تکلیف برجام چه می‌شود؟
رویداد۲۴ از زمانی که برجام به امضای ایران و اعضای ۱+۵ رسید، فراز و فرود‌های بسیاری را طی کرد و امروز برخی معتقدند چیز زیادی از این توافق هسته‌ای باقی نمانده است.
در ابتدای برجام شرکت‌های اروپایی و آمریکایی برای تجارت به ایران آمدند و چرخ این توافق می‌چرخید، اما زمانی که در اردیبهشت ۱۳۹۷ دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا خروج از برجام را امضا کرد ورق برگشت؛ پس از آن تحریم‌ها دوباره علیه ایران اعمال، شرکت‌های خارجی از ایران خارج و مبادلات ارزی جمهوری اسلامی با مشکلات عدیده‌ای مواجه شد.
در ابتدا کشورهای اروپایی اعلام کردند نمی‌توانند از خروج شرکتهایشان از ایران جلوگیری کنند، آنها مدعی بودند که اقتصادشان در دست بخش خصوصی قرار دارد و عمده تجارت آنها هم با آمریکاست؛ بنابراین پس از آن وعده راه اندازی شبکه مالی تحت عنوان اینستکس را به ایران دادند که یک سال ثبت و راه اندازی آن به طول انجامید و تا کنون هم سودی عاید ایران نکرده است.
پس از آن برخی اظهار کردند اروپا منتظر انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکاست و امید دارد با تغییر دولت در این کشور شرایط به حالت قبل برگردد؛ اما به هر حال با قطعنامه کشورهای تروئیکای اروپایی علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای، بر همه اهداف واقعی اتحادیه اروپا مسجل شد؛ همچنین در این قطعنامه با اشاره به تحریم‌های تسلیحاتی ایران که در اکتبر ۲۰۲۰ به پایان می‌رسد، با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعلام پایبندی این کشور‌ها به توافق برجام خواهان ادامه تحریم صادرات اسلحه و تکنولوژی ساخت موشک به ایران تا سال ۲۰۲۳ شدند.
در بیانیه سه کشور اروپایی نوشته شده «به نظر ما برچیده شدن این تحریم‌ها پیامد‌های اساسی برای امنیت و ثبات منطقه دارد و اروپا ممنوعیت صادرات تکنولوژی موشکی و تسلیحات اروپا به ایران را تا سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد داد.»
اروپا، همگام با آمریکا یا ناچار به پیروی؟
پیش‌تر اعتقاد کارشناسان بر این بود که اروپا ناچار به پیروی از سیاست‌های واشنگتن است و خود علاقه و تمایلی به پیروی ندارند؛ آنها دلیل این موضوع را هم وابستگی اروپا به آمریکا می‌دانستند و عقیده داشتند که کشورهای این اتحادیه استقلال لازم را ندارند.
اما در مقابل برخی هم معتقد بودند که سیاست‌های اروپا با واشنگتن همگام بوده و این موضوع دلیل اصلی شانه خالی کردن آنها از تعهدات برجامی است؛ اما به هر روی با قطعنامه کشورهای تروئیکای اروپایی در شورای حکام علیه ایران، درصد صحت عقیده گروه دوم بیشتر شد!
حنیف غفاری کارشناس مسائل اروپا در همین رابطه اظهار کرد «قطعنامه‌ای که اخیرا سه کشور تروئیکای اروپایی بانی آن در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای شدند، نشان می‌دهد که سه کشور آلمان انگلیس و فرانسه در تلاش هستند همگام با ایالات متحده و دولت ترامپ تحریم‌های تسلیحاتی ایران را در شورای امنیت تمدید کنند؛ یعنی اقدام آنها در شورای حکام مقدمه‌ای برای اقدامشان در شورای امنیت بوده است.»
