چرا آمریکا و اسرائیل تاکنون دست به اقدام نظامی علیه تهران نزده‌اند؟

  رویداد۲۴ موسسه «استرافور» نوشت: برای شناخت جایگاه استراتژیک ایران باید نگاهی به تاریخ و جغرافیای این کشور داشته باشیم. ایران هفدهمین کشور پهناور در دنیا است. این کشور تقریبا ۱,۶۴۸,۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. به عبارت دیگر، ایران از مجموع مساحت فرانسه، آلمان، هلند، بلژیک، اسپانیا و پرتقال بزرگتر است. ایران همچنین از لحاظ جمعیت در جایگاه شانزدهم دنیا قرار دارد و بیش از هفتاد میلیون نفر در این کشور زندگی می‌کنند. جمعیت این کشور از فرانسه یا بریتانیا بیشتر است.

با توجه به شرایط کنونی منطقه مقایسه کردن ایران با عراق یا افغانستان سودمند خواهد بود. کشور عراق تقریبا ۴۳۳,۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و تقریبا ۲۵ میلیون نفر در آن زندگی میکنند. در نتیجه، مساحت و جمعیت ایران به ترتیب چهار برابر و سه برابر عراق هستند. افغانستان نیز دارای مساحت ۶۵۲,۰۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت ۳۰ میلیونی است. به عبارتی میتوان گفت که مساحت ایران از مجموع قلمرو‌های عراق و افغانستان ۶۸ درصد بزرگتر است.

اما از همه مهمتر ایران توسط رشته کوه‌های خود شناخته می‌شود. زاگرس مهم‌ترین رشت کوه ایران است. کوه‌های زاگرس از از مرز‌های شمال غربی ایران با ترکیه و ارمنستان تا مرز‌های جنوب شرقی در نزدیکی تنگه هرمز کشیده شده اند. این رشته‌کوه از کرانه‌های دریاچه وان در جنوب شرقی ترکیه آغاز شده و پس از گذشتن از استان‌های آذربایجان غربی، لرستان، همدان، مرکزی، اصفهان، فارس، کردستان، کرمانشاه، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و تا استان‌های کرمان، بوشهر و هرمزگان ادامه می‌یابد. دامنه این رشته‌کوه به شمال عراق نیز امتداد دارد.

رشته کوه البرز نیز از سوی باختر از تالش جمهوری آذربایجان آغاز می‌شود و در سوی شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان دنباله می‌یابد. بخش بزرگی از البرز در راستای کناره جنوبی دریای خزر کشیده شده‌است. در این بخش، جبهه شمالی البرز سرسبز و جبهه جنوبی آن خشک است. یک دلیل این دوگانگی وجود رشته کوه البرز است که همچون سدّی طبیعی از گذر رطوبتِ برخاسته از دریای خزر به سوی جنوب جلوگیری می‌کند و بیشتر این رطوبت در جبهه شمالی البرز می‌بارد. بلندترین کوه البرز، کوه دماوند (۵۶۱۰ متر) است که در استان مازندران شهر رینه قرار دارد. دامنه‌ها و دره‌های البرز از تفرجگاه‌های مهم مردم استان‌های تهران، زنجان، کرج، قزوین و سمنان است. از مهم‌ترین رود‌های دامنه شمالی البرز سفیدرود و دامنه‌های جنوبی کرج و جاجرود را می‌توان نام برد.

ایران دارای ۸۰۰ مایل خط ساحلی است که نیمی از آن در امتداد سواحل شرقی خلیج فارس و بقیه در امتداد دریای عمان قرار دارند. مهم‌ترین بندر ایران بندرعباس نام دارد و در نزدیکی تنگه هرمز واقع شده است. ایران از لحاظ نیروی دریایی یک قدرت بزرگ محسوب نمی‌شود. اما این کشور همیشه در طول تاریخ خود یک قدرت زمینی بوده است.

در مرکز ایران دو دشت بیابانی غیرمسکونی قرار دارند. دشت کویر از استان قم در شمال غربی کشور تا مرز افغانستان کشیده شده است. دشت لوت نیز در جنوب شرقی ایران قرار دارد و با مساحتی در حدود ۱۷۵ هزار کیلومتر حدود ۱۰ درصد از وسعت ایران را دربر گرفته‌است.

بیشتر جمعیت ایران در مناطق کوهستانی متمرکز شده است، زیرا زمین‌های پست این کشور به جز در مناطق جنوب غربی و جنوب شرقی قابل سکونت نیستند. حتی بزرگترین شهر ایران یعنی تهران نیز در دامنه کوه‌های بلند قرار دارد.

