چرا برکناری «متیس» خبر خوبی برای ایران نیست؟ / آیا باید منتظر شکل گیری محور جان بولتون - تام کاتن باشیم؟

رویداد۲۴ تصمیم ترامپ درباره خروج نظامیان آمریکایی از سوریه، آخرین ضربه به رابطه متزلزل میان او و وزیر دفاعش بود که از پیش به علت اختلاف‌نظرهایی در مسائلی مانند اهمیت حفظ متحدان گرفته تا تصمیم سیاسی استقرار نظامیان آمریکایی در مرز مکزیک دچار تنش شده بود.

 

 اما این ژنرال بازنشسته در رابطه با ایران نیز سیاست‌های متفاوتی از ترامپ را مدنظر داشت. متیس طرفدار ادامه پایبندی آمریکا به برجام بود. خروج او از کابینه، وزن تندرو‌ها در واشنگتن را که خواستار تغییر حکومت در ایران هستند، بیشتر می‌کند. البته هنگام مطرح شدن مسأله ایران، متیس اصلا رویکرد انعطاف‌پذیری از خود نشان نمی‌داد. در سال ۲۰۱۰ که او به عنوان فرمانده ستاد مرکزی ارتش در خاورمیانه منصوب شد، سه اولویت خود را این‌گونه به اطلاع اوباما رساند: اول ایران، دوم ایران، سوم ایران.

به علت وسواس فکری متیس درباره ایران بود که اوباما در سال ۲۰۱۳ که آغاز روند مذاکره با ایران برای توافق هسته‌ای بود، او را برکنار کرد. متیس پس از انتصاب به پست وزارت دفاع در دولت ترامپ، رویکرد ملایم‌تری نسبت به ایران در پیش گرفت و مدام درباره مخاطرات درگیری آمریکا با ایران هشدار می‌داد. متیس منتقد نگاه مخالفت جویانه ترامپ به برجام بود. اگرچه علت اصلی تغییر رویکرد متیس آشکار نیست، به نظر می‌رسد او با مشاهده تصمیمات تند و عجولانه ترامپ خواسته که نقشی نظارتی بر اعمال او داشته باشد. به هر حال کسانی که در جنگ‌های واقعی مشارکت داشته‌اند، کمتر از دیگران تمایلی به آغاز جنگ جدیدی دارند.

در حالی که ابتدا تهران اخبار خروج آمریکا از سوریه را باب میل خود می‌دید، خروج متیس از کابینه خبر خوبی برای ایران نیست. اکنون جان بولتون موقعیت مستحکم تری در کابینه ترامپ پیدا کرده است؛ کسی که موضع خصمانه‌ای نسبت به تهران دارد و حتی زمانی خواستار بمباران ایران شده بود. همچنین او روابط خوبی با گروه مجاهدین (منافقین) دارد که سابقه ترور افسران آمریکایی را در پرونده خود دارد.

نفر باقیمانده دیگر در کابینه ترامپ، مایک پومپئو است که جایگزین تیلرسون، وزیر امور خارجه پیشین شده که حساسیت چندانی به ایران نداشت. اما پومپئو نیز زمانی مانند بولتون، خواستار حمله نظامی به ایران شده بود. این نماینده سابق از ایالت کانزاس که در سال ۲۰۱۶ با درخواست ویزای او برای ورود به ایران مخالفت شده بود، همواره منتقد سیاست مذاکره اوباما با ایران بود و برجام را به معنای تسلیم شدن مقابل ایران می‌دانست. در مقام وزیر امورخارجه، او فشار‌های دیپلماتیک و اقتصادی شدیدی را علیه ایران ترتیب داده است.

پومپئو مانند بولتون معتقد است که آمریکا یا باید بر کشور‌های دیگر سلطه داشته باشد یا آن‌ها را تحریم کند. آن‌ها معتقدند دشمنان آمریکا کشور‌هایی شرور هستند که آمریکا نباید در جهت منافع آن‌ها گامی بردارد. این نگاه به جهان به خصوص در رابطه با ایران خطرناک است. در کنار فقدان یک کانال ارتباطی میان این دو کشور، چنین نگاهی زمینه‌ساز برخورد‌های خصمانه است.

با خروج متیس، ترامپ به فکر جایگزینی خواهد بود که نگاه خصمانه مشترکی با او نسبت به ایران داشته باشد. فعلا پاتریک شاناهان از مدیران سابق بویینگ به سرپرستی وزارت دفاع گمارده شده که البته نگاهش به ایران روشن نیست، اما او از شرکتی می‌آید که تاکنون میلیارد‌ها دلار تجهیزات جنگی به دشمنان منطقه‌ای ایران فروخته است. با توجه به سابقه ترامپ در عدم تحمل مخالفان، شاناهان در صورت انتصاب به وزارت دفاع، یا باید از سیاست خصمانه و ضدایرانی ترامپ استقبال کند، یا به سرنوشت سایر مخالفان ترامپ دچار شود.

سناتور تام کاتن از آرکانزاس که نامزد دیگر تصدی پست وزارت دفاع است، نگرش مشترکی با پومپئو به مسأله ایران دارد و از مدت‌ها قبل خود را یک ضد ایرانی نشان داده است. او پس از انعقاد توافق هسته ای، کمپینی برای لغو برجام به راه انداخت. او همانند بولتون، آشکارا خواستار تغییر حکومت ایران شده است. وی مانند سایر مخالفان ایران، حامی حضور گسترده ارتش آمریکا در سوریه است. اما احتمال می‌رود جاه‌طلبی سیاسی و وسوسه گرفتن پستی در دولت باعث شود با سیاست‌های ترامپ چندان مخالفتی نکند.

حضور محور بولتون-کاتن در کنار رییس‌جمهوری که تهران را به حمله نظامی تهدید کرده است، پیامی برای تهران در خود دارد. خروج نظامیان آمریکایی از سوریه، شانس برخورد اتفاقی میان ارتش آمریکا با ایران یا هوادارانش را بسیار کاهش می‌دهد و البته تصمیم ترامپ برای خروج ارتش از افغانستان نیز عامل کمک‌کننده دیگری است، اما این عقب‌نشینی به دولت ترامپ فرصت می‌دهد با فراغ بال بیشتری تمرکز خود را متوجه ایران کند. ممکن است نیاز باشد آمریکا به اسراییل، عربستان و امارات اطمینان خاطر دهد که خروج از سوریه، به معنای نادیده گرفتن ایران نیست. ترامپ در سفر اخیر به عراق تاکید کرد که چندین هزار سرباز آمریکایی را فعلا در این کشور برای مقابله با تهدیدات احتمالی حفظ خواهد کرد.