ویژگی مذاکرات جدید ایران و غرب چیست؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: رسانه آمریکایی سی‌ان‌ان روز جمعه گزارشی منتشر کرده و گفته به نظر می‌رسد موتور احیای مذاکرات هسته‌ای با ایران روشن شده است. یک منبع دیپلماتیک در این باره به سی‌ان‌ان خبر داده که «گفتگو‌های روز چهارشنبه بین ایران و اتحادیه اروپا بر روی نکات کلیدی از جمله سطوح غنی‌سازی هسته‌ای و همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متمرکز بوده است.»

این منبع همچنین گفته «به نظر می‌رسد گفتگوی دو روزه در دوحه بین انریکه مورا دیپلمات اتحادیه اروپا و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، به تحولات مثبت در بسیاری از موضوعات منجر شده است.» این منبع که به دلیل حساسیت مذاکرات خواست نامش فاش نشود، گفته «شرایط فعلی برای کاهش تنش مثبت بوده است.»

مورا در توییتر خود گفتگو‌ها را «فشرده» توصیف کرده و باقری‌کنی هم در توییتی نوشته که دو طرف «دیدار جدی و سازنده‌ای در مورد طیف وسیعی از موضوعات از جمله «مذاکرات لغو تحریم‌ها» داشته اند.

به گزارش سی‌ان‌ان نشست دوحه میان مذاکره‌کنندگان ارشد ایرانی و اتحادیه اروپا، یک هفته پس از دیدار باقری‌کنی با مقامات کشور‌های امضاکننده توافق هسته‌ای برجام یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا برگزار شده است. حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران نیز روز سه‌شنبه قبل از سفر به عمان در دوحه حضور داشت. هم قطر و هم عمان در گذشته نقش میانجی ایران و قدرت‌های غربی را ایفا کرده‌اند.

بر اساس گفته‌های منبع آگاه به سی‌ان‌ان ایرانی‌ها به طور مستقیم با اروپایی‌ها و غیرمستقیم با آمریکایی‌ها گفتگو کرده‌اند و قطری‌ها هم نقش میانجی را بازی کرده‌اند، که منجر به تحولات مثبت در بسیاری از مسائل مربوط به دو طرف شده است. امید می‌رود این گفتگو‌ها شتاب مثبتی به احیای مذاکرات برجام با اروپایی‌ها و مسائل زندانیان با آمریکایی‌ها بدهد.

پس از شکست تلاش‌های قبلی برای احیای برجام و در بحبوحه اعتراضات سراسری در ایران، دولت بایدن در اکتبر ۲۰۲۲ گفته بود که تمرکز دولت او دیگر روی توافق هسته‌ای دیگر نیست اما گفته آن‌ها متعهد به استفاده از دیپلماسی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای هستند.

سی‌ان‌ان گفته با وجود این ادعاها، گفتگو‌ها با ایران از اواخر سال گذشته میلادی، بی سر و صدا از سر گرفته شده و کشور‌هایی از جمله عمان به عنوان واسطه ایفای نقش کردند. «برت مک گورک» یکی از مقامات ارشد دولت، بار‌ها برای گفتگو‌های غیرمستقیم با نمایندگان دولت ایران به عمان سفر کرده است.

ایالات متحده همچنین در تلاش برای آزادی چندین آمریکایی بازداشت شده در ایران است. سه آمریکایی از جمله سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز و همچنین شهاب دلیلی، ایرانی مقیم آمریکا در این فهرست قرار دارند.

در گذشته، یکی از ابزار‌های معامله احتمالی برای آزادی بازداشت‌شدگان، آزادسازی میلیارد‌ها دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران از کره جنوبی بود. ایران از کره‌جنوبی خواسته بود ۷ میلیارد دلار از وجوه مسدود شده در بانک‌های کره جنوبی به دلیل تحریم‌های آمریکا را آزاد کند.

در اقدامی که می‌توان آن را اقدامی برای اعتمادسازی تلقی کرد، ایالات متحده معافیت‌هایی را تصویب کرد به ایران اجازه دسترسی به ۲.۷ میلیارد دلار از دارایی‌هایش در عراق را می‌داد.

