مصلحت ؛ فیلمی برای نقد تاریخی مصلحت نظام

رویداد۲۴ ساجده رحیمی: فیلم مصلحت که در ابتدا با نام «مصلحت نظام» مطرح بود، از معدود فیلم‌هایی است که در سی و نهمین جشنواره فجر با حال و هوای انقلابی و متناسب با دهه فجر انقلاب اکران شد و داستانی امنیتی در اواخر دهه ۵۰ را روایت می‌کند.

مصلحت به عنوان نخستین محصول سینمایی مشترک حوزه هنری و سازمان اوج که در باشگاه فیلم سوره تولید شده است و شاید به همین سبب است که خطوط قرمز‌ سیاسی را به راحتی رد می‌کند و روی موضوعی دست می‌گذارد که کمتر فیلمسازانی اجازه ورود به آن را دارند.

فیلم مصلحت داستان یکی از مقامات رده بالای قضایی اول انقلاب را روایت می‌کند که در پرونده‌ای ناگزیر از صدور حکم برای فرزندنش می‌شود. نیروهای انقلابی در مسیر قصه، میان عدالت و مصلحت در دوراهی قرار می‌گیرند و مجبور به انتخاب می‌شوند.

مصلحت به موضوع آقازادگی می‌پردازد؛ موضوعی که به تازگی یکی از جذابترین و پرکشش‌ترین عناوین اخبار و حتی فیلم‌ها و سریال‌های ما را به خود اختصاص داده و در معروفترین آن‌ها که سریال آقازاده بود، از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به آن پرداخته و استقبال خوبی نیز از آن شد.

داستان  فیلم به شکلی پیش می‌رود که پسر یک روحانی شناخته شده و رده بالای حکومتی، جوان انقلابی تندرویی است که پایه‌های اصلی نظام را نادیده گرفته و با هیجان کنترل نشده سعی در حفاظت از آرمان‌های انقلاب دارد و همین امر موجب کشته شدن جوانی طاغوتی و مخالف شهید بهشتی می‌شود که اتفاقا شاکله اصلی داستان است.

بیشتر بخوانید: «دیدن این فیلم جرم است»؛ فیلمی برای آتش به اختیارها/ دشمن شماره یک انگلیس است نه آمریکا

فیلم مصلحت مخاطب را به یاد فیلم «دیدن این فیلم جرم است» می‌اندازد. هر دو فیلم به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفاه ساخته شده‌اند و شباهت‌های زیادی با هم دارند. مسعود فراستی در مورد «دیدن این فیلم جرم است» می‌گوید بغض فیلم بغض خیلی از آدم‌هاست» و از این منظر به نظر می‌رسد موضوع اصلی فیلم مصلحت نیز حرف دل خیلی از آدم‌ها باشد.

نویسنده تا اواسط فیلم مخاطب را درگیر قضاوتی در مورد شخصیت روحانی مطرح فیلم می‌کند که تا آخر نتیجه دلخواه را به او بقبولاند و با وجود تصور اشتباه مخاطب تا اواسط فیلم از وجود فساد روحانی نقش اول یعنی حاج آقای مشکاتیان (با بازی فرهاد قائمیان) در آخر او برای اجرای حکم قتلی که فرزندش متهم آن است، میان عدالت که اجرای قصاص از سوی خانواده مقتول است و مصلحتی که به گمان اطرافیان او آتو ندادن دست ضد انقلاب است، عدالت را انتخاب می‌کند؛ عدالتی که اتفاقا از نظر مشکاتیان مصلحت نظام است اما اکثر افراد آن را اشتباه تفسیر می‌کنند. مصلحت هم زمان دو شخصیت روحانی را نشان می‌دهد که هر دو در منصبی مشابه و یکی از نظر درجه بالاتر از دیگری در دادستانی آن زمان، درگیر مصلحت نظام هستند اما هر یک با دید متفاوت آن را معنا و در راستای آن عمل می‌کنند.

مصحلت هم شخصیت‌های انقلابی و با اندیشه‌های دینی آن زمان و هم تندروهای انقلابی و هم افراد سرکوبگر را روایت می‌کند که با عقده‌های ناشی از اتفاقات زمان ساواک و شاه پا به دوران پس از انقلاب گذاشته‌اند و با سرکوبگری به دنبال اذیت و و آزار بازماندگان طاغوت و ضد انقلاب هستند و دانسته یا نادانسته وجهه انقلاب را زیر سوال برده‌اند. در واقع داستان چندین شخصیت متفاوت در سال‌های پس از انقلاب را روایت می‌کند که هر یک برداشت متفاوتی از انقلاب داشته‌اند افرادی که انگار نه تنها در آن سال‌ها، بلکه هنوز هم مصادیق شبیه آنها را می‌توان در نظام اسلامی دید، کسانی که با دیدی متفاوت به اسلام و نظام اسلامی در مراتب مهم کشوری نیز حضور دارند.

فیلم مصلحت شخصیت‌هایی که با برداشت اشتباه از اسلام و انقلاب سر کار آمده‌اند را منافی عدالت می‌داند، همان کسانی که با عقاید اشتباهشان زندگی افراد عادی جامعه را تحت فشار گذاشته و حتی زمینه را برای جولان مخالفان و دشمنان نظام فراهم کرده‌اند اما گروه دوم که عدالت را در مسیر مصلحت نظام معنا می‌کنند همان‌هایی هستند که هر چند ممکن است به دلیل ناآگاهی و کتمان حقیقت از سوی گروه اول مسیر اشتباه را انتخاب کنند، اما همواره بر عقیده خود و بر عدالت پافشاری می‌کنند. سر دمدار این گروه که بخش مهمی از دادستانی آن زمان را به نمایش می‌کشد، شهید بهشتی است و در حقیقت فیلم از اعتبار او بهره گرفته است.

هر چند مصلحت نقاط ضعفی هم دارد، اما می‌توان آن‌ها را به محتوا و ساخت خوب آن نادیده گرفت. یکی از ضعف‌های فیلم پرداخت به شخصیت ظاهرا قهرمان فیلم یا همان حاج آقا مشکاتیان (فرهاد قائمیان) است که از نظر مخاطب تا اواخر فیلم مقصر جریان پیش آمده است، اما در آخر نشان داده می‌شود که به نوعی هیچ تقصیری نداشته و فقط به زیردستان خود اعتماد کرده، اما قطعا در جریانی که او از اشتباهات فرزندش آگاه بوده و حتی شاهد روند پیشرفت پرونده او بوده، این نوع بی تقصیر نشان دادن در نظر مخاطب عجیب می‌نمود.

مصلحت در پی آن بوده که انتقادات نسل جدید از عملکرد پدرانشان را مطرح کند؛ مفهومی که از پایه‌های اصلی نظام و تضمین کننده انقلاب است. فیلم واژه مصلحت را واژه‌ای چندسویه می‌داند که هر شخص می‌تواند از آن برداشتی متفاوت داشته باشد و همین تفاسیر مختلف است که پایه بسیاری از مشکلات امروز جامعه اسلامی ما را تشکیل داده است.