داعش خراسان چیست؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: حمله روز چهارشنبه در گلزار شهدای کرمان و بیانیه داعش در پذیرش مسئولیت این حمله بار دیگر جهان را نسبت به جنایات داعش و توانایی آن را در شعله‌ور کردن تنش‌ها در خاورمیانه و آسیای مرکزی، پس از سال‌ها شکست پایگاه‌های سابق این گروه تروریستی در عراق و سوریه، بیدار کرده است. برخی منابع خبری گفته‌اند عملیات کرمان کار داعش خراسان بوده است. اما این گروه چه کسانی هستند؟

داعش خراسان چیست؟

داعشی که در ایران عملیات انجام داده شاخه‌ای از آن چیزی است که در قلب عراق و سوریه ایجاد شده بود و امروز رهبری مرکزی و هزاران عضو آن همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. مقامات آمریکایی و برخی کارشناسان مدعی شده‌اند که داعش خراسان یا داعش-K شاخه‌ای که قبلا در اروپا هم دست به عملیات تروریستی زده به احتمال زیاد بمب‌گذاری‌های ایران را انجام داده است.

ایالات متحده داعش خراسان را در سال ۲۰۱۶ به عنوان یک سازمان تروریستی شناسایی کرده است. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید روز پنجشنبه گفت: «داعش-K همچنان یک تهدید تروریستی است» همچنین یک مقام آمریکایی روز جمعه گفته که اطلاعات ایالات متحده ارتباطاتی را رهگیری کرده که نشان می‌دهد داعش خراسان مسئول حمله روز چهارشنبه در ایران بوده است.

این گروه که با نام داعش استان خراسان، داعش-کی یا داعش-کی‌پی شناخته می‌شود، یکی از شاخه‌های افغان وابسته به گروه داعش در خاورمیانه است. ISIS-K در سال ۲۰۱۵ توسط طالبان پاکستانی تأسیس شد، گروهی کوچک‌تر، مدرن‌تر با نسخه خشونت‌آمیزتری از اسلام نسبت به طالبان است.

بیشتر بخوانید:

چرا داعش به ایران حمله می‌کند؟

مهمترین حملات تروریستی در ایران توسط کدام گروه‌ها انجام شده است؟

ایران پس از حمله تروریستی کرمان باید چه کند؟

دیدگاه‌های دعش خراسان

به گزارش مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی، خراسان به منطقه‌ای تاریخی اطلاق می‌شود که بخش‌هایی از ایران، افغانستان و پاکستان را در برمی‌گیرد. داعش خراسان مانند دیگر گروه‌های تروریستی نیرو‌های آمریکایی، متحدان آن‌ها و غیرنظامیان را هدف قرار داده، اما برخلاف سایرین، آشکارا با سایر سازمان‌های اسلامی افراطی مانند طالبان هم در رقابت است.

طالبان و داعش خراسان به ویژه در شرق افغانستان بار‌ها با هم جنگیده‌اند، کارشناسان می‌گویند که از سال ۲۰۱۷، داعش خراسان مسئول تقریبا ۲۵۰ درگیری با نیرو‌های امنیتی ایالات متحده، افغانستان و پاکستان بوده است.  رهبران داعش خراسان تسلط طالبان بر افغانستان را محکوم کردند و گفته‌اند که نسخه حکومت اسلامی این گروه به اندازه کافی سختگیرانه نیست.

اکتبر ۲۰۱۹، ترامپ در سخنانی از کشته شدن ابوبکر البغدادی خبر داد و گفت که او «بنیانگذار و رهبر داعش، بی رحم‌ترین و خشن‌ترین سازمان تروریستی در سراسر جهان» کشته شده است. ترامپ در ادامه گفت: ما در ماه مارس سال جاری خلافت او را صد در صد محو کردیم.

در ژانویه ۲۰۲۰، ترامپ بار دیگر از نابودی «۱۰۰ درصد داعش و خلافت ارضی آن» خبر داد. حتی پیش از آن در نوامبر ۲۰۱۷ سردار سلیمانی در نامه‌ای به رهبری از پایان داعش در عراق و سوریه خبر داده بود اما ظاهرا که نابودی داعش ۱۰۰ درصد نبوده است. برخی اینگونه تحلیل کرده‌اند که مقصود از پایان داعش، پایان حضور در مواضع مستقر در سوریه و عراق بوده است؛ اما طبیعی است که افکار داعشی همچنان وجود دارد.

بنا به گزارش نیویورک تایمز، قبل از مرگ ابوبکر البغدادی، او سازمان را گسترش داده بود و به زیردستان آزادی عمل قابل توجهی داده بود. داعش پیروان خود را تشویق کرده بود که به تنهایی یا در گروه‌های کوچک عمل کنند.

