا مرز بیعت با علی‌بن‌ابی‌طالب پیش رفت اما با دخالت برخی یارانش از این کار منصرف شد.
همچنین امیرالمومنین در مواقع مختلف و متعدد، به ماجرای سقیفه اعتراض کرده و حق خود را در جانشینی پیامبر یادآوری می‌کرد. خطبه شقشقیه از جمله خطبی است که در آن به این واقعه اشاره شده است.
حضرت فاطمه نیز با واقعه سقیفه و نتایج آن مخالفت کرد و آن را تخلف از وصیت پیامبر دانست و در خصوص زیان‌هایی که در آینده برای اسلام به بار خواهد آورد، هشدار داد. خطبه فدکیه از جمله سخنان حضرت فاطمه در اظهار مخالفت با واقعه سقیفه است.
شیعیان نیز واقعه سقیفه را بر خلاف وصیت پیامبر به جانشینی حضرت علی، به‌ویژه واقعه غدیر خم، می‌دانند.
پیامد‌های واقعه سقیفه
برخی از تحلیل‌گران، بسیاری از وقایع تاریخی پس از رحلت پیامبر را نتیجه واقعه سقیفه می‌دانند. از جمله:
• هجوم به خانه حضرت علی و فاطمه
گفته می‌شود پس از واقعه سقیفه و خودداری امیرالمومنین و برخی از صحابه از بیعت با ابوبکر، طرفداران ابوبکر برای گرفتن بیعت از علی(ع) به خانه ایشان هجوم بردند. در این حمله حضرت فاطمه بر اثر شدت جراحات به شهادت رسید.
• مصادره فدک
بعضی تحلیل‌گران تاریخ، بر این اعتقادند که گرفتن فدک از حضرت فاطمه پس از سقیفه، برای مبارزه اقتصادی با اهل بیت بوده است. این کار، هم پایه‌های حکومت خلیفه اول را محکم می‌کرد و هم مانع مبارزه و مخالفت خاندان پیامبر می‌شد.
• واقعه کربلا
بنا بر اعتقاد برخی تحلیل‌گران، تغییر مسیر جانشینی پیامبر در سقیفه موجب شد، در انتخاب خلیفه از هیچ قانونی پیروی نشود. ازاین‌رو خلیفه مسلمانان به روش‌های مختلف انتخاب می‌شد تا اینکه بعد از معاویه یزید حکومت را در دست گرفت. یزید نیز عامل واقعه کربلا شد.
