اختلاف ایران با کویت و عربستان در میدان گازی آرش بر سر چیست؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: کویت مدعی شده میدان نفت و گازی که در خلیج فارس واقع شده، با وجود ادعای ایران در مورد داشتن سهم در آن، تنها به عربستان و کویت تعلق دارد. وزارت خارجه کویت در بیانیه‌ای که روز دوشنبه منتشر کرده گفته «دولت کویت و پادشاهی عربستان سعودی تنها کشور‌هایی هستند که در ثروت طبیعی میدان «الدوره» سهم انحصاری دارند.» کویتی‌ها میدان آرش را به نام میدان «الدره» می‌شناسند.

پیش از این «سعد البراک» وزیر نفت کویت هم گفته بود که این کشور حفاری برنامه‌ریزی شده ایران در میدان گازی الدوره را «رد» می‌کند. این بیانیه‌ها و اظهارات بعد از گزارش هفته گذشته یک روزنامه کویتی درباره تاکید ایران بر سهم خود در میدان نفت و گاز آرش و اعلام خبر آغاز حفاری در این میدان منتشر شده است.

روزنامه الجریده کویت به نقل از یک مسئول ارشد شرکت ملی نفت ایران گفته بود ایران عملیات حفاری در این میدان در منطقه‌ای که در آب‌های سرزمینی خود واقع است، را با وجود مخالفت کویت و عربستان آغاز کرده است. این مقام ارشد وزارت نفت گفته «میدان گازی آرش یک میدان مشترک بین کشور‌های ایران و کویت و عربستان سعودی است و بخش‌هایی از آن در محدوده آب‌های تحدید حدود نشده بین ایران و کویت قرار دارد.»

این مسئول شرکت ملی نفت ایران به روزنامه کویتی الجریده گفته «دور نخست مذاکرات بین وزارت خارجه ایران و کویت درباره ترسیم مرز‌های دریایی بین دو کشور که در فروردین ماه برگزار شده نتیجه‌بخش نبوده است.» او گفته «بعد از توافق تهران-ریاض هم ایران تماس‌هایی با مقامات سعودی درباره میدان آرش برقرار کرده است.»

احسان خاندوزی وزیر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران نیز در سفر اخیر خود به عربستان به همین موضوع پرداخته اما طرف سعودی پاسخ داده که هیچ میدان مشترکی با ایران ندارد که بخواهد درباره آن گفتگو کند از همین رو تهران تصمیم گرفته که عملیات حفاری را در منطقه‌ای که در آب‌های سرزمینی خود واقع است شروع کند.

الجریده به نقل از این منبع آورده است: «اگر بر سر تقسیم این میدان طبق سهم توافق شده اتفاق نظری به دست نیاید، تهران اجازه نمی‌دهد که چیزی بر آن تحمیل شود بلکه با اقدامی پیش‌دستانه و جلوتر از هر اقدام کویت و عربستان سعودی جای پای خود را در میدان تثبیت می‌کند.»

ظاهرا مسئول شرکت ملی نفت ایران دو گزینه را برای حل موضوع میدان گازی آرش مطرح کرده است؛ نخست اینکه یک توافق بر سر تقسیم میدان حاصل شود یا اینکه میدان بلااستفاده بماند و هیچ حفاری در آنجا انجام نشود همان طور که از دهه شصت میلادی متروک باقی مانده است.

بیشتر بخوانید: اطلاعاتی درباره میدان گازی چالوس / ایران چه چیزی به روسیه واگذار کرده است؟

ماجرای میدان گازی آرش چیست؟

میدان گازی الدوره که در ایران آن را با نام میدان آرش می‌شناسند، در خلیج فارس در منطقه‌ای بین سواحل کویت، ایران و عربستان واقع شده است. عربستان سعودی و کویت مدعی‌اند این میدان در منطقه بی‌طرف آن‌ها واقع شده، و ایران معتقد است بخش شمالی میدان در آب‌های سرزمینی ایران است.

نقشه میدان گازی آرش

این اختلاف به دهه ۱۹۶۰ برمی گردد. در این دوره، مرز‌های دریایی به درستی تعریف نشده بودند و گاز هم یک کالای استراتژیک به شمار نمی‌رفت به همین دلیل ایران و کویت به دو شرکت امتیازات فراساحلی برای کشف اعطا کردند؛ یکی به شرکت نفت انگلیس و ایران سابق، که بخشی از BP شد و دیگری به رویال داچ شل.