چنانچه نگاه دقیقی به نقشه ایران داشته باشیم، متوجه می‌شویم که بخش غربی کشور در واقع یک پل زمینی به آسیای جنوبی است. به عبارت دیگر مسیر رشته کوه‌های زاگرس تنها مسیر زمینی ممکن بین خلیج فارس در جنوب و دریای خزر در شمال هستند. اما ایران به دلیل وسعت و شرایط جغرافیایی خود کشوری نیست که به سادگی بتوان آن را فتح کرد.

موقعیت جغرافیایی میادین نفتی ایران نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا نفت مهم‌ترین صادرات کشور محسوب می‌شود. نفت در سه منطقه استراتژیک کشور یافت می‌شود: بخش بزرگی از ذخایر نفتی در جنوب غربی کشور قرار دارند. باقی چاه‌های نفتی ایران نیز در امتداد مرز عراق قرار گرفته اند. ایران از لحاظ ذخایر نفتی در جایگاه سوم دنیا قرار دارد و در حال حاضر چهارمین تولید کننده بزرگ نفت محسوب می‌شود. به همین خاطر شاید تصور کنید که ایران کشوری ثروتمند است. اما این موضوع صحت ندارد.

ایران بیست و هشتمین اقتصاد بزرگ دنیا را دارد، اما از لحاظ سرانه تولید ناخالص ملی در جایگاه هفتاد و یک قرار گرفته است. شرایط اقتصادی نامناسب کشور تاحدودی به سوء مدیریت در صنعت نفت بر میگردد. اما عوامل جغرافیایی نیز بی تاثیر نیستند. ایران دارای جمعیت زیادی است که در مناطق کوهستانی متمرکز شده اند. جمیت‌های ساکن در این بخش‌های کوهستانی معمولا فقیرتر از نقاط دیگر کشور هستند. بدین ترتیب جمعیت زیاد و شرایط جغرافیایی بهبود استاندارد‌های زندگی مردم را دشوارتر کرده اند.

از لحاظ نظامی می‌توان ایران را به عنوان سنگری مستحکم توصیف کرد. ایران از سه طرف توسط کوه‌های عظیم و از طرف چهارم توسط اقیانوس احاطه شده است. فتح کردن ایران از طریق تهاجم زمینی کار بسیار دشواری خواهد بود. البته در گذشته مغول‌ها با ورود از بخش شمال شرقی توانستند بیشتر مناطق کشور را تصرف کنند. ارتش عثمانی نیز توانست از مسیر رشته کوه‌های زاگرس به کشور نفوذ کند و تا نزدیکی دریای خزر در شمال شرقی کشور پیش برود. اما آن‌ها تلاشی برای حرکت به سمت بخش مرکزی ایران انجام ندادند.

بنا براین، در طول تاریخ محور اصلی استراتژی دفاعی ایران استفاده از این رشته کوه‌ها به عنوان یک سنگر مستحکم بوده است. قدرت‌های خارجی در گذشته موفقیت چندانی در عبور از این مناطق نداشتند.

ایران از لحاظ اقتصادی کشوری فقیر است. اما این کشور به راحتی می‌تواند از مرز‌های خود دفاع کند و دولت مرکزی دارای یک دستگاه امنیتی و اطلاعاتی قدرتمند است. جمهوری اسلامی از این نقاط قوت برای گسترش نفوذ ایران در خاورمیانه بهره برداری کرده است. برنامه هسته‌ای ایران نیز مزایای مهمی برای کشور به دنبال داشت. تهران با دست یابی به تسلیحات هسته‌ای می‌تواند قدرت بازدارندگی خود در مقابل تهدیدات خارجی را افزایش دهد. قدرت‌های متخاصم همچون آمریکا و اسرائیل نیز تمایلی برای حمله به مراکز هسته‌ای ایران نداشته اند. آن‌ها میدانند که ایران می‌تواند به راحتی در جریان ترانزیت نفت در خلیج فارس اختلال ایجاد کند. به همین خاطر قدرت‌های غربی تلاش کرده اند که اختلافات خود با ایران را از راه دیپلماسی حل کنند. در شرایط کنونی ایرانی‌ها می‌دانند که خطری از لحاظ نظامی آن‌ها را تهدید نمی‌کند. حملات هوایی معمولا به تنهایی نمی‌توانند نتایج دلخواه را به دنبال داشته باشند. در صورتی که مراکز هسته‌ای ایران هدف قرار بگیرند، هیچ کس نمی‌تواند عکس العمل احتمالی ایرانی‌ها را پیش بینی کند.

پس به طور خلاصه می‌توان گفت که ایرانی‌ها در طول تاریخ خود به دلیل شرایط جغرافیایی در مقابل نیرو‌های متخاصم خارجی امن بوده اند.