سال ۲۰۱۶، یک سال پس از تأسیس، داعش خراسان با حدود ۳ تا ۴ هزار نیرو در اوج خود بود. بر اساس گزارش رسانه‌های آمریکایی این رقم با حملات هوایی آمریکا و کماندو‌های افغان به نصف کاهش یافت، اما این گروه منهدم نشد. در این سال‌ها داعش خراسان مسئول چندین حمله مرگبار در میان شیعیان افغانستان، دانشگاه کابل و فرودگاه کابل بوده است. سال گذشته دیدبان حقوق بشر در گزارشی اعلام کرد از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان، داعش خراسان مسئول ۱۳ حمله به هزاره‌های افغان بوده است.

وال‌استریت ژورنال در گزارشی با اشاره به انگیزه‌های داعش برای اجرای عملیات در ایران از جمله دشمنی آن‌ها با شیعیان و سابقه درگیری گروه‌های نیابتی ایران با داعش در عراق و شام گفته: بسیاری از افغان ها، از جمله شهاب المهاجر رهبر داعش خراسان، به زبان فارسی صحبت می‌کنند. تعداد زیادی از مهاجران افغان در ایران زندگی می‌کنند و این امر فعالیت این گروه را در ایران آسان‌تر کرده است. به گفته کارشناسان وال استریت ژورنال داعش خراسان استفاده از این حملات برای از بین بردن روابط بی‌ثبات بین تهران و کابل است.

پیام حمله داعش به ایران برای منطقه چه بود؟

وال‌استریت ژورنال در گزارشی گفته حمله به کرمان خطر توسعه درگیری سه‌ماهه در نوار غزه بین اسرائیل و حماس به سایر نقاط خاورمیانه را تشدید کرده است. اگرچه اسرائیل به متحدانش گفته بود که مسئول این نیست، بسیاری از تحلیلگران بلافاصله اسرائیل را منشأ احتمالی حمله ایران خواندند.

حتی پس از بر عهده گرفتن مسئولیت حمله از جانب داعش، تهران همچنان دشمنان دیگرش یعنی اسرائیل و ایالات متحده را مسئول حمله تروریستی می‌داند. مقامات آمریکایی گفته‌اند که ایالات متحده در این حمله دخالتی نداشته و آن‌ها هیچ نشانه‌ای دال بر نقش داشتن اسرائیل در این حمله ندیده‌اند.

«پیتر برگن» تحلیلگر امنیت ملی سی‌ان‌ان و استاد دانشگاه آریزونا در یادداشتی به تلاش دولت بایدن برای جلوگیری از یک جنگ منطقه‌ای بزرگتر در خاورمیانه اشاره کرده و گفته با وجود این تلاش‌ها، در حال حاضر یک درگیری دوفاکتو در منطقه در جریان است؛ مانند قورباغه‌ای در یک دیگ آب که به آرامی می‌جوشد، منطقه ممکن است یک روز از خواب بیدار شود و متوجه شود که در میانه یک جنگ تمام‌عیار است.

کافیست به فهرست اتفاقات مرگبار در منطقه نگاه کنید؛ ۷ اکتبر حماس جنگ با اسرائیل را آغاز کرد. در این مدت حوثی‌ها کنترل دریای سرخ را در دست گرفته‌اند و تا امروز ۲۳ حمله به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ داشته‌اند تا به قول خودشان مانع از جریان آزاد دریانوردی اسرائیلی‌ها در این مسیر‌ها شوند.

هفته گذشته اسرائیل صالح العاروری مرد شماره دو حماس را در بیروت هدف قرار داد و چند روز قبل سیدرضی موسوی یکی از مقامات ارشد سپاه قدس ایران از جانب اسرائیل در دمشق هدف یک حمله تروریستی قرار گرفت. به این ترکیب مرگبار، حمله روز چهارشنبه داعش در ایران را که به جان باختن ۸۴ نفر منجر شد و به پرتلفات‌ترین حمله تروریستی در ۵ دهه اخیر تبدیل شد را اضافه کنید.

پیتر برگن در یادداشت خود در سی‌ان‌ان نوشته «درگیری‌های فزاینده در منطقه تا حدی نتیجه پیشرفت فناوری نظامی در دو دهه گذشته و رشد جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه در همان دوره زمانی است. امروز فراموش کرده‌ایم که قبل از حملات ۱۱ سپتامبر، هیچ هواپیمای بدون سرنشین مسلحی وجود نداشت که بتواند حملات هدفمند را دور از پایگاه مهاجم انجام دهد. استفاده از پهپاد‌های مسلح توسط ایالات متحده به نشانه‌ای از جنگ علیه تروریسم تبدیل شد و امروز کشور‌هایی مانند اسرائیل و گروه‌هایی مانند حوثی‌ها نیز این تاکتیک را اتخاذ کرده‌اند.»

به گفته برگن با اینکه پهپاد‌های مسلح و نیرو‌های نیابتی به قدرت‌هایی مانند ایالات متحده، اسرائیل و ایران اجازه می‌دهند از جنگ‌های متعارف همه‌جانبه اجتناب کنند، اما اتکا به پهپاد‌ها و نیرو‌های نیابتی به مثابه بازی با آتش است. تاریخ جنگ نشان می‌دهد رویداد‌های به ظاهر بی‌اهمیت مانند ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند در سارایوو در سال ۱۹۱۴، می‌تواند جرقه جنگ جهانی اول را بزند.