لیر چگونه زیرپای اردوغان را خالی کرد؟
رویداد۲۴ رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه یکی از سخت‌ترین و پرچالش‌ترین دوره‌های حیات سیاسی خود را تجربه می‌کند. وی که خود را دشمن نرخ بهره می‌داند طی دو ماه گذشته سه بار نرخ بهره را کاهش داده تا بر اثر آن لیر ترکیه ضعیف‌ترین دوران ارزش خود را تجربه کند. در همین بحبوحه وزیر دارایی ترکیه نیز در مدت یک سال از کار برکنار شد تا فرد دیگری سوکان هدایت این وزارتخانه را برعهده بگیرد. بر اساس آمار‌ها و برآورد‌ها لیر ترکیه از ابتدای سال جاری میلادی حدود ۴۰ درصد ارزش خود را از دست داده و بحران‌هایی را برای مردم ترکیه به وجود آورده است. گرانی کالا‌های عمومی به سوخت هم رسید و حتی مردم ترکیه را با مشکل نان نیز مواجه کرد.
کارشناسان و تحلیلگران دلایل و عوامل زیادی را در خصوص وضعیت پدید آمده بحرانی ترکیه عنوان می‌کنند که در این بین وضعیت سلامتی اردوغان نیز آینده سیاسی او را مبهم ساخته است. وضعیت به اصطلاح به گونه‌ای قوز بالا قوز شده که حتی برخی از احزاب پارلمان ترکیه نیز در بوق احیای نظام پارلمانی و انحلال نظامی ریاستی می‌دمند. از جمله رقبای مهم اردوغان که خواستار پایان تکیه او بر صندلی ریاست جمهوری هستند می‌توان به کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق و احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده آینده اشاره کرد. مخالفان اردوغان معتقدند که وی در مدت این سال با نادیده گرفتن جایگاه پارلمان، یک دیکتاتوری تمام عیار را در ترکیه به راه انداخته و با زیرپا گذاشتن اصل تفکیک قوا استقلال قوه قضائیه را نیز زیر سوال برده است. ضمن آنکه کودتای سال ۲۰۱۶ و سرکوب شدید مخالفان و پاک سازی نهاد‌های مختلف روند نزولی محبوبیت اردوغان را تسریع کرد.
برخی از ناظران معتقدند با این وضعیت وخیم نیز اردوغان رقیبی در حد و اندازه‌های خود ندارد چرا که در سالهای تصدی خود اقدامات زیربنایی و زیرساختی بسیاری را در ترکیه آغاز کرده و با رشد اقتصادی و سیاسی خود جایگاه ترکیه را در منطقه و حتی جهان برتری بخشیده است. اما پرسش بزرگ در اینجا نحوه مواجهه اردوغان با بحران مالی پیش رو است. به ویژه آنکه اردوغان در سالهای اخیر پروژه‌های گسترده‌ای را در حوزه حمل و نقل، زیرساخت‌ها، انرژی و دفاع به پیش برده است که گفته می‌شود حجم مالی اختصاص یافته به این پروژه‌های بزرگ به بیش از ۱۳۸ بیلیون دلار می‌رسد که به طور طبیعی و با وضعیت موجود در پی کاهش ارزش لیر اردوغان به منابع مالی گسترده برای پیشبرد آنان نیازمند است. پل ۱۹۱۵، بزرگراه چاناکاله، فرودگاه ریزه آرتوین، تونل بزرگ استانبول، پروژه مرکز مالی بین المللی استانبول، راه آهن سریع السیر آنکارا اسیوس و چندین پروژه دیگر از جمله مواردی هستند که آنکارا برای جلو بردن آن‌ها به منابع مالی و سرمایه گذاری نیازمند است. در حوزه بین المللی نیز ترکیه فعالیت قابل توجهی در فعالیت‌های تجاری و بازرگانی ایفا می‌کند.
بر اساس گزارش خبرگزاری آناتولی و طبق داده‌های وزارت تجارت ترکیه، شرکت‌های پیمانکاری کشور از سال ۱۹۷۲ الی اکتبر سال ۲۰۲۱ در بیش از ۱۳۰ کشور در ۱۰ هزار و ۸۹۰ پروژه به ارزش ۴۴۲.۲ میلیارد دلار مشارکت داشته‌اند. بدیهی است که اگر ثبات اقتصادی به ترکیه بازنگردد و خروج سرمایه‌های سرمایه گذاران از این کشور تداوم داشته باشد اردوغان با مجموعه‌ای از پروژه‌های نیمه تمام موقعیت خود را در خطر ببیند.