همزمان کویت و عربستان، یک منطقه خنثی یا بی‌طرف به نام PNZ ایجاد کردند و قرارشان بر این شد که در این منطقه، توسعه میادین هیدروکربنی به صورت مشترک توسط شرکت‌های نفت هر دو کشور انجام بگیرد اما از آنجایی که تمرکز کشور‌ها تا این لحظه بر توسعه میادین غیر مشترک بوده، این میدان دست‌نخورده باقی ماند.

بر اساس گزارش مؤسسه خاورمیانه، با بالارفتن تقاضای گاز، عربستان سعودی و کویت مذاکرات توسعه میدان را در دهه ۲۰۰۰ آغاز کردند اما این مذاکرات سال ۲۰۱۳ به دلیل اختلاف‌نظر در مورد اشتراک تولید گاز و خطوط لوله متوقف شد. طرح مذاکرات این بود که گاز تولید شده به بخش تحت کنترل عربستان در PNZ منتقل شود و بعد از فرآوری بخشی از آن به کویت داده شود؛ اما کویت می‌خواست مستقیما ۵۰ درصد گاز تولیدی را در اختیار داشته باشد و به دلیل عدم اعتماد به عربستان با این طرح مخالف بود. مذاکرات سال‌های ۲۰۱۴-۱۵ هم ادامه پیدا کرد، اما اختلاف بر سر فلسفه عملیات سبب شد که در نهایت کل پروژه متوقف شود و توسعه میدان الدوره به فراموشی سپرده شود. اخیرا بدون توجه به ادعای ایران، عربستان سعودی و کویت توافقنامه‌ای برای توسعه این میدان امضا کردند و قرار شده دو خط لوله مجزا در میدان احداث شود.

ادعای ایران درباره میدان آرش چیست؟

به گزارش رویداد۲۴ ایران مدعی بخشی از میدان گازی آرش است. در حالی که مرز‌های دریایی هنوز توسط همه طرف‌ها تعریف و توافق نشده است، کویت و عربستان سعودی با ترسیم PNZ به تفاهم متقابل رسیده‌اند. هم کویت و هم عربستان سعودی معتقدند که ایران در تعیین مرزهایش بیش از حد پایش را دراز کرده است.

کویت و ایران بعضا در مورد مرز مشترک دریایی با هم گفت‌وگو کرده‌اند اما هیچ توافق رسمی هرگز حاصل نشده است. عربستان سعودی و ایران نیز بی‌سر و صدا مذاکراتی انجام داده‌اند اما بر اساس گزارش‌های مطبوعاتی، این مذاکرات متناقض بوده و تا به امروز نتایج مشخصی نداشته است.

گزارش‌های مطبوعاتی مختلف اخیرا نشان می‌دهد عربستان سعودی و کویت در جریان مذاکرات برای توسعه میادین گازی آرش، از ایران برای شرکت در گفتگو‌ها دعوت کرده‌اند. تاکنون ایرانی‌ها این پیشنهاد را رد کرده‌اند و همواره انتظار می‌رود ایرانی‌ها بر اساس برنامه‌های توسعه‌ای خودشان پیش بروند، چرا که معتقدند باید سهم خود از ذخایر بردارند. ایران به عنوان یک واحد مستقل، سریع‌تر از شراکت عربستان و کویت پیشرفت خواهد کرد.

اوایل سال گذشته میلادی (مارس ۲۰۲۲)، بار دیگر میان عربستان سعودی و کویت توافقی برای توسعه میادین آرش امضا شد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، ایران در آن زمان این توافق را «غیرقانونی» خواند. وزارت خارجه ایران اعلام کرد «جمهوری اسلامی حق خود می‌داند که از میدان گازی آرش بهره‌برداری کند و هر عملیات یا اقدامی برای توسعه این میدان باید با همکاری و هماهنگی بین سه کشور انجام بگیرد.» چندی پیش هم «محسن خجسته‌مهر» مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد که ایران «آمادگی کامل برای آغاز حفاری» در این میدان دارد.