او همچنین بر این عقیده است که «اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۸ که واشنگتن از برجام خارج شد، در حال تکمیل پازل استراتژیک آمریکا در تقابل با ایران است؛ ایران باید محاسبات خود را به صورت کاملا واقع بینانه در بیاورد و بداند که آمریکا و اروپا در تقابل با جمهوری اسلامی، عبور از برجام و عدم انجام تعهدات خود کاملا مجموعه‌ای واحد را تشکیل می‌دهند و نباید میان این دو تفکیک و تمایزی قائل شویم.»
از سوی دیگر مرتضی مکی کارشناس مسائل اروپا و آمریکا در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، ضمن تاکید بر اینکه آمریکا به دنبال این است تا توافق هسته‌ای را به طور کامل نابود کند تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری این کشور حزب رقیب نتواند کاری برای احیای آن انجام دهد، عقیده دارد اروپایی‌ها تلاش می‌کنند در عین اینکه برجام را حفظ کنند، تنشی هم با آمریکا ایجاد نکنند.
اما در هر صورت فرق چندانی هم ندارد، اروپا چه به دلیل فقدان استقلال با واشنگتن همراهی کرده باشد و چه به دلیل خواسته قلبی خودشان این اتفاق افتاده باشد، نتیجه به عدم انجام تعهدات برجامی این کشور‌ها ختم شده است که نکته مشترک اروپا و آمریکا نیز همین جاست.
البته ایران هم دست روی دست نگذاشت و در نتیجه بدعهدی‌های اروپایی‌ها پنج گام خود را موسوم به گام‌های کاهش تعهدات برجام برداشت و در برخی از مسائل هسته ای همچون تحقیق و توسعه این صنعت قدم های جدی برداشت که به نوعی زنگ خطری برای طرف‌های باقی مانده در برجام بود تا به تعهدت خود در این توافق بازگردند.
تکلیف ماندن ایران در برجام چیست؟
به نظر نمی‌رسد در شرایط فعلی هدف اروپا از انجام ندادن تعهدات برجامی چندان اهمیتی داشته باشد و اکنون باید به فکر راه حلی برای مقابله با اقدامات غرب باشیم و به عقیده برخی کارشناسان قطعنامه‌ای که در شورای حکام صادر شد تازه آغاز ماجرا و مقدمه‌ای برای فراهم کردن زمینه‌های تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است که پاییز آینده به پایان خواهد رسید.
حسن هانی زاده کارشناس مسائل بین الملل در این رابطه عقیده دارد «تمام تلاش آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان این است که متن قطعنامه شورای حکام آژانس به شورای امنیت سازمان ملل ارسال شده تا قطعنامه جدی تری علیه ایران صادر شود؛ با توجه به اینکه متن قطعنامه سازمان ملل و پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران به زودی شکل خواهد گرفت و ایران می‌تواند به تحریم‌های تسلیحاتی پایان دهد.»
او همچنین اظهار می‌کند «به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها ایران را محکوم می‌کنند تا تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران بار دیگر تمدید شود؛ دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در آستانه انتخابات ریاست جمهوری با توجه به شکست‌هایی که در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی متحمل شده، تلاش می‌کند از طریق اعمال تحریم‌های تسلیحاتی جدید علیه ایران به نوعی برگ برنده انتخاباتی در دست بگیرد.»
البته چین و روسیه در کنار ایران هم به این قطعنامه واکنش منفی نشان دادند که تا حدودی تکلیف آمریکا را در صورت ارجاع پرونده جمهوری اسلامی به شورای امنیت سازمان ملل مشخص کرد.
سال گذشته بود که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در پیام توئیتری تاکید کرد که آینده «برجام به عملکرد سه کشور اروپایی و انجام تعهداتشان آنها بستگی دارد.»
به علاوه برخی کارشناسان عقیده دارند جمهوری اسلامی نباید وقت خود را با انتظار برای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تلف کند و باید اهداف خود را برای بلند مدت در پیش بگیرد؛ به عقیده آنها فرقی نمی‌کند رئیس جمهور آینده ایالات متحده چه کسی باشد و آنچه اهمیت دارد این است که تهران برای آینده پس از برجام چه برنامه‌ای دارد؟
