مقایسه توان نظامی ایران و افغانستان/ جنگ احتمالی ایران و طالبان چه ابعادی دارد؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: در تبادل آتش میان نیرو‌های ایران و طالبان در مرز با افغانستان، دو تن از سربازان مرزبان ایران شهید شدند. فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران بعد از این حادثه به مرز شرقی کشور رفت و نیرو‌های طالبان را تهدید کرد. امیر سرتیپ حیدری گفته «ما حسن همجواری به‌جا می‌آوریم، ولی اگر جایی احساس شود طرف مقابل نمی‌خواهد به مقررات تن بدهد با برخورد دیگری مواجه می‌شود.»

البته طرف مقابل هم برای ایران خط و نشان کشیده است. عبدالحمید خراسانی یکی از فرماندهان طالبان خطاب به ایران گفته «قدرت ما را امتحان نکنید شما در پشت پرده با غربی‌ها هستید اما ما مسلمانان واقعی هستیم». این فرمانده به سرعت برکنار شد، اما دوباره در اظهار نظری مدعی شد «با شوق بیش‌تر از جنگ در برابر امریکا با ایران می‌جنگیم... اگر بزرگان طالبان اجازه دهند به زودی ایران را فتح می‌کنیم.»

با توجه به خط و نشان دو طرف، برخی معتقدند احتمال جنگ کوتاه در آینده شاید وجود داشته باشد. رویداد۲۴ در گزارشی توان نظامی دو کشور را با هم مقایسه کرده تا مشخص کند در صورت بروز جنگ بین ایران و افغانستان، کدام یک پیروز خواهد شد.

مقایسه توان نظامی ایران و افغانستان

بر اساس آمار‌های وبسایت نظامی «گلوبال فایر پاور» که یک وبسایت تخصصی در حوزه مقایسه توان نظامی کشورهاست، ایران در رتبه ۱۷ از بین ۱۴۵ کشور جهان از حیث برآیند قدرت نظامی در سال ۲۰۲۳ قرار گرفته است. در همین رده‌بندی، افغانستان در رتبه ۱۱۴ است.

در بخش توان نیروی انسانی چندین فاکتور به عنوان توان نظامی محسوب می‌شود. از جمله آن‌ها جمعیت، تعداد نیرو‌های در دسترس، تعداد سربازان آماده به خدمت، تعداد نیرو‌هایی که به سن خدمت نظامی رسیده‌اند، تعداد پرسنل فعال، تعداد پرسنل ذخیره و در نهایت جمعیت نیرو‌های شبه‌نظامی هر کشور است که در رده باندی با دیگر کشورها مقایسه شده است.

بیشتر بخوانید: رابطه پیچیده ایران و افغانستان/ آیا جمهوری اسلامی به طالبان باج می‌دهد؟

در بُعد جمعیت، ایران با ۸۷ میلیون جمعیت، از افغانستان با ۳۸ میلیون جمعیت، نیروی بالقوه بیشتری در دسترس دارد. تعداد نیرو‌های نظامی بالقوه برای ایران ۴۸ میلیون نفر است در حالی که همین شاخص برای افغانستان کمتر از ۱۵ میلیون نفر را شامل می‌شود.

اطلاعات وبسایت «گلوبال فایر پاور» در مورد تعداد نیروی انسانی ارتش افغانستان به‌روز نیست یا بعد از سقوط جمهوری، انحلال ارتش وابسته به آمریکا را به منزله انحلال کامل نیرو‌های نظامی رسمی این کشور در نظر گرفته و افراد باقیمانده و نیرو‌های نظامی طالبان را تحت عنوان نیرو‌های شبه‌نظامی دسته‌بندی کرده است. بر اساس این آمار، ایران دارای ۹۰ هزار نیروی شبه‌نظامی و افغانستان در دوره کنونی دارای ۶۰ هزار نیروی شبه‌نظامی است در حالی که ایران همزمان ۵۷۵ هزار پرسنل فعال و ۳۵۰ هزار پرسنل ذخیره هم دارد.

بودجه نظامی ایران و افغانستان

به لحاظ بودجه نظامی فاصله ایران و افغانستان زمین تا آسمان است. ایران سالانه ۵.۵۵ میلیارد دلار بودجه نظامی هزینه می‌کند در حالی که این رقم در افغانستان کمتر از یک صدم ایران و به اندازه ۴۹.۵ میلیون دلار است.

سال ۲۰۲۲ نشریه مرکز بین‌المللی مبارزه با تروریسم گزارشی درباره سلاح‌هایی که بعد از خروج آمریکا از افغانستان به جای مانده، منتشر کرده است. بر اساس این گزارش و گزارش‌های رسانه‌ای دیگر، آمریکا به دلیل پیشروی سریع طالبان بخشی از ادوات جنگی‌اش را در افعانستان به جای گذاشته است. آمریکا در دو سال اخیر مدعی بوده که در تلاش برای تهیه یک موجودی از تجهیزاتی است که در افعانستان به‌جای گذاشته و به دست طالبان رسیده است، اما هنوز فهرست این موجودی منتشر نشده است. ارزیابی کنگره آمریکا بعد از خروج نیرو‌های آمریکا از افغانستان این بود که، تجهیزات نظامی به ارزش حدود هفت میلیارد دلار در این کشور جا مانده است.