اوضاع از آنجا بدتر می‌شود که ترکیه در سالهای اخیر با توسل به سیاست خارجی تهاجمی در کشور‌های مختلفی دخالت داشته است. تجاوز به خاک سوریه، کشتار غیرنظامیان این کشور و حمایت از گرو‌های تروریستی، حضور در شمال عراق وکشتار کرد‌های عراق، حضور در افغانستان، حضور در لیبی و شرق مدیترانه، درگیری‌ها وتنش‌ها با آمریکا و روسیه بر سر خرید اف ۳۵ و سامانه اس ۴۰۰، حضور در جنگ قره باغ و اقدامات تحریک آمیز قومیتی وغیره از جمله مواردی است که هزینه‌های زیادی را متحمل آنکارا کرده است. ضمن آنکه گفته می‌شود رقم بدهی ترکیه به بانک جهانی بالغ بر۶۰۰ میلیار دلار است.
به گزارش رویترز و بر اساس نظرسنجی آژانس متروپل محبوبیت اردوغان در ماه اوت ۲۰۲۱ به ۳۸ درصد کاهش یافته است که پایین‌ترین سطح در شش سال گذشته را نشان می‌دهد. در عین حال استقبال به برگزاری انتخابات زودهنگام زودتر از موعد مقرر یعنی در ۲۰۲۳ نیز بیشتر می‌شود.
بیشتر بخوانید: طرح ترور اردوغان خنثی شد/ رسانه‌های ترکیه: بمب در محل سخنرانی رئیس جمهور پیدا شد
این یعنی یک خبر بد برای حزب عدالت و توسعه که زمانی از محبوبیت بالایی برخوردار بود و بر اساس تحلیل‌هایی نگاه منفی نسبت به این حزب روز به روز بیشتر می‌شود. بر اساس گزارش ایندیپندنت، شاید بتوان چهار عامل را در این باره در نظر داشت؛ به خصوص در دوران کرونا و ضربه خوردن اقتصاد توریست محور ترکیه:
۱ـ استقبال مردم از نظام پارلمانی در پی عدم موفقیت اردوغان در تحقق وعده‌های اقتصادی و نمایان شدن ناکارآمدی نظام ریاستی
۲ـ ناتوانی اردوغان در کنترل مخالفین علی رغم سرکوب‌های زیاد
۳ـ ظهور چهره‌های سیاسی میانه رو در افق سیاست ترکیه و افزایش محبوبیت حزب جمهوری خواه خلق
۴ـ وضعیت نابسامان حزب عدالت و توسعه در پی انشعاب آن؛ جدایی علی باباجان و احمد داووداوغلوی سرشناس
خرابی وضعیت اقتصادی ترکیه کار را به آنجا کشاند که ترکیه پس از ۱۰ سال دل را به دریا زد و به امارات سفر کرد تا بحث قرارداد سرمایه گذاری ۱۰ میلیارد دلاری از سوی امارات مطرح شود، اما اعلام آن مانع از سقوط قیمت لیره ترکیه نشد و حتی باعث تشدید آن شد و از سطح هر دلار ۱۳ لیره نیز گذشت. کارشناسانی که خوش بینانه به قضیه نگاه می‌کنند بر این باورند که تاثیرات کاهش لیر موقتی بوده و اقدام اردوغان در این جراحی اقتصادی درست بوده و نهایتا ظرف کمتر از یکسال اوضاع به حالت عادی برخواهد گشت. نکته مهم وحیاتی که در این بین وجود دارد این است که وضعیت وخیم اقتصاد ترکیه را به کدام سمت و سو می‌برد و آیا آنکارا راه چاره‌ای برای کنترل اوضاع دارد یا نه. بر اساس گزارش بلومبرگ حتی آمدن وزیر دارایی جدید ترکیه به داد این کشور نرسیده است و اردوغان همچنان در سراشیبی لیز لیز قرار دارد. نمودار زیر نشان می‌دهد که در روز‌های اخیر ارزش لیر تا چه میزان افت کرده است.
شاید مهمترین دغدغه مردم ترکیه در حال حاضر علاوه بر تبدیل لیر‌های خود به طلا و انواع ارز این باشد که اردوغان تا زمان حضور در قدرت تا چه می‌تواند به اقتصاد ترکیه آسیب وارد کند. ضمن آنکه اردوغان خود را وارد یک بازی حیثیتی نیز کرده است و به مردمش وعده داده که تا قبل از انتخابات شاهد کاهش تورم خواهند بود؛ وعده‌ای که اگر محقق نشود ضربه‌ای دیگر به او و حزبش وارد خواهد کرد. چه بسا عملیات‌های ترور نیز علیه او افزایش یابد؛ اتفاقی که سبب شد با هوشیاری پلیس اردوغان شب گذشته از مرگ حتمی نجات پیدا کند. شاید اگر کرونا نبود اردوغان می‌توانست روی کمک‌های خارجی حساب بیشتری باز کند، اما در دورانی که بسیاری از کشور‌ها در حال بازیابی اقتصاد خود هستند و انتظار دوران پساکرونا را می‌کشند حساب باز کردن روی این مورد کمی غیرمنطقی باشد.