ایران در میدان مشترک گازی آرش چه می‌کند؟

سال ۲۰۰۱ ایران تجهیزات حفاری اکتشافی در این میدان را در منطقه مستقر کرد. کویت با اطلاع از آغاز حفاری‌های اکتشافی توسط ایران، با تهدید به شکایت در مراجع بین‌المللی، ایران را از هر گونه فعالیت تا زمان حصول نتیجه در تعیین مرز آبی نهی کرد و ایران نیز فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود روی میدان آرش را متوقف کرد. اما همین حادثه عربستان و کویت را به یک توافق در مورد حدود مرز دریایی‌شان رساند این دو کشور در همان زمان فعالیت‌های اکتشافی‌شان را آغاز کردند.

این اولین میدان نفتی مشترکی نیست که ایران از راه دیپلماتیک قادر به سهم‌خواهی از آن نبوده و بالاجبار به ابزار‌های دیگر پناه برده است. در میدان نفتی البرز بین ایران و آذربایجان هم مناقشات مشابهی وجود داشته است.

سال ۱۳۸۱ شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم بر اساس قراردادی که با جمهوری آذربایجان منعقد کرده بود، کار استخراج نفت در آب‌های مورد مناقشه ایران و آذربایجان را آغاز کرد. در این زمان، نیروی دریایی ارتش ایران تنها شناور رزمی خود در خزر یعنی حمزه را به منطقه اعزام کرد تا به خدمه شناور تحقیقاتی بریتیش پترولیوم هشدار بدهد تا منطقه را ترک کنند.

نیروی هوایی ارتش هم یک فروند هواپیمای گشت دریایی پی-۳ اف اوریون را بر فراز دریای خزر مستقر کرد تا روزانه فعالیت‌های شناور‌های آذربایجانی را رصد کند. متعاقباً نیروی هوایی آذربایجان دو فروند جنگنده را برای رهگیری هواپیمای گشت دریایی نیروی هوایی ایران اعزام کرد؛ در پاسخ به این اقدامات، نیروی هوایی ارتش ایران با استفاده از یک فروند جنگنده F14 آ تامکت و دو فروند جنگنده بمب‌افکن همه‌منظوره F4 ای فانتوم ۲ وارد عمل شد و جنگنده‌های آذربایجانی و شناور‌های تحقیقاتی بی‌پی را مجبور به ترک منطقه کرد.

کسانی که در بخش فنی میدان آرش کار می‌کنند به آژانس خبری «انرژی اینتلیجنس» گفته‌اند که ایران در گذشته اقدامی مشابه میدان البرز انجام داده است. بر اساس گزارش این آژانس خبری، ایران در سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۱۱ زمانی که مساله توسعه میدان توسط کویت و عربستان جدی شده بود، ناو‌های نظامی‌اش را برای ایجاد اختلال در عملیات حفاری‌های طرف کویتی اعزام کرده بود.

به گفته این منبع آگاه، تهران همچنان یدک‌کش‌هایی را برای گشت زنی در اطراف میدان‌های مرزی از جمله میدان مرجان عربستان سعودی مستقر کرده است. با این حال، این اقدامات تهدید آمیز ایران، تا کنون هرگز مانع توسعه این میدان‌ها نشده است.

یکی از کارکنان بخش کویت در منطقه مورد مناقشه به «انرژی اینتلیجنس» گفته «به یاد دارم در سال ۱۱-۲۰۱۰ ایران کشتی‌های نظامی خود را برای مختل کردن کار حفاری‌های کویت به منطقه می‌فرستاد و بعد کویت تصمیم گرفت شرکت‌های حفاری آمریکایی را وارد عمل کند تا مانع از بازگشت ایران شود.»

چرا میدان گازی آرش اهمیت دارد؟

میدان الدوره احتمالا به طور کل ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز ذخیره و ۸۴ هزار بشکه مشتقات در روز در خود جای داده است. به گفته مؤسسه خاورمیانه، میدان آرش برای کویت حیاتی است زیرا این کشور اگرچه از نظر نفت غنی است اما گاز طبیعی نسبتا کمی دارد.

از این سو رهبر ایران در سال‌های اخیر بار‌ها با خام‌فروشی مخالفت کرده و خواستار استفاده حداکثری از ذخایر ایران برای تولید فرآورده شده است. این طرح مستلزم توسعه میدان‌های مشترکی مانند آرش است. در گذشته، ایران اغلب به دلیل تحریم‌های غربی مجبور شده از میادین گازی مشترک خود چشم‌پوشی کند و به جای آن بر تامین نیاز‌های داخلی از طریق بهره‌برداری از میادین غیرمشترک تمرکز کند.