در روز‌ها و هفته‌های اولیه پس از تسلط طالبان، تصاویر و فیلم‌هایی در رسانه‌های اجتماعی از یگان نیرو‌های ویژه طالبان با تسلیحات و تجهیزات تاکتیکی آمریکایی با لباس کامل نظامی را نمایش می‌داد.

به گزارش رویداد۲۴ قبل از خروج آمریکا از افغانستان، طالبان کنترل بخشی از ادوات نظامی قدیمی را در استان‌های تحت سلطه‌اش در دست داشت. بیشتر این سلاح‌هایی که در آن زمان در دست طالبان بود شامل کلاشنیکف، مسلسل سبک و سنگین، راکت‌انداز و همچنین خمپاره، تفنگ ساچمه‌ای و تفنگ دستی می‌شد. این سلاح‌ها از زمان جنگ سرد و دوران حاکمیت شوروی بر افغانستان بر جای مانده بود. از سوی دیگر، نیرو‌های طالبان توسط پاکستان و عربستان هم در همه این سال‌ها تجهیز و تامین مالی می‌شدند.

در طول سال‌های بعد از حمله آمریکا به افغانستان، ایالات متحده هزینه زیادی صرف توسعه افغانستان از جمله در حوزه نظامی کرد. گفته می‌شود در طول بیست سال گذشته نزدیک به ۸۸ میلیارد دلار برای تجهیز نیرو‌های امنیتی و دفاع ملی افغانستان از سوی آمریکا هزینه شده است. بر اساس برآورد‌ها یک‌سوم از این هزینه‌ها صرف ادوات جنگی از جمله سلاح‌های سبک و مهمات شده است. سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ آمریکا ۷ هزار مسلسل و ۲۰ هزار نارنجک و بیش از ۱۸ میلیون گلوله، راکت و مواد منفجره در اختیار نیرو‌های افغان قرار داده بود. گفته می‌شود تجهیزات سنگین نظیر جنگنده، ماشین‌های جنگی و سلاح‌های سنگین یا قبل از خروج آمریکا از افغانستان نابود شده بودند یا از این کشور خارج شدند.

بعضی از هواپیما‌های افغانستان هم قبل از این تاریخ برای تعمیرات به آمریکا منتقل شده بودند و در آنجا باقیماندند، اما طبق گزارش‌ها سربازان آمریکایی ۷۳ هواپیمای دیگر و همچنین ۷۰ ماشین جنگی مقاوم در برابر مین و ۲۷ خودروی زرهی هاموی را قبل از خروج یا غیر نظامی کردند یا غیر قابل استفاده و در افغانستان به جای گذاشتند.

بر اساس این گزارش، خلبانان نیروی هوایی آمریکا و افغانستان قبل از سلطه طالبان از این کشور خارج شدخه و به جای امنی پناه برده بودند و این یعنی تقریبا ۶۱ هواپیما و هلیکوپتر به ازبکستان و تاجیکستان منتقل شدند.

یکی از مقامات آمریکایی درباره سلاح‌های به جای مانده در افغانستان گفته همه آنچه آمریکا در افعانستان داشته، نابود نشده و طالبان به برخی از آن‌ها دست پیدا کرده است. تنها در یکی از پایگاه‌های نظامی آمریکا در افغانستان، طالبان ۱۶ هزار دستگاه دید در شب و تقریبا همه تجهیزات بیومتریک و موقعیت‌یابی، ایستگاه‌های پایه، سیار و سیستم‌های رادیویی تجاری و نظامی قابل حمل و دستی، فرستنده‌ها و تجهیزات ارتباطی را به غنیمت برده است.

آنچه در مورد ادوات جنگی به جای مانده در افغانستان که به دست طالبان رسیده مهم است، نحوه استفاده از بسیاری از آنهاست. برای استفاده از برخی تسلیحات به جای مانده، دانش نگهداری و استفاده خاصی مورد نیاز است. طالبان به طور معمول توانایی استفاده از سلاح‌های قدیمی ساخت شوروی را دارد. گفته می‌شود برای آشنایی نیرو‌های طالبان با سلاح‌های آمریکایی، حاکمان جدید موفق شده‌اند برخی نیرو‌های افغان سابق را قانع کنند که آموزش نیرو‌ها را بر عهده بگیرند؛ اما ظاهرا هنوز چنین دانشی در بین نیرو‌های طالبان وجود ندارد. از طرفی قطعات یدکی بسیاری از این سلاح‌ها در منطقه وجود ندارد هر چند تولیدکنندگان قطعات یدکی تقلبی و مهندسان طالبان با تحقیق در اینترنت می‌توانند این خلاء را به زودی پر کنند.

دولت‌های غربی در واقع امیدوارند نیرو‌های طالبان به زودی نحوه استفاده از این سلاح‌ها را یاد بگیرند در غیر این صورت این سلاح‌های پیشرفته راهشان را به بازار سیاه منطقه باز می‌کنند و به دست داعش خواهند افتاد.

بر اساس گزارش مرکز بین‌المللی مقابله با تروریسم، ۱۳ هواپیما، ۴۵ هلیکوپتر، و هفت پهپاد از پایگاه‌های هوایی مختلف به دست طالبان افتاده؛ از پایگاه هوایی کابل ۲۸ هواپیما و ۴۷ هلیکوپتر به دست طالبان افتاد هرچند طبق گزارش‌ها گفته می‌شود که توسط نیرو‌های آمریکایی از کار افتاده بودند.