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هفته گذشته گفت که تهران «چند هفته پیش» از طریق عمان پیام‌هایی را با آمریکا رد و بدل کرده است اما گفته دولت او هیچ مذاکره‌ای برای توافق موقت یا ترتیبات جدید برای جایگزینی برجام را تایید نمی‌کند.

در توییتی که «انریکه مورا» به تازگی منتشر کرده، کتابچه برجام روی میز مذاکره با طرف‌های ایرانی قرار گرفته است. مورا در توضیح این کتاب گفته «برجام، اگر نگوییم تنها چهارچوب، باید بگوییم بهترین چهارچوب موجود برای اشاره به نگرانی‌های مشروع جامعه بین‌الملل نسبت به اشاره سلاح هسته‌ای در برنامه اتمی ایران است.»

به گزارش رویداد۲۴ اگرچه بسیاری در ایران و جهان در انتظار احیای برجام هستند، اما شواهد نشان می‌دهد زمان برای این توافق تمام شده و آنچه در جریان است، نه احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام، که توافقی برای به دست آوردن امتیازهای کم در برابر دادن «امتیازهای معادل» یا همان توافق موسوم به «کمتر در برابر کمتر» است.

نشریه اکونومیست در گزارشی که روز جمعه منتشر کرده جزییات توافق جدید با آمریکا را شرح داده است. این رسانه گفته ترتیبات جدیدی که در حال حاضر بین ایران و آمریکا در حال مذاکره است و هیچ‌یک از دو طرف هم نام «توافق» را روی آن نمی‌گذارند، در واقع ترتیباتی برای کاهش تنش‌هاست.

ایران قرار است غنی‌سازی ۶۰ درصد را محدود کند و به بازرسی‌های بیشتر تن بدهد و در عوض آمریکا تا حدودی تحریم‌ها را کاهش دهد و برای مثال مجوز دسترسی ایران به ۱۰ میلیارد دلار از دارایی‌هایش در عراق و کره جنوبی را بدهد. مجوزی که نیازی به تایید کنگره آمریکا هم ندارد.

اکونومیست در سرمقاله خود گفته «این ترتیبات به ایران برای رفتار‌های کم‌خطرتر پاداش می‌دهد. سیاست ترامپ برای سرنگونی رژیم در ایران از طریق تحریم شکست خورده است. تولید ناخالص داخلی ایران از سال ۲۰۱۲ نزدیک به ۴۴ درصد کاهش یافته، اما جمهوری اسلامی همچنان پا برجاست. در سال گذشته صادرات نفت عمدتا به چین از زیر ۱ میلیون بشکه در روز به بیش از ۱/۵ میلیون بشکه در روز رسیده است؛ معامله‌ای که با میانجی‌گری چین با عربستان سعودی صورت گرفته، ایران را از انزوا خارج کرده است.»

اکونومیست در گزارش خود مرگ برجام را اعلام کرده و نوشته «برجام مرده است.» زمان دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در حال حاضر بر حسب روز اندازه‌گیری می‌شود، نه سال. حامیان توافق در تهران قدرت خود را از دست داده‌اند.

احتمال انتخاب مجدد ترامپ به این معنی است که آمریکا نمی‌تواند تعهد بلندمدت معتبری به ایران بدهد. گزینه نظامی هم چنگی به دل نمی‌زند. حملات از سوی آمریکا نمی‌تواند همه دستاورد‌های هسته‌ای ایران را نابود کند و فقط ماه‌ها یا سال‌ها آن را عقب می‌اندازد. چنین حمله‌ای ممکن است یک جنگ منطقه‌ای به راه بیندازد. آمریکا اولویت‌های دیگری دارد: کمک به اوکراین و مقابله با چین در آسیا. آخرین چیزی که آمریکا به آن نیاز دارد، یک درگیری دیگر در خاورمیانه است.

اکونومیست گفته «امروز شرایط برای توافق بزرگ با ایران فراهم نیست اما این واقعیت هم با تغییرات در حاکمیت ایران و بحران جانشینی، ممکن است تغییر کند. در چنین شرایطی خرید زمان با حفظ گزینه نظامی علیه ایران روی میز، کم‌خطرترین گزینه است.»